Khi thu ngân sách vượt hơn 30% dự toán

6 giờ trướcBài gốc

Một mặt, con số này có thể coi là dấu hiệu nền kinh tế phục hồi tốt, doanh thu và lợi nhuận của doanh nghiệp cải thiện, tiêu dùng tăng và năng lực quản lý thuế thì đã tiến thêm một bước dài.

Nhưng, mặt khác, nhìn sâu hơn vào cơ cấu và động lực tạo ra nguồn thu sẽ thấy: Trong mức vượt thu kỷ lục đó có những yếu tố tích cực, có những cải cách mang tính nền tảng, nhưng cũng không thiếu những rủi ro tiềm ẩn gắn với tính chu kỳ của thị trường tài sản, với sự tập trung nguồn thu vào một vài địa bàn.

Quản lý ngày càng tiên tiến

Ở một phần rất đáng kể, mức vượt thu năm 2025 đến từ sự cải thiện trong quản lý thuế và việc mở rộng cơ sở thu. So với vài năm trước, hệ thống quản lý thuế đã bước sang một trạng thái khác: Quá trình số hóa diễn ra sâu hơn, phương thức quản lý theo rủi ro được áp dụng rộng hơn, dữ liệu kết nối tốt hơn giữa các cơ quan; hóa đơn điện tử gần như phổ cập; các dòng thu từ thương mại điện tử, kinh tế số và dịch vụ xuyên biên giới dần thoát khỏi “vùng xám”.

Khi cơ quan thuế thấy nhiều hơn các giao dịch từng bị bỏ sót, việc tăng tỷ lệ thu đúng – thu đủ là điều có thể giải thích được.

Đây là phần tích cực của mức vượt thu năm 2025, đến từ cải thiện năng lực quản lý, từ việc giảm thất thu và tăng tính minh bạch trong kê khai.

Thu nội địa chiếm khoảng 98% tổng thu do cơ quan thuế quản lý, cho thấy cơ cấu thu ngày càng ít phụ thuộc vào dầu thô và xuất nhập khẩu. Ở nghĩa đó, vượt thu năm 2025 phản ánh quá trình tích lũy dài hơi của cải cách tài chính công, hơn là một con sóng ngắn hạn.

Nhưng để trả lời câu hỏi lớn hơn – liệu mức thu ấy đã phản ánh sự gia tăng thực sự của năng lực sản xuất, năng suất lao động và sức cạnh tranh của nền kinh tế hay chưa – thì phải tiếp tục soi chiếu chất lượng của từng dòng thu.

Bất động sản đóng góp tỷ lệ lớn

Trong số các động lực tạo thu năm 2025, bất động sản nổi lên như yếu tố quan trọng nhất – và cũng là nguồn thu mang tính chu kỳ rõ rệt nhất.

Tính đến tháng 11/2025, thu từ nhà và đất ước đạt khoảng 505.600 tỷ đồng, vượt 172,6% dự toán và tăng hơn gấp đôi so với cùng kỳ 2024, theo Cục Thống kê.

Điểm đáng chú ý của bức tranh thu năm 2025 là sự tập trung nguồn thu vào hai cực Hà Nội và TP.HCM. Ảnh: Hoàng Hà

Tại Hà Nội, tiền sử dụng đất tăng 167%; ở TP.HCM, thu từ đất đai tăng tới 353% so với cùng kỳ, chủ yếu đến từ tiền sử dụng đất, tiền thuê đất và các dự án được tháo gỡ pháp lý sau thời gian dài đình trệ, theo các Chi cục Thống kê.

Những con số ấy cho thấy hai quá trình diễn ra song song: Một mặt, thị trường bất động sản phục hồi cục bộ khi nhiều dự án hoàn tất thủ tục, bàn giao sản phẩm, giao dịch thứ cấp tăng trở lại, mặt bằng giá ở một số phân khúc nhích lên; mặt khác, việc xử lý các hồ sơ nghĩa vụ tài chính tồn đọng, cùng với việc thu hẹp tình trạng khai giá thấp nhờ kiểm soát dữ liệu tốt hơn, đã làm gia tăng số thu dồn vào năm 2025.

Đi kèm với đó là sự tăng lên của thuế thu nhập cá nhân từ chuyển nhượng nhà đất, thuế thu nhập doanh nghiệp của doanh nghiệp bất động sản, các khoản tiền sử dụng đất và tiền thuê đất được nộp dồn; nhiều hồ sơ bị treo trong nhiều năm được giải quyết trong cùng một chu kỳ ngân sách.

