Kết luận 205-KL/TW mở đường cho chính sách trọng dụng nhân tài trẻ, tránh 'chảy máu chất xám'

4 giờ trướcBài gốc

Một trong những cơ chế đặc biệt trong tuyển dụng, bố trí, sử dụng, đãi ngộ cán bộ được nêu tại Kết luận số 205-KL/TW (ngày 7/11/2025) của Bộ Chính trị là thực hiện quy trình xét tuyển đối với sinh viên tốt nghiệp loại xuất sắc tại các cơ sở giáo dục đại học trong nước, quốc tế, đồng thời đạt giải cao trong các cuộc thi uy tín cấp quốc gia hoặc quốc tế; ưu tiên các ngành, lĩnh vực chiến lược, trọng điểm, quan trọng của quốc gia, địa phương.

Cần hình thành “vòng tuần hoàn chất xám” thay vì “chảy máu chất xám”

Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Phạm Quốc Luyến – nguyên Giám đốc điều hành Trường Đại học Tân Tạo cho rằng, Kết luận 205-KL/TW của Bộ Chính trị là một bước đi quan trọng, thể hiện tư duy đột phá trong cải cách công tác cán bộ, đặc biệt là trong thu hút và trọng dụng nhân tài trẻ – điều mà xã hội, giới học thuật và các trường đại học mong đợi từ lâu.

“Chảy máu chất xám” là một hiện tượng mà nhiều quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam phải đối mặt. Nguyên nhân sâu xa không chỉ vì chênh lệch về thu nhập hay điều kiện làm việc, mà còn do thiếu môi trường để người tài được trọng dụng, được tôn vinh và được thử thách. Vì vậy, Kết luận 205-KL/TW đã chạm đúng “điểm nghẽn” này khi đưa ra một cơ chế tuyển dụng và đãi ngộ đặc biệt nhằm giữ chân và phát huy nhân tài ngay trong nước.

Thứ nhất, việc xét tuyển sinh viên xuất sắc thay vì thi tuyển là sự ghi nhận giá trị của năng lực thực chất, giảm bớt các rào cản hành chính, tạo cảm giác công bằng và minh bạch cho những người thật sự có năng lực. Khi người tài cảm nhận được niềm tin và cơ hội phát triển nghề nghiệp trong nước, họ sẽ ít có lý do để tìm kiếm cơ hội ở nước ngoài.

Thứ hai, chính sách ưu tiên bố trí và đãi ngộ ở các ngành, lĩnh vực chiến lược như khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo, y tế, giáo dục, chuyển đổi số… có thể tạo ra “động lực nội sinh” để người giỏi được làm việc trong môi trường phù hợp với chuyên môn, được thử thách và khẳng định giá trị.

Tuy nhiên, cùng với việc ưu tiên và đãi ngộ, cần đặc biệt nhấn mạnh việc sử dụng đúng năng lực và tạo điều kiện phát triển năng lực cho những người giỏi được tuyển dụng. Thực tế có không ít trường hợp được thu hút bằng cơ chế đặc biệt, có mức lương ưu đãi, nhưng sau đó lại không được giao việc phù hợp, hoặc không được giao việc để làm, khiến họ cảm thấy bị cô lập, bị xem nhẹ, thậm chí bị đố kỵ. Khi năng lực không được phát huy, niềm tin bị xói mòn, thì mọi chính sách trọng dụng dù tốt đến đâu cũng khó giữ chân người tài. Vì vậy, cùng với chính sách thu hút, chúng ta cần chính sách sử dụng nhân tài minh bạch, đánh giá theo kết quả công việc và hiệu quả cống hiến.

Ảnh minh họa. Nguồn: Website Trường Đại học Tân Tạo.

Thứ ba, nếu chính sách này được các bộ, ngành và địa phương triển khai đồng bộ, kết hợp với cơ chế liên kết giữa Nhà nước – trường đại học – doanh nghiệp, thì Việt Nam không chỉ giữ chân nhân tài, mà còn có thể thu hút người Việt ở nước ngoài trở về cống hiến, hình thành “vòng tuần hoàn chất xám” thay vì “chảy máu chất xám”.

Nói cách khác, chính sách mới không chỉ nhằm giữ người, mà quan trọng hơn là giữ niềm tin của người tài đối với đất nước – và đó mới là nền tảng lâu dài cho phát triển bền vững.

