Hy Lạp và cuộc khủng hoảng ô liu

một ngày trướcBài gốc

Trộm cắp hoành hành

Vào giữa mùa thu hoạch ô liu (tháng 12/2024) năm ngoái, hai người đàn ông lái một chiếc xe tải đến làng Glyfada, ngoại ô thành phố Kalamata, Hy Lạp. Họ chờ đến lúc mặt trời đã lặn mới thâm nhập vào xưởng ép dầu ô liu và lấy trộm 33 bao tải ô liu. “Cặp đôi” trộm sau đó làm trò tráo đổi bao tải nhằm che giấu nguồn gốc ô liu.

Chúng chẳng hề biết rằng camera an ninh của xưởng ép đã quay được ảnh của chiếc xe ăn trộm. Cảnh sát nhờ đó ra được quyết định truy nã, nhưng hai tên trộm không hề biết gì. Chúng đem số ô liu đến một xưởng ép để chế biến thành dầu. Ông chủ xưởng ép thấy nghi ngờ liền gọi điện báo công an, và thế là lũ trộm bị tóm gọn – chỉ hai ngày sau khi xảy ra vụ trộm.

Giá ô liu tăng buộc siêu thị phải đóng khóa những chai dầu để phòng trộm.

Câu chuyện kể trên nghe thì có phần buồn cười. Ai cũng biết rằng rất khó che giấu vụ trộm ở một ngôi làng nhỏ, nhất là khi kẻ trộm lấy mất tận 32 bao tải ô liu. Nhưng những câu chuyện như vậy đang xảy ra hằng ngày ở Hy Lạp. Hạn hán nghiêm trọng tại khu vực Địa Trung Hải đang đẩy giá dầu ô liu lên mức cao chưa từng thấy. Không ít người đang nghe tiếng gọi của đồng tiền mà làm liều, trong đó có những nông dân trồng ô liu đã rơi vào cảnh túng quẫn.

Báo chí Hy Lạp ngày nào cũng đưa tin về một vụ trộm ô liu mới. Có những vụ trộm với quy mô lớn, đơn cử như vụ trộm 37 tấn dầu ô liu (giá trị khoảng $300,000) từ xưởng ép tại bán đảo Halkidiki. Việc ăn trộm nhỏ lẻ thì diễn ra liên tục. Một toán trộm trên đảo Crete đột nhập vào nhà nông dân và cuỗm đi gần 198 lít dầu ô liu. Hay là ở vùng ngoại ô Athens, nhiều nông dân bị sốc nặng khi chỉ sau một đêm vườn ô liu của họ đã bị cắt trụi. Kẻ trộm sẵn sàng chặt cả cây ô liu mang đi. Ở vùng bán đảo Messenia, bọn trộm lại vào nghĩa trang để ăn trộm dầu ô liu từ những cây đèn thắp bên mộ.

Vấn đề trộm cắp ô liu cũng đang xảy ra ở Tây Ban Nha, Ý và các quốc gia khác trồng loại quả này. Đơn cử như là vào ngày 30/8/2024, một toán trộm đã lấy đi 500.000 lít dầu ô liu từ một xưởng ép ở tỉnh Cordoba, Tây Ban Nha. Chúng mất có hai tiếng để chất số dầu trị giá hơn €500,000 lên hai xe bồn rồi biến mất giữa đêm. Ở Ý thì tình trạng trộm dầu ô liu ở các cửa hàng nghiêm trọng đến mức nhiều siêu thị phải buộc xích, đóng khóa từng chai dầu trên giá.

Ba quốc gia sản xuất ô liu lớn nhất thế giới – Tây Ban Nha, Ý và Hy Lạp – hiện đang chịu ảnh hưởng nặng nề vì hạn hán. Riêng với Hy Lạp thì hậu quả là nghiêm trọng nhất. Dầu ô liu chiếm 25% tổng sản phẩm nông nghiệp Hy Lạp và 7% GDP của đất nước này. Chỉ riêng giá trị xuất khẩu dầu ô liu từ Hy Lạp đã lên tới 1 tỷ USD trung bình năm. Mặt khác mỗi người Hy Lạp dùng trung bình khoảng 18,9 lít dầu ô liu/năm, cao gấp 10 lần so với người Mỹ. Theo ước tính của Eurostat (cơ quan thống kê của liên minh EU) thì mỗi công dân Hy Lạp đang phải chịu thiệt hại khoảng $400 do ngành sản xuất ô liu gặp khó khăn.

Vườn ô liu ở Hy Lạp giữa mùa hạn.

Tính từ giữa năm 2024 đến nay, cháy rừng do hạn hán đã gây thiêu rụi hơn 4451 ha vườn trồng ô liu tại Hy Lạp. Ông Michael Antonopoulos, giám đốc hợp tác xã sản xuất dầu olive tại Kalamata, cho biết: “Chúng tôi mất hơn 90% sản lượng ô liu vì hạn hán và hỏa hoạn. Chúng tôi chẳng có cách nào để phòng trừ hoặc giảm thiểu tổn thất ngoài việc cầu Chúa. Có những cây ra ít quả đến mức tiền công thuê người hái còn cao hơn giá bán quả”.

