Khám phá di tích Quốc gia đặc biệt Quần thể Tam Chúc

3 giờ trướcBài gốc

Phó Thủ tướng Chính phủ Mai Văn Chính vừa ký Quyết định số 1959/QĐ-TTg ngày 11/9/2025 về việc xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt (đợt 18, năm 2025) đối với 04 di tích.

Trong các di tích được công nhận đợt này có Danh lam thắng cảnh và Khảo cổ Quần thể Tam Chúc (phường Tam Chúc, tỉnh Ninh Bình). Từ lâu nay, quần thể Tam Chúc đã được ví như “Vịnh Hạ Long trên cạn”, với cảnh quan hồ nước mênh mông, núi đá vôi hùng vĩ và hệ sinh thái đa dạng.

“Vịnh Hạ Long trên cạn”

Tam Chúc là một trong những danh lam thắng cảnh nổi bật bậc nhất của vùng đồng bằng sông Hồng, nơi vừa mang vẻ đẹp sơn thủy hữu tình vừa chứa đựng giá trị tâm linh đặc sắc. Quần thể Tam Chúc trải rộng trên diện tích hàng nghìn hecta, bao gồm hệ thống núi non trùng điệp, hồ nước mênh mông và chùa chiền bề thế, thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa thiên nhiên và kiến trúc cổ truyền.

Đặt chân đến Tam Chúc, du khách sẽ lập tức bị cuốn hút bởi hồ Tam Chúc trải dài hút tầm mắt với mặt nước trong xanh ôm ấp những dãy núi đá vôi nhấp nhô tạo thành cảnh quan ngoạn mục. Trên hồ có các hòn đảo nhỏ và núi đá nhấp nhô, phản chiếu xuống làn nước trong trẻo, tạo nên khung cảnh huyền ảo gợi cảm giác vừa thực vừa mơ. Vẻ đẹp này khiến bất cứ ai cũng liên tưởng đến Vịnh Hạ Long. Nhưng thay vì những làn sóng biển xao động không ngừng, mặt nước phẳng lặng của hồ Tam Chúc đem lại cảm giác yên bình hơn, phù hợp với những ai tìm kiếm sự tĩnh tại trong tâm hồn.

Quần thể Tam Chúc gồm hệ thống núi non trùng điệp, hồ nước mênh mông và chùa chiền bề thế, thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa thiên nhiên và kiến trúc cổ truyền. Ảnh: Công Đạt/Báo ảnh Việt Nam.

Trong khung cảnh thiên nhiên ấy, chùa Tam Chúc – một trong những ngôi chùa lớn nhất thế giới hiện nay – hiện lên đầy uy nghi. Ngôi chùa được xây trên nền chùa cổ có từ hơn một nghìn năm trước, nay được phục dựng và mở rộng với quy mô hoành tráng. Toàn bộ quần thể chùa bao gồm nhiều công trình bề thế như Điện Tam Thế, Điện Pháp Chủ, Điện Quan Âm, Tháp Ngọc… Kiến trúc chùa được thiết kế theo phong cách truyền thống kết hợp hiện đại, mang tính biểu tượng cao, vừa thể hiện nét đẹp của văn hóa Phật giáo, vừa tôn vinh sự sáng tạo của con người trong sự tồn tại hòa hợp với thiên nhiên.

Một trong những trải nghiệm đáng nhớ khi đến Tam Chúc chính là hành trình ngồi thuyền trên hồ. Giữa mênh mông sóng nước, du khách có thể chiêm ngưỡng toàn cảnh chùa, núi và mây trời hòa quyện, giống như một bức tranh thủy mặc sống động. Đây cũng là cách nhiều người lựa chọn để cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp của “Vịnh Hạ Long trên cạn”, nơi mọi giác quan đều được đánh thức bởi thiên nhiên thanh khiết và yên bình.

Tam Chúc không chỉ đơn thuần là một điểm du lịch mà còn mang trong mình bề dày văn hóa và lịch sử. Theo truyền thuyết, ngôi chùa cổ Tam Chúc đã xuất hiện từ thời nhà Đinh, nhưng do thời gian và biến thiên lịch sử, công trình dần trở thành phế tích. Việc phục dựng và phát triển quần thể chùa ngày nay vừa là cách bảo tồn giá trị xưa, vừa góp phần đưa Tam Chúc trở thành trung tâm Phật giáo lớn, gắn liền với nhiều sự kiện quốc tế. Đặc biệt, năm 2019, Tam Chúc đã đăng cai tổ chức Đại lễ Vesak Liên Hợp Quốc, quy tụ hàng nghìn đại biểu từ khắp thế giới, khẳng định vị thế của nơi đây trong đời sống tôn giáo toàn cầu.