Theo thầy Luyến, việc cho phép xét tuyển thay vì thi tuyển đối với sinh viên tốt nghiệp loại xuất sắc, có thành tích nổi bật trong học tập hoặc nghiên cứu, là sự thay đổi mang tính cơ chế – chuyển từ “đánh giá qua kỳ thi” sang “đánh giá qua quá trình phấn đấu và cống hiến thực tế”. Cách làm này thể hiện sự tin tưởng vào chất lượng của nền giáo dục đại học, đồng thời khuyến khích sinh viên phấn đấu toàn diện, không chỉ vì điểm số, mà còn vì năng lực sáng tạo, nghiên cứu và cống hiến xã hội. Đây cũng là chỉ dấu cho thấy quyền tự chủ trong tuyển dụng nhân tài của trường đại học được nâng cao. Tuy nhiên, cũng cần có cơ chế hậu kiểm để tránh việc lợi dụng chính sách ưu đãi này.

“Tôi đặc biệt đánh giá cao điểm nhấn của chính sách là ưu tiên các ngành, lĩnh vực chiến lược – tức là những lĩnh vực mà đất nước đang cần nguồn nhân lực tinh hoa: công nghệ số, năng lượng, trí tuệ nhân tạo, y sinh, giáo dục, quản trị công,... Đây là sự gắn kết hợp lý giữa chiến lược phát triển nhân lực và chiến lược phát triển quốc gia, tránh tình trạng “thừa – thiếu” cục bộ, đồng thời tạo động lực để các trường đại học định hướng đào tạo phù hợp hơn với nhu cầu thực tế.

Nếu được triển khai minh bạch, có tiêu chí rõ ràng và cơ chế giám sát chặt chẽ, tôi tin rằng chính sách này không chỉ giúp phát hiện và trọng dụng nhân tài thực sự, mà còn tạo ra làn sóng mới trong văn hóa học tập và cống hiến của thế hệ trẻ Việt Nam”, thầy Luyến nhấn mạnh.

Trong khi đó, từ thực tiễn, Tiến sĩ Lê Xuân Trường – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh thông tin, hàng năm mỗi cơ quan, đơn vị đều xây dựng đề án vị trí việc làm, trong đó xác định rõ nhu cầu nhân lực của đơn vị sao cho phù hợp với yêu cầu thực tiễn nhằm giải quyết công việc hiệu quả.

Theo Tiến sĩ Trường, sinh viên tốt nghiệp xuất sắc chắc chắn có nhiều lợi thế và xứng đáng được ưu tiên trong tuyển dụng, song điều quan trọng là phải đáp ứng đầy đủ yêu cầu của vị trí việc làm và tạo ra giá trị thực cho đơn vị sử dụng lao động, có thể là giá trị kinh tế hay giá trị khoa học, … Việc ưu tiên trong xét tuyển và đãi ngộ là cần thiết, nhưng đồng thời cũng đòi hỏi ở đội ngũ được ưu tiên này phải có trách nhiệm và kết quả công việc tương xứng.

Cùng trao đổi về vấn đề này, Tiến sĩ Trần Hữu Duy – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Đà Lạt cho biết, chính sách ưu đãi tuyển dụng sinh viên tốt nghiệp xuất sắc ở lại nhà trường đã được triển khai từ nhiều năm nay. Những sinh viên đạt thành tích cao được nhận vào vị trí trợ giảng, sau đó được tạo điều kiện học nâng cao để trở thành nguồn giảng viên cho nhà trường.

Tuy nhiên, Luật Nhà giáo (Luật số 73/2025/QH15) đã bỏ ngạch trợ giảng, đồng nghĩa cơ sở giáo dục chỉ có thể tuyển giảng viên phục vụ giảng dạy, trong khi tiêu chuẩn giảng viên yêu cầu trình độ thạc sĩ trở lên. Điều này khiến nhiều trường đại học khác băn khoăn trong việc giữ chân sinh viên xuất sắc, bởi nếu tuyển dụng thì không biết bố trí họ vào vị trí nào cho phù hợp.