Giáo sư Prokopios Magiatis tại Đại học Athens đã có nhiều năm kinh nghiệm nghiên cứu về ngành sản xuất ô liu. Ông viết trên báo: “Mùa vụ 2023-2024 có sản lượng ô liu thấp nhất trong vòng 20 năm trở lại đây. Tình hình có cải thiện trong mùa vụ 2024-2025 với sản lượng ô liu vào khoảng 250.000 tấn, cao gấp đôi so với năm ngoài. Nhưng như thế vẫn là chưa đủ để đáp ứng nhu cầu dầu ô liu của thế giới hiện nay”.

Giá dầu ô liu trên thị trường thế giới đã tăng gấp đôi trong vòng một năm qua. Ngoài mùa vụ thất bát thì lạm phát, mạng lưới vận chuyển gặp trục trặc và vấn đề mất an ninh lương thực cũng góp phần đẩy giá dầu lên.

Vàng lỏng

Triết gia Homer là người đầu tiên gọi dầu ô liu bằng từ “vàng lỏng”. Người Hy Lạp sử dụng dầu ô liu trong mọi khía cạnh của cuộc sống, từ việc nấu ăn, thắp đèn đến chăm sóc sức khỏe và cúng tế thần linh. Bản thân cây ô liu giống cũng là mặt hàng xuất khẩu quan trọng từ thời cổ đại đến nay. Có vài cây ô liu trong vườn bách thảo Athens đã mọc từ thời Homer còn sống.

Nữ nông dân Kalliope Ziogou, chủ một vườn ô liu lâu đời trên đảo Evia, nói: “Người Hy Lạp cổ đại cấm tuyệt đối việc chặt cây ô liu. Họ hiểu rằng kể cả khi cây ô liu bị chặt cụt vẫn có thể mọc mầm mới”.

Vườn của bà Kalliope gần như bị thiêu hủy hoàn toàn bởi một trận cháy rừng xảy ra cách đây 2 năm. Những gốc cây ô liu đen sì như “ngủ quên” suốt 2 năm để rồi mùa xuân vừa rồi mới đâm chồi nảy lộc. Bà Kalliope nhận xét: “Cây ô liu có khát khao sống chỉ thua con người. Chúng sẽ sống ngay cả trong những điều kiện khắc nhiệt nhất... Có lẽ sẽ phải cần thêm 10, 20 năm nữa thì những gốc cây bị cháy mới ra quả trở lại”.

Cây ô liu có thể mọc ở những mảnh đất khô cằn nhất. Nhưng không có loài cây nào có thể chịu nổi mức tăng nhiệt độ trung bình lên đến 1,2°C (số liệu Cơ quan Môi trường Châu Âu). Nhiều chủ vườn tại Hy Lạp lần đầu tiên trong đời phải đào hào, tát nước cho cây ô liu, nếu không thì vườn của họ chẳng thể nào sống nổi qua mùa hè. Cha xứ Christos ở giáo phận đảo Evia cho biết: “Trận hỏa hoạn năm 2021 thiêu rụi 80% diện tích trồng ô liu trên đảo. Cây mất, thế là gió thổi vào sườn đồi không gặp gì chặn lại nên càng thổi mạnh hơn. Nhờ gió thổi mà trận cháy rừng năm 2024 mới lấy đi thêm 130.000 gốc cây ô liu”.

Người dân đảo Evia bây giờ cứ đến mùa hè là “đứng ngồi không yên” vì sợ hỏa hoạn. Vậy nhưng mùa đông cũng không phải là thời gian dễ dàng gì cho họ. Bà Kalliope cho biết: “Mùa đông bây giờ ấm hơn nhiều. Bình thường thì khi trời trở lạnh trong tầm tháng 1, tháng 2, cây ô liu sẽ bước vào thời kỳ ngủ đông. Bởi vì mùa đông ấm mà vòng sống của cây ô liu đã bị đảo lộn”.

Cây ô liu cần ngủ đông chỉ vỏn vẹn hai tuần để chuẩn bị cho việc mọc mầm khi xuân đến. Vậy nhưng 2 tuần có thời tiết lạnh bây giờ cũng hiếm. Mùa đông trên đảo Evia hiện ấm đến mức có thể mặc áo phông được.

Mùa mưa thất thường cũng đang gây ảnh hưởng đến việc trồng ô liu. Giống cây này cần những trận mưa mùa đông để tích trữ nước chuẩn bị cho mùa hè. Mặt khác, một trận mưa trái mùa vào tháng 5, tháng 6 có thể làm hỏng cả mùa thu hoạch - mưa xuống làm hoa ô liu mở quá sớm, đồng thời khuyến khích loài ruồi ô liu đẻ ấu trùng ăn quả.