Vượt thu nhờ bất động sản là tín hiệu tích cực trong ngắn hạn, nhưng ở tầm trung và dài hạn, nó đặt ra rủi ro không thể xem nhẹ: Khi chu kỳ thị trường đảo chiều, nguồn thu này có thể co lại rất nhanh.

Không một nền tài khóa nào có thể thực sự bền vững nếu phần lớn lại đặt vào thị trường tài sản, thay vì được nâng đỡ bằng những nguồn thu sinh ra từ năng suất, từ đổi mới công nghệ, từ năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và giá trị gia tăng trong nền sản xuất.

Hai đầu tàu kinh tế chủ lực

Một điểm đáng chú ý khác của bức tranh thu năm 2025 là sự tập trung nguồn thu vào hai cực Hà Nội và TP.HCM. Hà Nội thu khoảng 631.000 tỷ đồng, vượt 32,1% dự toán; TP.HCM thu khoảng 606.000 tỷ đồng, vượt 20,8% dự toán.

Cộng lại, hai đô thị này đóng góp khoảng 1,23 triệu tỷ đồng – tương đương hơn một nửa tổng thu nội địa của cả nước. Điều đó cho thấy vai trò đầu tàu của hai trung tâm kinh tế – dịch vụ là không thể phủ nhận.

Nhưng khi hơn một nửa nguồn thu quốc gia được tạo ra từ hai đô thị lớn, rủi ro vùng miền không còn dừng lại ở phạm vi địa phương nữa, mà đã dịch chuyển thành rủi ro vĩ mô: Nếu hai địa phương này tăng trưởng tốt, ngân sách ổn định; nhưng chỉ cần bất động sản, dịch vụ và tiêu dùng đô thị chững lại, toàn bộ bức tranh thu ngân sách có thể bị tác động ngay lập tức.

Khoảng cách về năng lực tạo nguồn thu giữa các địa phương ngày càng lớn; nhiều tỉnh vẫn phải dựa vào điều tiết từ trung ương trong khi động lực nội sinh chưa được khai mở tương xứng.

Dĩ nhiên, những tín hiệu tích cực của năm 2025 là điều cần được ghi nhận. Năng lực quản lý thuế đã tiến bộ; cơ sở dữ liệu và hạ tầng số bắt đầu phát huy vai trò; tỷ lệ thu đúng – thu đủ được cải thiện; nguồn thu nội địa trở thành trụ cột; giao dịch bất động sản minh bạch hơn; nền sản xuất và dịch vụ phục hồi sau cú sốc đại dịch.

Những yếu tố ấy góp phần củng cố độc lập tài khóa, tạo dư địa cho đầu tư công, an sinh xã hội và hạ tầng. Nếu được tiếp tục bồi đắp bằng cải cách thể chế và cải thiện môi trường kinh doanh, nguồn thu ngân sách có thể dần chuyển từ trạng thái “thu nhiều hơn” sang “thu tốt hơn”.

Nhưng mức vượt thu trên 30% cũng đặt ra những câu hỏi không thể né tránh. Phần đóng góp từ bất động sản vẫn quá lớn và mang tính chu kỳ; cơ cấu thu vẫn chưa dựa nhiều vào năng suất và giá trị gia tăng thực; sự phụ thuộc cao vào hai đô thị lớn tạo ra rủi ro tập trung; khu vực doanh nghiệp nhỏ và hộ kinh doanh có thể phải đối mặt với áp lực tuân thủ theo quy định ngày càng lớn;…

Một nền tài khóa bền vững không thể chỉ được đánh giá qua những con số thu ấn tượng vào cuối năm, mà phải được nhìn ở chiều sâu của động lực nội sinh, ở khả năng ổn định qua các chu kỳ, và ở mức độ đóng góp vào tăng trưởng thực của nền kinh tế.

Trong trung hạn, điều quan trọng là giảm phụ thuộc vào thu từ đất đai và tài sản; phát triển thêm các cực tăng trưởng mới ngoài hai đô thị lớn; mở rộng cơ sở doanh nghiệp tư nhân sản xuất, công nghệ và đổi mới sáng tạo; và xây dựng một cơ cấu thu mà khi kinh tế tăng trưởng thật, ngân sách tự nhiên trở nên bền vững.

Lan Anh

Nguồn VietnamNet : https://vietnamnet.vn/khi-thu-ngan-sach-vuot-hon-30-du-toan-2476884.html