Sau khi Luật Nhà giáo ban hành, Trường Đại học Đà Lạt đã điều chỉnh chính sách: với các ngành khoa học tự nhiên và khoa học kỹ thuật, thay vì tuyển trợ giảng, trường bố trí cho sinh viên xuất sắc được ở lại trường làm nghiên cứu viên, sau đó đội ngũ này sẽ học tập nâng cao trình độ lên thạc sĩ, tiến sĩ để chuyển sang ngạch giảng viên. Cách làm này cũng giúp họ tăng cường năng lực nghiên cứu, thực hành. Nhưng với những ngành không gắn với phòng thí nghiệm, bài toán lại khó hơn: khi không thể bổ nhiệm đội ngũ sinh viên xuất sắc làm giảng viên ngay, thì giữ lại bằng cách nào? Việc bố trí những người giỏi vào công việc hành chính hay văn thư là rất lãng phí.

Thầy Duy cho rằng, chính sách ưu đãi dành cho sinh viên xuất sắc làm việc tại trường đại học là cần thiết, nhưng quy định, luật định phải đồng bộ với chính sách mới khả thi. Một chính sách tốt chỉ thực sự phát huy khi vấn đề lương bổng và chế độ đãi ngộ được làm rõ. Thực tế, thu nhập giảng viên đại học hiện nay không cao, khó cạnh tranh với mức đãi ngộ của doanh nghiệp hoặc các tập đoàn lớn dành cho người tài.

Việc thu hút sinh viên tốt nghiệp xuất sắc ở những quốc gia phát triển về giáo dục, kinh tế, khoa học kỹ thuật về nước làm việc là điều không đơn giản, kể cả có ưu tiên xét tuyển, vì mức lương và cơ chế đãi ngộ của những quốc gia đó rất hấp dẫn, chúng ta khó có thể đưa ra mức thu nhập tương đương. Có chăng, các đại học lớn như Đại học Quốc gia Hà Nội hay Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh có lợi thế hơn các trường khác trong việc thu hút nhân lực này. Vì vậy, theo Tiến sĩ Duy, cần tập trung xây dựng đội ngũ từ chính sinh viên tốt nghiệp xuất sắc trong nước, đồng thời áp dụng cơ chế đặc biệt để họ có điều kiện phát triển chuyên môn.

Cơ sở giáo dục đại học phải là chìa khóa để Việt Nam hình thành đội ngũ tinh hoa trong tương lai

Cũng theo thầy Duy, các tập đoàn, doanh nghiệp có lợi thế về nguồn lực nên dễ “trải thảm” mời gọi người tài, còn cơ sở giáo dục đại học hay viện nghiên cứu thì rất cần sự hỗ trợ từ Nhà nước mới thuận lợi triển khai chính sách thu hút được.

Là nơi đào tạo nguồn nhân lực cho xã hội, các trường đại học cần thiết phải bảo đảm chất lượng đầu vào, nhất là ở các ngành khoa học cơ bản và công nghệ kỹ thuật chiến lược. Cùng với đó, phải nâng chuẩn đội ngũ giảng viên, cập nhật chương trình tiên tiến của các quốc gia phát triển, sử dụng giáo trình của các nhà xuất bản quốc tế, đồng thời đầu tư cơ sở vật chất, phòng thí nghiệm và trang thiết bị nghiên cứu.

Còn theo thầy Luyến, để đáp ứng yêu cầu đào tạo đội ngũ nhân lực chất lượng cao trong bối cảnh mới, các cơ sở giáo dục đại học cần thay đổi mạnh mẽ cả tư duy lẫn phương thức đào tạo.

Trước hết, chất lượng chương trình đào tạo cần được nâng tầm theo chuẩn quốc tế, đồng thời gắn chặt với nhu cầu thực tiễn của bộ máy nhà nước và chính quyền địa phương. Đại học phải trở thành nơi đào tạo người “có thể làm được việc ngay”, chứ không chỉ người “có bằng cấp”. Muốn vậy, cần đưa các yếu tố thực hành, dự án thực tế, mô phỏng công việc, kỹ năng lãnh đạo, kỹ năng số và đổi mới sáng tạo vào trong chương trình. Các trường đại học cần chủ động liên kết với các đơn vị sử dụng nguồn nhân lực để nắm vững nhu cầu sử dụng nguồn nhân lực của mỗi đơn vị, đồng thời tạo điều kiện cho sinh viên có cơ hội thực hành, thực tập ngay từ khi còn ngồi ghế nhà trường.

Ảnh minh họa. Nguồn: Website Trường Đại học Đà Lạt.

