Hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo tại Việt Nam: Cơ hội và thách thức

4 giờ trướcBài gốc

Dòng vốn đầu tư mạo hiểm và tiềm năng tại Việt Nam

Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (ĐMST) được coi là một thành tố vô cùng quan trọng đối với sự phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam, đặc biệt khi quốc gia đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế dựa trên nền tảng công nghệ và sáng tạo, hướng tới tăng trưởng hai con số. Tại Hội thảo Chính sách quốc gia về hợp tác quốc tế trong đầu tư khởi nghiệp sáng tạo, các chuyên gia và đại diện các tổ chức tài chính quốc tế đã đưa ra những phân tích sâu sắc về bối cảnh dòng vốn mạo hiểm toàn cầu và đề xuất các mô hình chiến lược để Việt Nam tận dụng cơ hội phát triển dựa trên công nghệ và sáng tạo.

Các chuyên gia quốc tế tham gia chia sẻ kinh nghiệm, “hiến kế” giúp Việt Nam phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.

Thông tin từ Bộ Khoa học và Công nghệ cho thấy, trong thời gian gần đây, dòng vốn đầu tư mạo hiểm trên toàn cầu đang chứng kiến xu hướng sụt giảm mạnh mẽ, từ khoảng 600 tỷ USD vào năm 2021 xuống còn khoảng 350 tỷ USD vào năm 2022, và dự kiến chỉ còn khoảng 300 tỷ USD trong năm 2023 và 2024. Việt Nam cũng chịu ảnh hưởng chung khi dòng vốn VC giảm từ khoảng 1,5 tỷ USD vào năm 2021 xuống còn khoảng 500 triệu USD trong năm vừa qua. Tuy nhiên, ngay cả trong xu thế chung này, các nhà đầu tư vẫn tiếp tục rót vốn vào những lĩnh vực trọng yếu như Trí tuệ Nhân tạo (AI), công nghệ sinh học và công nghệ sâu (deep tech). Hệ sinh thái ĐMST của Việt Nam đã có những bước trưởng thành đáng kể, hiện có hơn 4.000 doanh nghiệp khởi nghiệp và hơn 200 tổ chức hỗ trợ. Việt Nam tự hào có hai kỳ lân công nghệ (unicorn) và hơn 20 công ty định giá cao (decacorn). Các trung tâm sáng tạo lớn như TP Hồ Chí Minh, và gần đây là Đà Nẵng, cùng với Khu Công nghệ cao Hòa Lạc (Hà Nội), đã lọt vào top 200 toàn cầu. Tốc độ tăng trưởng hệ sinh thái của Việt Nam xếp thứ ba ASEAN.

Riêng tại Hà Nội, ông Trương Việt Dũng, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội nhắc tới vấn đề đầu tư cho khởi nghiệp đổi mới sáng tạo là “tinh thần Phù Đổng trong kỷ nguyên mới”. “Để đổi mới sáng tạo, chúng tôi đã ban hành quỹ đầu tư mạo hiểm. Ngày 20/12 Hà Nội sẽ ra mắt quỹ đầu tư mạo hiểm. Ngân sách đã dành 600.000 tỷ đồng cho quỹ này, tương lai có thể tăng lên 20.000 tỷ đồng. Chúng tôi chấp nhận rủi ro để phát triển, trong đó tập trung phát triển công nghệ lõi và công nghệ xanh”, ông Dũng nói.

Có thể tham khảo mô hình đối tác công - tư (PPP) và chia sẻ rủi ro

Theo nhiều chuyên gia, mặc dù hệ sinh thái có nhiều tiềm năng, Việt Nam vẫn phải đối mặt với một số thách thức cốt lõi như tinh thần dám mạo hiểm, dám thất bại, dám dấn thân và chấp nhận rủi ro chưa lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng. Từ đây, các chuyên gia quốc tế đã đưa ra nhiều kinh nghiệm và giải pháp quan trọng nhằm giúp Việt Nam thu hút và quản lý dòng vốn VC hiệu quả.

Ông Samunel Ang một chuyên gia đến từ Ngân hàng phát triển Châu Á (ADB) khuyến nghị Việt Nam nên tập trung vào các công ty tăng trưởng nhanh, được gọi là "Gazelles". Mặc dù, chỉ chiếm khoảng 1% tổng số doanh nghiệp, nhưng nhóm Gazelles này có khả năng tạo ra 40% việc làm mới.

Các công ty này thường dưới 5 tuổi, tuyển dụng nhân sự mạnh mẽ và có tiềm năng mở rộng toàn cầu và xuất khẩu đáng kể. Các Gazelles thường tập trung vào công nghệ cứng (hard tech) như AI, bán dẫn, và cơ sở hạ tầng xanh. Bên cạnh đó, ông Bae Hyeomin - Chủ tịch kiêm Viện trưởng viện khởi nghiệp Kasit (Hàn quốc) lại nhấn mạnh, khi chính phủ đóng vai trò là nhà đầu tư có giới hạn (LP) cho các quỹ VC, cần đặt điều kiện để các quỹ này đầu tư nhiều hơn vào công nghệ sâu (deep tech).

