Kinh tế dữ liệu: Trụ cột tăng trưởng mới trong Kỷ nguyên dữ liệu

3 giờ trướcBài gốc

Kinh tế dữ liệu mở ra mô hình tăng trưởng mới cho Việt Nam

Tại Hội thảo Quốc tế về Kinh tế Dữ liệu với chủ đề “Tư tưởng mới - Chính sách mới -Cơ hội mới” do Bộ Công an tổ chức ngày 13/12/2025 tại Hưng Yên, Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương, Giám đốc Trung tâm Dữ liệu Quốc gia, Bộ Công an; Phó Chủ tịch Hiệp hội dữ liệu quốc gia nhấn mạnh, một trật tự phát triển mới đang hình thành.

Nếu thế kỷ 20 được thúc đẩy bởi dầu mỏ và công nghiệp nặng, thì thế kỷ 21 được thúc đẩy bởi dữ liệu, tri thức và năng lực phân tích. Trong Kỷ nguyên dữ liệu, dữ liệu trở thành yếu tố sản xuất ngang hàng với đất đai, lao động và vốn; được định giá, được giao dịch, được khai thác để nâng cao năng suất; làm nền tảng cho đổi mới sáng tạo và trí tuệ nhân tạo (AI) và đóng góp trực tiếp vào GDP ở nhiều nền kinh tế OECD và châu Âu. Quốc gia nào quản trị dữ liệu tốt hơn, khai thác dữ liệu thông minh hơn sẽ nắm lợi thế vượt trội trong cạnh tranh toàn cầu.

“Việt Nam không đứng ngoài xu thế này. Việt Nam lựa chọn bước vào Kỷ nguyên dữ liệu bằng cách xây dựng hệ thống dữ liệu quốc gia hiện đại, an toàn, liên thông và bằng việc đặt vai trò dẫn dắt cho một cơ quan đủ năng lực, đủ hạ tầng, đủ trách nhiệm. Đó là lý do Chính phủ giao Bộ Công an làm đầu mối quốc gia về dữ liệu”, Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương cho hay.

Theo Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương, trong những năm qua, Bộ Công an đã xây dựng và vận hành nhiều nền tảng dữ liệu cốt lõi: Cơ sở Dữ liệu Quốc gia về Dân cư; Hệ thống định danh và xác thực điện tử; Hệ thống kết nối, chia sẻ dữ liệu quốc gia, và đặc biệt triển khai Trung tâm Dữ liệu Quốc gia - dự án hạ tầng dữ liệu quy mô nhất, có tầm ảnh hưởng sâu rộng nhất, đặt nền tảng cho việc hình thành thị trường dữ liệu và phát triển kinh tế dữ liệu tại Việt Nam. Trung tâm Dữ liệu Quốc gia sẽ tạo lớp dữ liệu tin cậy cho Chính phủ số; cung cấp hạ tầng cho AI và dịch vụ số; chuẩn hóa kết nối dữ liệu toàn quốc; góp phần bảo đảm an ninh, an toàn và chủ quyền dữ liệu đồng thời mở ra kiến trúc dữ liệu hiện đại để hội nhập khu vực và quốc tế.

“Bộ Công an không chỉ quản lý dữ liệu; mà còn là lực lượng kiến tạo hạ tầng, tiêu chuẩn và trật tự vận hành của hệ sinh thái dữ liệu quốc gia - một vai trò đặc biệt quan trọng trong Kỷ nguyên dữ liệu”, Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương cho biết.

Theo các đại biểu, kinh tế dữ liệu đã vượt xa phạm vi một xu hướng công nghệ để trở thành kiến trúc hạ tầng mới, quyết định năng suất, đổi mới sáng tạo và sức cạnh tranh quốc gia trong thập kỷ tới. Tương tự vai trò của năng lượng hay tài chính trong các kỷ nguyên trước, dữ liệu đang nổi lên như nguồn lực chiến lược, có khả năng định hình vị thế mỗi quốc gia trong cuộc đua AI, tự động hóa và quản trị hiện đại.

