Iran - Saudi Arabia 'xích lại gần nhau' sau cuộc tấn công của Israel vào Qatar?

3 giờ trướcBài gốc

Gần đây giới quan sát chứng kiến một diễn biến mà theo họ là tín hiệu cho thấy mối quan hệ giữa Saudi Arabia và Iran đã nồng ấm hơn. Thái tử Saudi Arabia - ông Mohammed bin Salman đã tiếp ông Ali Larijani - Tổng thư ký Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao Iran - tại thủ đô Riyadh (Saudi Arabia) hồi giữa tháng 9.

Saudi Arabia và Iran cắt đứt quan hệ năm 2016. Quan hệ ngoại giao giữa hai nước đã được nối lại vào năm 2023 nhờ vai trò trung gian của Trung Quốc.

Đi cùng ông Larijani có Phó tổng thư ký phụ trách các vấn đề quốc tế - ông Ali Bagheri Kani và Cố vấn vùng Vịnh - ông Mohammad Ali Bek. Hai bên đã thảo luận về những diễn biến khu vực gần đây và các cách thức mở rộng hợp tác kinh tế.

Với việc đây là phái đoàn Iran cấp cao nhất của Iran tới thăm Saudi Arabia kể từ khi khôi phục quan hệ, có thể thấy quan hệ giữa Riyadh và Tehran dường như đã bước sang một giai đoạn mới, theo tờ The New Arab.

Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman và Tổng thư ký Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao Iran Ali Larijani (trái) tại thủ đô Riyadh (Saudi Arabia) ngày 17-9. Ảnh: TEHRAN TIMES

Ý nghĩa của chuyến thăm

Về mặt biểu tượng, các cuộc thảo luận là một sự tiếp xúc trực tiếp hiếm hoi giữa các quan chức an ninh hàng đầu của hai đối thủ lâu năm, khẳng định cam kết giảm căng thẳng của Saudi Arabia và Iran.

Tuy nhiên, chương trình nghị sự của cuộc họp – trải dài từ an ninh đến phối hợp năng lượng – lại gắn liền với sự gia tăng bất ổn trong khu vực gần đây.

Diễn ra chỉ một ngày sau khi Tổng thống Iran - ông Masoud Pezeshkian gặp Thái tử bin Salman bên lề hội nghị thượng đỉnh Ả Rập - Hồi giáo tại Doha hôm 15-9, thời điểm của các cuộc thảo luận này được coi là đáng chú ý.

Hội nghị khẩn cấp, được triệu tập để phản ứng trước cuộc không kích của Israel nhằm vào các nhà đàm phán Hamas ở Doha (Qatar), có thể đã góp phần tạo điều kiện cho các cuộc tham vấn cấp cao hơn giữa Saudi Arabia và Iran.

Quan sát sự cải thiện ổn định trong quan hệ hai nước, TS Sinem Cengiz tại Trung tâm Nghiên cứu vùng Vịnh (Qatar) nhắc lại rằng Tổng thống Pezeshkian đã liên hệ với Thái tử bin Salman khi Iran tấn công trả đũa nhằm vào căn cứ Mỹ ở Qatar và cử chỉ này cho thấy “ý định duy trì hòa hoãn với Saudi Arabia”.

Ông Schahriar Hatam - chuyên gia quan hệ quốc tế về Iran - cho rằng đây không phải là một cuộc gặp thông lệ và Iran dường như đang tìm cách chinh phục Saudi Arabia.

“Sự hòa giải mong manh đã trở thành một kênh quan trọng để ngăn ngừa xung đột” - ông Hatam nói.

Tuy nhiên, chuyên gia này nhấn mạnh rằng những khác biệt địa chính trị vẫn tồn tại và “phe cứng rắn trong ban lãnh đạo Iran” có thể “châm ngòi căng thẳng trở lại” nếu thúc đẩy những hoạt động ủy nhiệm tại Syria hay Lebanon.

Theo ông Hatam, việc lãnh đạo Saudi Arabia tìm kiếm đối thoại cho thấy họ “đánh giá tình hình hiện tại một cách nghiêm túc” và mong muốn giảm leo thang.

Bàn về bức tranh rộng hơn, một nhà ngoại giao châu Âu nói với The New Arab rằng chuyến thăm của ông Larijani cần được nhìn nhận trong bối cảnh những diễn biến gần đây, đặc biệt cuộc không kích của Israel vào Doha.

Sự kiện này đã gửi đi một thông điệp rõ ràng về độ tin cậy của chiếc ô phòng thủ Mỹ đối với các quốc gia vùng Vịnh và Tehran muốn “tận dụng cơ hội này”.

