Hội thảo 50 năm văn học Việt Nam: Nhìn lại để phát triển

3 giờ trướcBài gốc

Văn học đổi mới khát khao hướng tới những vấn đề cốt lõi của đời sống con người

Tại hội thảo, hơn 10 ý kiến, tham luận đều cho thấy tinh thần nhìn nhận nghiêm túc, hệ thống và trách nhiệm đối với hành trình 50 năm của văn học nước nhà. Từ nhiều góc tiếp cận lịch sử, lý luận, sáng tác, các diễn giả cùng hướng tới nhận diện bản chất nền văn học hiện đại Việt Nam: vừa kế thừa truyền thống, vừa không ngừng tìm tòi cái mới; vừa phản ánh hiện thực, vừa mang khát vọng dự phần vào công cuộc kiến tạo đời sống tinh thần dân tộc.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều - Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam - cho rằng, 50 năm qua là một chặng đường đặc biệt quan trọng của văn học nước nhà, với nhiều thành tựu nhưng cũng không ít thách thức và vấn đề cần giải quyết. Ông nhận định, sau 1975, diện mạo văn học Việt Nam đã thay đổi sâu sắc khi bước vào thời kỳ đổi mới. Các khuynh hướng, trường phái và mỹ học mới xuất hiện, mang đến sức sống phong phú cho văn xuôi, thơ ca, phê bình và dịch thuật.

Hội thảo diễn ra tại Hà Nội.

Đồng quan điểm, nhà thơ Trần Anh Thái đánh giá: “Văn học đổi mới cố gắng đi vào những tầng sâu kín nhất, khao khát hướng tới những vấn đề cốt lõi của đời sống con người. Những tác phẩm như thế thường mang tính phản tỉnh cao. Nó tự phê phán và không ngần ngại bóc trần sự thật, dám viết lên những điều mà văn học trước đó chưa từng được biết đến, tất cả chỉ với mục tiêu nâng đỡ con người, hướng con người tới những điều tốt đẹp… Có thể nói, văn học Việt Nam sau 50 năm đã tiến một bước dài trên con đường hiện đại hóa để từng bước hội nhập vào nền văn học thế giới.

Có lẽ chưa một thời kỳ nào trong lịch sử, người viết lại được tự do biểu hiện mọi suy nghĩ của mình như giai đoạn đổi mới vừa qua. Sự đổi mới này diễn ra sôi động, sâu rộng, mạnh mẽ, quyết liệt với muôn vàn cách thức biểu hiện phong phú, đa dạng nhằm khai thác tối đa chiều sâu tâm linh và những góc khuất trong sâu thẳm tâm hồn con người. Văn học đi vào từng ngóc ngách đời thường; cất lên tiếng hát của nỗi buồn thân phận, những khát vọng lớn lao và nỗi đau mất mát, bế tắc tuyệt vọng trước bao giông gió cuộc đời với rất nhiều cung bậc, cảm thức mới lạ”.

Theo nhà thơ Nguyễn Bình Phương, 50 năm trong lịch sử phát triển của con người không thấm tháp gì, nhưng 50 năm tính trong giai đoạn của văn học rất đáng kể. “Trong 50 năm qua, đất nước chúng ta đi qua nhiều cung bậc để tồn tại và phát triển một cách hào khí nhất. 50 năm ấy, dân tộc ta trải qua nhiều cung bậc của nhận thức và cảm xúc. Vậy thì, những cung bậc ấy đã nhào nặn nên xã hội và con người Việt Nam như thế nào. Văn học của chúng ta cũng thay đổi theo. Nó có thành tựu gì, đóng góp và hạn chế gì cho văn hóa truyền thống người Việt.

“Ở khía cạnh vị nhân sinh, có luồng ý kiến đánh giá văn học Việt Nam ta 50 năm qua đã làm tốt thiên chức, sứ mệnh của mình, đã khắc họa được tình thế của dân tộc, khắc họa được thân phận của con người Việt Nam trong dòng chảy đầy biến động của lịch sử phát triển. Và văn học cũng đã dũng cảm mổ xẻ những vấn đề nóng bỏng nhất của xã hội, khâu vá được những vết thương hậu chiến trong lòng dân tộc ta. Và nó cũng kiến tạo được những nét văn hóa riêng cho chính nó. 50 năm qua chúng ta đã tạo được một đội ngũ đông đảo các nhà văn, phản ánh được chiều sâu tâm hồn người Việt”. Ông khẳng định.

Thiếu những tác giả lớn để đưa văn học Việt ra thế giới

Tuy nhiên, một vấn đề được đặt ra tại các hội thảo văn học Việt Nam từ 1975 là chúng ta vẫn thiếu những tác phẩm đỉnh cao. Nhà thơ Nguyễn Bình Phương cho rằng: “Nhưng ở mặt bên kia của vấn đề cũng có những ý kiến rất nghiêm khắc cho rằng, 50 năm qua văn học của chúng ta chưa làm tốt được chức năng của mình trong việc kiến tạo đời sống tinh thần của xã hội theo hướng nhân văn và quốc tế. Nó còn lảng tránh những sự thật, những góc khuất mà đời sống con người đang vấp phải. Nó chưa kịp thời rung những tiếng chuông cảnh báo về những rạn nứt của xã hội, con người về mặt đạo đức, lý tưởng”, nhà văn Nguyễn Bình Phương nhấn mạnh.