Dữ liệu chính là “mạch sống” của đổi mới, nền tảng của năng suất mới và là ngôn ngữ chung của mọi quyết định hiện đại. Nhìn tương lai qua lăng kính dữ liệu cũng chính là cách các quốc gia tiên tiến đang thiết kế mô hình tăng trưởng thế hệ tiếp theo.

Để bước vào cấu trúc kinh tế mới này, Việt Nam cần một cách tiếp cận đồng bộ: Quy hoạch hạ tầng dữ liệu quốc gia, xây dựng chuẩn dữ liệu dùng chung, thiết lập cơ chế chia sẻ an toàn - minh bạch, hoàn thiện khung pháp lý hiện đại và đặc biệt là có một đầu mối đủ năng lực dẫn dắt lĩnh vực dữ liệu.

5 trụ cột tư tưởng then chốt được nhấn mạnh gồm: Hoạch định chính sách dựa trên bằng chứng; thiết kế hệ thống lấy niềm tin làm trung tâm ngay từ đầu; phát triển không gian dữ liệu dùng chung; xây dựng mô hình quản trị dữ liệu hiện đại; và kiến tạo thịnh vượng quốc gia dựa trên dữ liệu. Trong đó, dữ liệu được nhìn nhận như trụ cột mới của sức mạnh quốc gia - nền tảng để bảo vệ chủ quyền và tạo lập thịnh vượng bền vững.

Kinh tế dữ liệu mở ra mô hình tăng trưởng mới cho Việt Nam, giúp vượt qua giới hạn của tài nguyên hữu hạn và lao động giá rẻ, phù hợp với định hướng tăng trưởng dựa vào khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Dữ liệu tạo ra năng suất mới, giảm chi phí, tối ưu vận hành, nâng cao chất lượng dịch vụ công và giúp doanh nghiệp Việt Nam tham gia sâu hơn vào cạnh tranh toàn cầu.

Các học giả quốc tế, đặc biệt từ Vương quốc Anh, thống nhất rằng ranh giới giữa quốc gia phát triển và tụt hậu không nằm ở công nghệ, mà ở quản trị dữ liệu. Không phải AI quyết định thành bại, mà là mô hình quản trị dữ liệu. Việt Nam muốn bứt phá cần một hệ thống quản trị thống nhất, minh bạch, có trách nhiệm và có thể đo lường. Dữ liệu phải được đo lường thì mới có thể quản lý, hoạch định chính sách và phát triển - phù hợp với tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm về dữ liệu và Nghị quyết 57.

Hợp tác quốc tế về kinh tế dữ liệu được xem là điều kiện then chốt để Việt Nam “đi nhanh, đi đúng, đi xa”. Với dân số trẻ, tốc độ số hóa cao và hệ thống dữ liệu quốc gia đang hình thành, Việt Nam đang nổi lên như một đối tác chủ động, tích cực và có trách nhiệm trong hội nhập quốc tế.

Kỷ nguyên dữ liệu mở ra một cơ hội lịch sử - “cửa sổ cơ hội 10 năm” theo nhận định của các học giả WEF - để Việt Nam vươn lên nhóm quốc gia dẫn dắt trong khu vực. Nếu hành động nhanh, quyết liệt và đồng bộ, Việt Nam có thể bứt phá bằng mô hình tăng trưởng dựa trên dữ liệu - AI, từng bước trở thành trung tâm hợp tác khu vực về dữ liệu, AI và tiêu chuẩn. Trong cấu trúc đó, hạ tầng dữ liệu quốc gia do Bộ Công an vận hành chính là “xương sống” bảo đảm niềm tin, kỷ luật và an ninh cho sự phát triển trong Kỷ nguyên dữ liệu.

Dữ liệu có thể góp thêm 79 tỷ USD vào GDP Việt Nam

Việt Nam bước vào Kỷ nguyên dữ liệu với quyết tâm biến dữ liệu thành động lực tăng trưởng, tài sản kinh tế và hạ tầng chiến lược quốc gia. Với vai trò đầu mối, Bộ Công an đang triển khai và vận hành Trung tâm Dữ liệu Quốc gia, thiết lập chuẩn và trục kết nối dữ liệu toàn hệ thống, thúc đẩy nền kinh tế dữ liệu minh bạch, an toàn và cạnh tranh, đồng thời tăng cường hợp tác quốc tế về dữ liệu - AI, đưa dữ liệu trở thành nền tảng phát triển bền vững và hội nhập.