Ngoài ra, theo quan điểm của một nhà ngoại giao châu Âu, Tehran không chỉ coi việc nối lại tiếp xúc này là cách để ổn định quan hệ với Riyadh, mà còn có thể “tạo điều kiện cho tiến trình tan băng song song với Pakistan”.

Vì Iran và Saudi Arabia thường cạnh tranh ảnh hưởng tại Pakistan, bất kỳ sự hòa giải nào giữa hai bên cũng có thể mở đường rộng hơn cho “một động lực hợp tác khu vực, trong đó có Islamabad”, theo nhà ngoại giao.

Khói bốc lên sau vụ nổ tại thủ đô Doha (Qatar) vào ngày 9-9 khi Israel không kích Qatar nhằm vào ban lãnh đạo Hamas. Ảnh: AFPTV/AFP

Quan hệ quốc phòng Saudi - Iran có khả thi?

Quan hệ giữa Saudi Arabia và Iran đã chứng tỏ khả năng duy trì ngay cả trong bối cảnh cuộc chiến của Israel tại Gaza và vụ tấn công của Tel Aviv nhằm vào Iran. Cả Riyadh và Tehran đều kiểm soát được nguy cơ bất ổn lan rộng.

Một bước tiến tích cực là thỏa thuận hợp tác an ninh năm 2001 cũng đã được khôi phục.

Ông Larijani xác nhận rằng hợp tác quốc phòng đã được đưa ra thảo luận trong các cuộc gặp gần đây, đồng thời việc triển khai các thỏa thuận trước đây cũng được rà soát và sẽ “được tiếp tục thông qua các nhóm công tác”. Do đó, một số nhà quan sát cho rằng không thể loại trừ khả năng hai bên hợp tác quốc phòng, dù có thể ở mức hạn chế.

Tuy nhiên, TS Theodore Karasik - chuyên gia về Trung Đông tại viện Jamestown Foundation (Mỹ) - nhận định đối thoại an ninh và quản lý rủi ro cần tiếp tục mở rộng, nhưng một liên minh quốc phòng chính thức là “khó xảy ra chừng nào Mỹ vẫn còn là đối tác an ninh” của Riyadh.

Ông Hatam cho rằng khả năng hợp tác quốc phòng chặt chẽ hơn sẽ phụ thuộc phần lớn vào cục diện đe dọa khu vực và vào thời điểm Iran “không còn bị xem là đối thủ khu vực mà là một đồng minh tiềm năng”. Ở thời điểm hiện tại, một liên minh quốc phòng chính thức là khó xảy ra.

Vượt qua biến động Trung Đông

Theo giới quan sát, dù triển vọng quan hệ giữa Tehran và Riyadh có vẻ tích cực, vẫn có thể xảy ra những bất ngờ khó lường, nhất là khi lệnh ngừng bắn mong manh giữa Iran và Israel vẫn đang tồn tại.

Tuy nhiên, nếu đà tiến triển giữa hai cường quốc khu vực này vượt qua được tình trạng bất ổn, quan hệ đôi bên có thể phát triển thành ổn định, đặc biệt thông qua hợp tác kinh tế và các dự án chung.

Từ năm 2023, quan hệ kinh tế giữa hai nước cũng có một số cải thiện và xuất khẩu của Iran tăng khoảng 99% trong năm 2024 so với năm trước. Năm 2025, thương mại phi dầu mỏ hằng năm của Iran với Saudi Arabia đạt khoảng 25 triệu USD.

Theo bà Cengiz, mặc dù cả hai bên đều thể hiện rõ ý chí chính trị, các bước đi thực chất vẫn còn thiếu khi chưa có “các ủy ban chung và cơ chế giảm căng thẳng”. Nhưng bà nhận xét rằng “có vẻ như chúng ta đang bước vào một giai đoạn hợp tác giữa Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC) - Iran” trong bối cảnh Israel nổi lên như mối đe dọa trực tiếp hơn đối với lợi ích của GCC.

“Điều này sẽ phụ thuộc vào việc hai quốc gia tận dụng biến động hiện tại như thế nào để vượt ra khỏi các vấn đề thuần túy về an ninh” - chuyên gia Hatam nhận định.

Còn theo nhà ngoại giao châu Âu, hậu quả từ vụ tấn công của Israel ở Doha sẽ khiến Tehran tìm cách gắn mình vào bối cảnh khu vực mới. Sự chuyển dịch này sẽ mang lại cho Iran cơ hội “tái định hình các mối quan hệ khu vực và mở rộng ảnh hưởng ra ngoài các phạm vi truyền thống”.

THẢO VY

Nguồn PLO : https://plo.vn/iran-saudi-arabia-xich-lai-gan-nhau-sau-cuoc-tan-cong-cua-israel-vao-qatar-post872690.html