Ông cho rằng, 50 năm qua, văn học Việt Nam ít tiếng nói đa dạng, ít chuyển động tìm kiếm một cách quyết liệt, triệt để, thiếu những tác phảm để đời, có giá trị, thiếu những tác giả bề thế có thể mang văn học của chúng ta ra thế giới.

Giáo sư Phong Lê mong mỏi một cuộc chuyển giao thế hệ.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều cũng khẳng định, sau 1975, hiện thực đời sống đất nước mở ra bức tranh vô cùng phong phú, đa dạng. Từ công cuộc đổi mới, công nghiệp hóa, đến những vấn đề gai góc như tham nhũng, biến đổi môi trường, khủng hoảng niềm tin… Đó đều là nguồn chất liệu dồi dào, sống động cho sáng tạo văn học. Tuy nhiên, văn học Việt Nam hiện vẫn rời rạc, chưa xác lập vị thế trên thế giới. Theo ông, vật cản khó khăn nhất chính là bản thân các nhà văn nếu không thoát khỏi lối mòn.

Trong khi xã hội biến đổi nhanh chóng, không ít người cầm bút còn ở "vùng an toàn vô lý” với vỏ bọc của sự an phận và sợ hãi, không dám dấn thân trong sáng tạo nghệ thuật, phát hiện và phản biện. Ông cho rằng, đã đến lúc mỗi nhà văn phải tự soi chiếu liệu về lòng dũng cảm để đi đến tận cùng sáng tạo. Phải vượt qua lối mòn thì văn học Việt Nam mới có thể sinh ra những tác phẩm thực sự đột phá, lay động, góp phần vào tiến trình tư tưởng và thẩm mỹ của xã hội. Nếu nhà văn không dấn thân, nếu xã hội không biết nuôi dưỡng tâm hồn đọc, thì văn học sẽ không bao giờ vươn tới tầm vóc mà chúng ta mong muốn.

Giáo sư Phong Lê, nhận định: “Trở lại hơn 30 năm qua, tính từ sau 1990, đời sống văn học chúng ta vẫn có sự xuất hiện đều, và càng về sau càng nhiều những tên tuổi mới. Nhưng dường như tất cả họ vẫn chưa hội được thành một đội ngũ, trong một cuộc hành trình không lẫn vào nhau, nhưng cũng không quay lưng với nhau; với cái gọi là “cá tính sáng tạo” thật sự, được xác định bằng chính nội lực bản thân, mà không cần gây “sốc”; được chấp nhận không phải chỉ ở một vài cây bút phê bình hoặc nhà văn cấp tiến mà là số đông người đọc”.

Các nhà văn trẻ đang ở đâu?

Giáo sư Phong Lê cũng đặt ra vấn đề: “Những người viết trẻ đang ở đâu trên bản đồ văn chương Việt Nam? Và ông mong mỏi “Chờ một cuộc chuyển giao thế hệ”. Ông nói: “Là người viết và cũng là người đọc thuộc thế hệ sống trọn vẹn trong 3 cuộc chiến chống xâm lược, và chống đói nghèo suốt hơn nửa thế kỷ, tính từ sau 1945 cho đến hết thập niên 1990, tôi rất mong mỏi có những đổi thay lớn trong tương lai văn học nghệ thuật nước nhà đang chuyển sang vai các thế hệ trẻ - là sản phẩm và là chủ thể của hiện thực mới hôm nay, của chính cái thời chúng ta đang sống hôm nay”.

Điều đáng tiếc là họ vắng mặt, từ danh sách hội viên (trừ một vài cái tên như Văn Thành Lê, Lữ Mai, Đinh Phương, Meggie Phạm, Lê Vũ Trường Giang) đến danh sách giải thưởng 5 năm hay giải thưởng hằng năm, đến danh sách khách mời các cuộc tọa đàm hội nghị hội thảo (trừ hội nghị viết văn trẻ toàn quốc nếu diễn ra vào khung thời điểm họ đang còn “trẻ”)”.

“Câu hỏi này tôi hy vọng được trả lời trong nhiệm kỳ mới này của Hội Nhà văn. Nhưng theo tôi, dẫu câu trả lời là thế nào đi nữa thì vấn đề cơ bản vẫn là năng lượng, là bản lĩnh, là cốt cách của một người viết chân chính, mà không cần nương dựa hoặc phụ thuộc vào bất cứ một điểm tựa nào đến từ bất cứ đâu, như bất cứ người viết chân chính nào trong lịch sử văn chương dân tộc”.

Nhà văn Ngô Thảo cũng khẳng định rằng, nhà văn trẻ ngày nay có kiến thức và tài năng. Họ cần dấn thân hơn nữa để tạo ra những tác phẩm có giá trị. Bởi thế giới nể trọng Việt Nam trong nhiều lĩnh vực, nhưng văn học, nghệ thuật vẫn còn thiếu vắng. Điều này hoàn toàn mong chờ vào các nhà văn trẻ. Theo Chủ tịch Hội Nhà Văn Việt Nam, khi văn học biết tự làm mới mà vẫn giữ cốt lõi dân tộc, khi người viết có niềm tin, ý chí sáng tạo, khi người đọc tìm lại được xúc động, đó là lúc văn học Việt Nam thật sự bước vào cuộc hồi sinh.

Việt Hà

Nguồn ANTG : https://antgct.cand.com.vn/so-tay/hoi-thao-50-nam-van-hoc-viet-nam-nhin-lai-de-phat-trien-i784765/