PGS Ali Al-Dulaimi, Trưởng khoa Công nghệ & Khoa học Máy tính, Trường Đại học Anh quốc Việt Nam nhận định, dữ liệu được xem là “dầu mỏ mới” - nguồn tài nguyên chiến lược. AI là động cơ tinh luyện giá trị, giúp gia tăng năng suất, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tạo ra của cải mới cho nền kinh tế. Theo ước tính, quản trị dữ liệu hiệu quả kết hợp AI có thể đóng góp thêm 79 tỷ USD vào GDP của Việt Nam đến năm 2030.

Theo ông Ali Al-Dulaimi, AI tác động tới các lĩnh vực trụ cột như: sản xuất (bảo trì dự đoán, giám sát chất lượng, tối ưu chuỗi cung ứng, giúp giảm 20-30% thời gian hệ thống ngừng hoạt động). Trong nông nghiệp, Al giúp giám sát mùa vụ, dự báo dịch bệnh, tăng 25-40% năng suất và thu nhập cho nông dân, tiếp cận hơn 15 triệu hộ sản xuất nhỏ. Trong đô thị thông minh & dịch vụ công, dữ liệu dự báo giao thông, lũ lụt giúp rút ngắn 15-30% thời gian phản ứng, thúc đẩy Chính phủ số.

Tuy nhiên, dữ liệu cũng đối mặt thách thức như: quyền riêng tư và chủ quyền dữ liệu; thiên lệch và tính công bằng trong các hệ thống AI; nguy cơ phụ thuộc vào nền tảng AI nước ngoài; tác động năng lượng và môi trường từ các mô hình AI quy mô lớn.

Cùng với đó, ông đánh giá cao Dự thảo Nghị định AI (10/2025) với 4 cấp độ rủi ro và cơ chế thử nghiệm có kiểm soát từ năm 2026, coi đây là chất xúc tác để khai thác AI an toàn và hiệu quả. Về định hướng chiến lược, diễn giả đề xuất xây dựng hạ tầng Dữ liệu và AI quốc gia theo ngành; phát triển dữ liệu công mở; điện toán đám mây chủ quyền và siêu máy tính xanh; trung tâm AI quốc gia và chương trình phát triển nhân lực, với tác động dự báo đóng góp 1,5-2% GDP mỗi năm và tạo 50.000 việc làm trình độ cao.

Theo GS Muttukrishnan Rajarajan, ngành Kỹ thuật An ninh & Giám đốc Viện An ninh Mạng, Đại học City St George, Đại học tổng hợp London, dữ liệu hiện trở thành tài sản kinh tế chiến lược, quyết định hiệu quả vận hành, khả năng đổi mới và tăng trưởng của doanh nghiệp cũng như quốc gia. Thế giới đang bước vào giai đoạn cạnh tranh mới dựa trên dữ liệu, nơi đổi mới sáng tạo, khả năng tương tác và niềm tin sẽ quyết định vị thế quốc gia.

“Với các động lực chuyển đổi mạnh mẽ và chính sách đang hoàn thiện, Việt Nam có cơ hội lớn để tham gia sâu vào chuỗi giá trị dữ liệu toàn cầu nếu ưu tiên đầu tư hạ tầng số, chuẩn hóa quản trị dữ liệu và thúc đẩy hợp tác liên ngành”, ông Muttukrishnan Rajarajan cho biết.

Để đo lường kinh tế dữ liệu, PGS. James Abdey, Phó Giám đốc Học thuật phụ trách các Chương trình Quốc tế, Trường Kinh tế và Khoa học Chính trị London (LSE) nhấn mạnh rằng, dữ liệu đã trở thành tài sản vô hình cốt lõi của các nền kinh tế hiện đại, nhưng do thiếu hệ thống đo lường đầy đủ, phần lớn giá trị kinh tế từ dữ liệu chưa được phản ánh trong GDP, khiến năng suất, quy mô kinh tế và hiệu quả chính sách bị đánh giá thấp. Các “khoảng trống” lớn gồm dữ liệu ngoài thị trường, thặng dư tiêu dùng từ dịch vụ số, tài sản dữ liệu doanh nghiệp, dòng dữ liệu xuyên biên giới và đầu tư vô hình cho hạ tầng - phân tích.