Điều này là cần thiết vì các quỹ VC tư nhân có xu hướng đầu tư vào những công nghệ họ hiểu rõ hoặc mang lại lợi nhuận nhanh hơn. Đóng góp thêm ý kiến, Ông Juhern Kim, Trưởng đại diện tại Việt Nam, Viện Tăng trưởng xanh Toàn cầu (GGGI ) tin rằng, yếu tố xanh phải được nhúng một cách căn bản vào mọi giao dịch đầu tư. Cần có thêm các doanh nhân và startup để thương mại hóa những công nghệ hiện đang ở giai đoạn trình diễn/nguyên mẫu (khoảng 30-35% công nghệ cần thiết) nhằm hỗ trợ các vấn đề về khí hậu và tăng trưởng xanh.

Từ các kinh nghiệm trên, theo các chuyên gia, yếu tố rủi ro và tâm lý sợ thất bại được xác định là rào cản lớn nhất đối với sự phát triển của hệ sinh thái khởi nghiệp. Do đó, theo ông Paulo Andrez, Chủ tịch Danh dự mạng lưới nhà đầu tư Thiên Thần Châu Âu, khoảng 50% số người có ý tưởng kinh doanh muốn trở thành doanh nhân nhưng không hành động trong nhiều năm vì sợ thất bại. Chính phủ cần giải quyết vấn đề thất bại này và giúp giảm thiểu rủi ro cho cả doanh nhân và nhà đầu tư.

Kinh nghiệm từ các thị trường khác, như Israel, cho thấy mô hình đối tác Công - Tư (PPP) là giải pháp tối ưu. Trong mô hình này, Nhà nước không thay thế vốn tư nhân mà đóng vai trò thiết lập "luật chơi," cung cấp vốn mồi (seed funding) để chia sẻ rủi ro và xúc tác vốn tư nhân vào các ngành chiến lược. Cùng với đó, chuyên gia ADB đã đánh giá cao Nghị định 264 của Việt Nam, vì nó cho phép các quỹ mạo hiểm quốc gia chấp nhận mức độ rủi ro nhất định (lên tới 50% tổn thất), điều này rất quan trọng đối với bản chất của quỹ mạo hiểm.

Các chuyên gia quốc tế cũng đề xuất các cơ chế hành động cụ thể để cải thiện cấu trúc vận hành của hệ sinh thái. Cụ thể, cần có một cơ chế can thiệp đặc biệt đóng vai trò là "kiến trúc sư hệ sinh thái". Tổ chức trung gian đáng tin cậy này (như SOI-Hub, mô hình tiên phong tại Việt Nam) giúp sàng lọc rủi ro ban đầu, điều hướng các vấn đề pháp lý và kết nối vốn quốc tế với các cơ hội được Chính phủ hỗ trợ.

Điều này giúp giải quyết hai vấn đề lớn mà nhà đầu tư nước ngoài gặp phải là thiếu thông tin và sự không tương thích. Các quỹ cũng nên cho phép các dự án thí điểm PPP tập trung vào các lĩnh vực như năng lượng và AI, áp dụng cơ chế thử nghiệm để tinh chỉnh chính sách dựa trên kinh nghiệm thực tế. Quan trọng là cần thiết lập ưu đãi để các tập đoàn lớn mở cơ sở hạ tầng của họ, đóng vai trò là "người giải quyết vấn đề" và "người dùng đầu tiên" để thử nghiệm và xác nhận công nghệ.

Chuyên gia Hàn Quốc gợi ý, với nguồn lực hạn chế so với các thị trường lớn (ví dụ: thị trường vốn Hàn Quốc chỉ bằng khoảng 1/3 Mỹ), cần kết hợp linh hoạt giữa kinh tế thị trường và các biện pháp kinh tế có kế hoạch (plan economy) để vượt qua khó khăn. Trong khi đó, chuyên gia ADB khuyến nghị rằng, chính phủ nên cân nhắc ủy thác việc quản lý các quỹ này cho các nhà quản lý quỹ chuyên nghiệp. Đối phó với rủi ro phi tài chính, đại diện của GGGI cho biết, tổ chức trung gian phải là một tổ chức đã có mặt và am hiểu văn hóa, thực tiễn kinh doanh tại quốc gia đó, để giúp nhà đầu tư giải quyết các loại rủi ro khác nhau chứ không chỉ rủi ro tài chính.

Nhìn chung, các chuyên gia khẳng định sự tham gia của Nhà nước là một tín hiệu mạnh mẽ về cam kết, giúp giảm thiểu rủi ro và thu hút nguồn lực quốc tế. Sự hợp tác ba bên (Nhà nước, khu vực tư nhân và các tổ chức tài chính quốc tế) là yếu tố quyết định để hệ sinh thái ĐMST Việt Nam đạt được quy mô và tăng trưởng bền vững trong 20 năm tới.

Phạm Huyền

Nguồn CAND : https://cand.com.vn/khoa-hoc-quan-su/he-sinh-thai-khoi-nghiep-sang-tao-tai-viet-nam-co-hoi-va-thach-thuc-i791000/