Bên cạnh đó, đội ngũ giảng viên cũng phải được bồi dưỡng theo hướng vừa có năng lực nghiên cứu, vừa có trải nghiệm thực tiễn quản lý và hoạch định chính sách. Nhiều giảng viên của chúng ta hiện nay giỏi lý thuyết nhưng ít có cơ hội tham gia thực tế, nên chưa truyền được cho sinh viên tinh thần công vụ và kỹ năng xử lý tình huống thực tế. Việc liên kết với các đơn vị công sẽ góp phần giải quyết tình trạng này.

Hơn nữa, các trường đại học (không phân biệt công hay tư) – đặc biệt là những trường tư định hướng khai phóng có thể đóng vai trò tiên phong trong việc kết nối với khu vực công và doanh nghiệp, xây dựng chương trình đào tạo song hành với nhu cầu tuyển dụng và cơ chế thực tập, trải nghiệm công vụ. Qua đó, sinh viên tốt nghiệp không chỉ có kiến thức, mà còn có tư duy phục vụ, năng lực quản trị và tinh thần đổi mới – những phẩm chất then chốt của đội ngũ công chức trong thời kỳ chuyển đổi số và hội nhập quốc tế.

Tóm lại, cơ sở giáo dục đại học phải trở thành nơi ươm mầm năng lực, chứ không chỉ cấp bằng, và sự gắn kết giữa giáo dục – chính sách – thị trường lao động chính là chìa khóa để Việt Nam hình thành đội ngũ tinh hoa trong tương lai.

Không những vậy, các trường đại học cũng cần đồng hành cùng Nhà nước ở ba hướng chính: Đào tạo và dự báo nhu cầu nhân lực chất lượng cao cho khu vực công, thông qua việc thiết kế các chương trình chuyên biệt – như chính sách công, quản trị nhà nước, lãnh đạo đổi mới, chuyển đổi số trong hành chính công; Phối hợp trong công tác phát hiện và bồi dưỡng nhân tài trẻ, thông qua học bổng, chương trình liên kết thực tập, và các cuộc thi học thuật, đổi mới sáng tạo. Các trường có thể là “bộ lọc ban đầu” để Nhà nước phát hiện nhân tố xuất sắc ngay từ khi ở giảng đường; Tham gia vào cơ chế huy động nguồn lực xã hội, chẳng hạn như các quỹ phát triển nhân tài, quỹ học bổng công vụ, hoặc mô hình hợp tác công – tư (PPP) trong đào tạo và sử dụng nhân lực chất lượng cao.

Nếu sự phối hợp giữa Nhà nước và trường đại học được triển khai đồng bộ, có thể nói chúng ta đang hình thành một hệ sinh thái phát triển nhân tài quốc gia, trong đó khu vực công, khu vực tư và khối học thuật cùng chia sẻ trách nhiệm và lợi ích. Đó mới là cách tiếp cận bền vững để giữ chân và nuôi dưỡng nhân tài vì sự phát triển lâu dài của đất nước.

Dưới góc nhìn của Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh: “Không có đơn vị doanh nghiệp, tổ chức nào không mong muốn tuyển được người thật sự xuất sắc, giỏi. Qua bằng cấp, bảng điểm, phỏng vấn và các tiêu chí đánh giá, hội đồng tuyển dụng luôn tìm kiếm nhân lực tốt nhất trong số ứng viên. Tuy nhiên, việc thu hút và giữ chân nhân tài còn phụ thuộc vào khả năng cạnh tranh về môi trường, điều kiện phát triển khoa học – công nghệ, kinh tế của Việt Nam.

Các tài năng luôn hướng đến môi trường làm việc tốt nhất – nơi có điều kiện sống thuận lợi, thu nhập tương xứng, hệ thống y tế và giáo dục chất lượng cho con em. Vì vậy, các cơ sở giáo dục đại học tất yếu cũng phải có trách nhiệm như đưa ra chính sách nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên, từ đó cải thiện chất lượng đào tạo, góp phần cung ứng nguồn nhân lực chất lượng cao – tạo nên mối tương tác đa chiều giữa nhà trường, doanh nghiệp và xã hội.

Tường San

Nguồn Giáo Dục VN : https://giaoduc.net.vn/ket-luan-205-kltw-mo-duong-cho-chinh-sach-trong-dung-nhan-tai-tre-tranh-chay-mau-chat-xam-post255925.gd