PGS. Abdey đề xuất, Việt Nam xây dựng khuôn khổ đo lường theo chuẩn quốc tế, triển khai thí điểm trước ở các lĩnh vực giàu dữ liệu như y tế, giáo dục, tài chính; đồng thời ưu tiên hành động sớm, đào tạo nhân lực thống kê - dữ liệu, tăng chia sẻ liên ngành và áp dụng chuẩn OECD để đưa kinh tế dữ liệu từ “vô hình” trở thành nền tảng đo lường được cho phát triển và cạnh tranh.

Tiếp nối mạch thảo luận, GS. Chu Hoàng Long, Trường Chính sách Công Crawford, Đại học Quốc gia Australia (ANU) cho rằng, một nền kinh tế dữ liệu lành mạnh không thể hình thành nếu thiếu đo lường toàn diện 3 trụ cột: Khai thác dữ liệu, cung cấp dữ liệu và môi trường chính sách - kinh doanh. Theo ông, dữ liệu chỉ thực sự tạo giá trị khi được khai thác để nâng cao năng suất, tự động hóa, cá nhân hóa dịch vụ, thúc đẩy đổi mới và quản trị rủi ro. Song song, năng lực cung cấp dữ liệu cần được đánh giá qua hạ tầng số (băng rộng, 5G, điện toán đám mây), mức độ chia sẻ dữ liệu và khả năng tạo lập dữ liệu của cả khu vực công lẫn tư. Trên nền đó, một khung pháp lý rõ ràng, nguồn nhân lực dữ liệu chất lượng cao và hệ sinh thái startup năng động sẽ quyết định sức sống của kinh tế dữ liệu. GS. Long nhấn mạnh vai trò dẫn dắt của Nhà nước trong xây dựng chính sách dữ liệu dựa trên đạo đức, minh bạch, thông qua số hóa dịch vụ công và hợp tác công - tư.

Cùng quan điểm, GS. Trần Ngọc Anh, Đại học Indiana, Chủ tịch Viện Sáng kiến Việt Nam và thành viên Tổ tư vấn Nghị quyết 57-NQ/TW, khẳng định: AI sẽ định hình kinh tế toàn cầu, nhưng dữ liệu chính là “nguồn sống” của AI. Nếu phát huy đồng bộ hạ tầng, thể chế và nhân lực, Việt Nam hoàn toàn có cơ hội bứt phá, vươn lên khẳng định vị thế Cường quốc Dữ liệu trong khu vực.

Sáng 13/12, trong khuôn khổ Hội thảo quốc tế về Kinh tế dữ liệu do Bộ Công an tổ chức, Hiệp hội Dữ liệu Quốc gia cùng Trường Đại học Anh quốc Việt Nam và các đại học hàng đầu Vương quốc Anh ký Biên bản ghi nhớ hợp tác toàn diện. Lễ ký kết có sự tham gia của 5 đơn vị gồm: Hiệp hội Dữ liệu Quốc gia; Đại học Tổng hợp London (University of London); Trường Kinh tế và chính trị London (LSE); Trường Đại học City St George’s (thuộc University of London); và Trường Đại học Anh quốc Việt Nam (BUV) đánh dấu bước tiến quan trọng trong hợp tác quốc tế về kinh tế dữ liệu, khẳng định vai trò chủ động của Việt Nam trong định hình chuẩn mực, thúc đẩy hợp tác học thuật - chính sách, xây dựng nền tảng pháp lý và phát triển nhân lực cho kinh tế dữ liệu trong dài hạn.

Lưu Hiệp

Nguồn ANTG : https://antg.cand.com.vn/phong-su/kinh-te-du-lieu-tru-cot-tang-truong-moi-trong-ky-nguyen-du-lieu-i792163/