Khoảng 1/3 lưu lượng mưa tại Kalamata trong năm 2024 rơi vào tháng 12. Không ít nhà vườn bị ngập, khiến sản lượng ô liu địa phương giảm trung bình 20-30%. Quả ô liu cũng nhỏ hơn và có ít dầu hơn. Hiện giá bán buôn dầu ô liu từ vườn là khoảng $5.28/lít. Với cái giá đó thì người nông dân gần như không có lãi.

Thu hoạch ô liu là công việc cực nhọc. Người hái dùng cái bồ cào có hai đầu và được gắn động cơ để cào cho quả ô liu rụng xuống. Tiếp theo là nhặt bỏ lá cây và các loại dị vật khác lẫn trong đống quả. Cả quá trình này đều phải thực hiện bằng tay để không làm dập quả. Do lạm phát tăng mạnh nên các nghiệp đoàn công nhân nông nghiệp đã nhiều lần ra yêu cầu được tăng lương. Hiện một người chuyên hái quả ô liu có thể kiếm được khoảng €60/ngày.

Hy Lạp đang thiếu lao động trầm trọng, gây ảnh hưởng trực tiếp đến việc thu hoạch ô liu. Hiệp hội Ô liu Hy Lạp cho biết trong mùa vụ 2023-2024, khoảng 20-30% quả ô liu đã chín không được thu hoạch vì không có đủ lao động, thiệt hại lên tới hơn 27 triệu Euro. Hiệp hội Ô liu gây áp lực lên Athens đến mức chính phủ bảo thủ buộc phải dừng chính sách thắt chặt nhập cư, đồng thời đẩy nhanh quá trình gấp visa cho người lao động nước ngoài đang làm việc tại các vườn ô liu.

Mờ mịt tương lai

Tuy nghề nghiệp khó khăn nhưng nhiều hộ nông dân Hy Lạp vẫn tiếp tục bám nghề vì danh dự của mình. Ông Michael Antonopoulos cho biết: “Mỗi khi nhìn thấy cây ô liu ra quả hay là chai dầu ô liu mới dán nhãn là tôi cảm thấy cuộc đời mình quả thật có giá trị”.

Lại một mùa ô liu buồn cho những người nông dân Hy Lạp.

Tuy vậy nhiều người nông dân buộc phải hy sinh danh dự của mình để tồn tại. Càng ngày có ít chủ vườn đủ khả năng sản xuất ô liu chất lượng cao để phục vụ thị trường cao cấp. Đa số buộc phải bán cho các tập đoàn sản xuất thực phẩm chuyên thu mua ô liu tốt từ Hy Lạp rồi trộn với những loại dầu ô liu từ Thổ Nhĩ Kỳ, Tunisia, v.v... có chất lượng kém hơn. Chưa hết, vấn đề làm giả dầu ô liu đang càng ngày thêm nghiêm trọng. Cảnh sát Ý và Tây Ban Nha hồi tháng 12/2024 đã phối hợp triệt phá đường dây làm dầu ô liu giả, bắt giữ 11 đối tượng và tịch thu 5.000 tấn dầu ô liu có pha tạp các loại dầu rẻ tiền.

Nhiều nông dân Hy Lạp hiểu họ không còn sự lựa chọn nào khác ngoài cách “chung sống” với tội phạm và biến đổi khí hậu. Bà Kalliope Ziogou cho biết: “Trước đây tôi gần như không bao giờ phải phun thuốc trừ sâu cho cây ô liu, nhưng bây giờ thì mùa vụ nào tôi cũng phải phun. Tôi cũng trồng cây sát nhau hơn để tán lá che được nhiều nắng hơn, từ đó giúp giảm lượng nước bốc hơi từ đất lên”.

Những người nông dân khác trên đảo Evia thì đang nhân lúc nông nhàn để quây hàng rào dây thép gai và lắp đặt camera theo dõi cho vườn nhà. Nhiều người còn bàn tính đến chuyện thuê bảo vệ túc trực ngày đêm hoặc là lắp chip định vị vào cành cây. Về lâu dài thì có thể họ sẽ phải chuyển vườn lên sườn đồi, sườn núi có khí hậu mát mẻ hơn mà lại dễ bảo vệ. Tuy vậy vấn đề lớn nhất mà những người nông dân đang phải đối mặt là làm gì cũng không có đủ vốn.

Cha xứ Christos tỏ ra lo lắng trước tương lai của ngành ô liu trên đảo Evia: “Nhiều người nông dân trồng ô liu đã hơn 20 năm mà cũng phải bỏ vườn vì hỏa hoạn, hạn hán, lũ lụt và thất thu. Người trẻ thì không dám nhảy vào thế chỗ, mà bố mẹ họ cũng không muốn con mình phải chịu khổ ngoài đồng... Tôi sợ sẽ sớm đến lúc đảo Evia không còn vườn ô liu nào”.

Lê Công Vũ

Nguồn ANTG : https://antg.cand.com.vn/kinh-te-van-hoa-the-thao/hy-lap-va-cuoc-khung-hoang-o-liu-i776685/