Không chỉ là một điểm tham quan nổi bật của tỉnh Ninh Bình, Tam Chúc còn đóng vai trò kết nối trong tuyến du lịch tâm linh – sinh thái liên hoàn của miền Bắc. Từ đây, du khách dễ dàng di chuyển đến các điểm du lịch nổi tiếng khác như chùa Bái Đính, danh thắng Tràng An ở Ninh Bình hay chùa Hương ở Hà Nội, cho đến Côn Sơn - Kiếp Bạc Hải Phòng và danh thắng Yên Tử ở Quảng Ninh . Điều này góp phần đưa Tam Chúc trở thành một mắt xích quan trọng trong hành trình khám phá di sản văn hóa – thiên nhiên của khu vực.

Ngày nay, Quần thể Tam Chúc thu hút hàng triệu du khách mỗi năm, không chỉ là điểm đến hành hương của Phật tử mà còn là nơi nhiều người tìm về để tận hưởng không gian tĩnh lặng, rời xa nhịp sống ồn ào. Cảnh quan núi non trùng điệp, mặt hồ bao la, kiến trúc chùa chiền kỳ vĩ và bầu không khí linh thiêng khiến Tam Chúc trở thành một danh thắng vừa mang giá trị du lịch, vừa là điểm về nguồn giàu ý nghĩa lịch sử, văn hóa và tâm linh.

Kho tàng khảo cổ vô giá

Quần thể Tam Chúc không chỉ là công trình văn hóa - tâm linh lớn bậc nhất cả nước mà còn ẩn chứa nhiều giá trị khảo cổ, phản ánh dấu tích cư trú và sinh hoạt của con người trong quá khứ. Việc phát hiện các di vật, dấu tích khảo cổ tại đây càng làm sáng rõ hơn bề dày lịch sử văn hóa của vùng đất Hà Nam, vốn là nơi giao thoa của nhiều luồng văn minh đồng bằng châu thổ.

Tại quần khu vực Tam Chúc, các nhà khảo cổ đã phát hiện nhiều dấu tích quan trọng, trong đó có di cốt người và ba mộ táng (gồm mộ song táng, mộ cải táng) có niên đại khoảng 10.000 năm - minh chứng rõ ràng cho sự cư trú sớm của con người. Bên cạnh đó, nhiều hiện vật văn hóa được tìm thấy như mảnh gốm vặn thừng thời Đông Sơn, công cụ đá nhỏ thuộc văn hóa Hòa Bình, cùng vỏ nhuyễn thể biển và ốc suối – cho thấy khu vực này từng là nơi sinh sống, khai thác và sử dụng tài nguyên tự nhiên của cư dân cổ.

Di cốt người xưa được khai quật tại hố hang đội 4, vùng lõi quần thể Tam Chúc. Ảnh: Minh Đức / Báo Tiền Phong.

Theo các nhà nghiên cứu, địa hình Tam Chúc với núi đá vôi, hang động và hồ nước đã tạo điều kiện thuận lợi cho cư dân cổ định cư và phát triển. Hang động ở đây được cho là nơi cư trú, sinh hoạt, thậm chí là nơi gắn với tín ngưỡng sơ khai của con người. Sự hiện diện của các lớp trầm tích văn hóa trong hang động đã cung cấp những bằng chứng rõ ràng về quá trình tiến hóa của cộng đồng người Việt cổ, góp phần quan trọng cho việc nghiên cứu lịch sử nhân loại ở khu vực Đông Nam Á.

Không chỉ dừng lại ở những hiện vật đơn lẻ, các phát hiện khảo cổ ở Tam Chúc còn cho thấy sự giao thoa văn hóa giữa các cộng đồng cư dân. Nhiều loại hình gốm và công cụ có đặc điểm tương đồng với di vật ở Hòa Bình và các khác vực khác ở đồng bằng Bắc Bộ, chứng tỏ Tam Chúc nằm trong mạng lưới giao lưu văn hóa rộng lớn từ rất sớm. Đây chính là cơ sở khoa học quan trọng để khẳng định vai trò của vùng đất Tam Chúc trong tiến trình hình thành và phát triển văn hóa Việt cổ.

Giá trị khảo cổ của Tam Chúc không chỉ giúp tái hiện đời sống cư dân thời tiền sử mà còn tạo nền tảng lịch sử sâu dày cho một vùng đất vốn được biết đến nhiều ở khía cạnh tâm linh. Sự kết hợp giữa danh thắng thiên nhiên, trung tâm Phật giáo lớn và kho tàng khảo cổ học đã biến Tam Chúc trở thành một không gian văn hóa toàn diện, nơi quá khứ và hiện tại giao thoa, đóng góp vào việc khẳng định bản sắc và chiều sâu lịch sử của dân tộc Việt Nam.

Thanh Bình

Nguồn Tri Thức & Cuộc Sống : https://kienthuc.net.vn/kham-pha-di-tich-quoc-gia-dac-biet-quan-the-tam-chuc-post1573239.html