Kỳ tích giảm nghèo của Việt Nam: Hành trình trở thành hình mẫu toàn cầu

5 giờ trướcBài gốc

Việt Nam - một đất nước từng gánh chịu những vết thương sâu sắc của chiến tranh, đã viết nên một câu chuyện kỳ diệu về sự vươn lên từ đói nghèo, trở thành biểu tượng của ý chí và nghị lực. Từ những ngày tháng khó khăn sau năm 1975, khi cái đói, cái nghèo đeo bám hàng triệu gia đình, đến nay Việt Nam đã đạt được những thành tựu giảm nghèo đáng kinh ngạc, truyền cảm hứng cho cả thế giới.

Hành trình giảm nghèo ấy không chỉ là sự thay đổi của những con số mà còn là câu chuyện về lòng quyết tâm, sự đoàn kết, nỗ lực phi thường của toàn dân và tầm nhìn chiến lược sáng suốt, nhân văn của Đảng và Nhà nước. Đó cũng là minh chứng sống động cho thấy rằng khi một quốc gia đặt người dân làm trọng tâm trong mọi chính sách, những điều kỳ diệu hoàn toàn có thể trở thành hiện thực.

Biên niên sử về thành tựu giảm nghèo ngoạn mục

Sau khi chiến tranh kết thúc vào năm 1975, Việt Nam phải đối mặt với tình trạng kinh tế kiệt quệ, cơ sở hạ tầng bị phá hủy, và tỷ lệ đói nghèo ở mức cao. Theo số liệu của Ngân hàng Thế giới (World Bank), vào những năm 1980, hơn 70% dân số Việt Nam sống dưới ngưỡng nghèo. Đất nước lúc bấy giờ phải đối mặt với những thách thức to lớn vừa phải tái thiết sau chiến tranh, vừa phải đảm bảo đời sống cho hàng triệu người dân.

Trong bối cảnh đó, Đảng và Nhà nước đã nhận thức rõ rằng giảm nghèo không chỉ là một nhiệm vụ kinh tế mà còn là một vấn đề chính trị, xã hội và nhân văn sâu sắc. Chính sách đổi mới năm 1986 đã mở ra một chương mới trong lịch sử, đặt nền tảng cho sự phát triển kinh tế và giảm nghèo bền vững. Tuy nhiên, những thành quả đầu tiên chỉ thực sự rõ nét vào đầu những năm 1990, từ đó, “bức tranh” giảm nghèo hiện lên đầy ấn tượng qua các giai đoạn.

Giai đoạn khởi đầu (1993-2002) là giai đoạn đặt nền móng cho các chính sách giảm nghèo. Năm 1993, tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn quốc gia chiếm tới 58,1%, có nghĩa là cứ 10 người thì có gần 6 người sống trong cảnh nghèo đói. Bằng những nỗ lực đầu tiên, đến năm 2002, con số này đã giảm xuống còn 28,9%. Hơn 30 triệu người đã được cải thiện cuộc sống, một kỳ tích ngay trong thập kỷ đầu tiên của hội nhập.

Trên những thửa ruộng bậc thang Mù Cang Chải, người nông dân đã tiến hành thu hoạch. (Ảnh: Tuấn Anh/TTXVN)

Bước sang giai đoạn tăng tốc (2002-2012), Việt Nam tiếp tục đẩy mạnh công cuộc giảm nghèo với các chương trình mục tiêu quốc gia được triển khai sâu rộng. Tỷ lệ nghèo tiếp tục giảm mạnh, từ 28,9% năm 2002 xuống chỉ còn 9,6% vào năm 2012. Trong giai đoạn này, Việt Nam đã hoàn thành sớm Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ (MDG) của Liên hợp quốc về xóa đói giảm nghèo, một thành tích được cộng đồng quốc tế hết lời ca ngợi.

Giai đoạn phát triển bền vững (2012-2020) là khoảng thời gian tỷ lệ nghèo tiếp tục giảm sâu, xuống còn 4,8% vào năm 2020 theo chuẩn nghèo thu nhập. Đáng chú ý, đây là giai đoạn Việt Nam thực hiện một bước chuyển mình quan trọng trong tư duy về giảm nghèo.

Thay đổi từ nghèo thu nhập sang nghèo đa chiều

Một trong những dấu ấn sâu sắc nhất trong chính sách giảm nghèo của Việt Nam là sự thay đổi trong cách tiếp cận. Nếu trước đây, “nghèo” chủ yếu được định nghĩa bằng thu nhập, thì từ năm 2016, Việt Nam đã chính thức áp dụng chuẩn nghèo đa chiều. Đây không chỉ là một thay đổi kỹ thuật mà là một cuộc cách mạng về tư duy, thể hiện tầm nhìn nhân văn và toàn diện của Đảng và Nhà nước.

Chuẩn nghèo đa chiều không chỉ hỏi “Bạn kiếm được bao nhiêu tiền?” mà còn quan tâm đến “Cuộc sống của bạn như thế nào?”. Chuẩn nghèo mở rộng đo lường sự thiếu hụt ở các dịch vụ xã hội cơ bản, bao gồm 5 chiều: Y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch-vệ sinh và tiếp cận thông tin.

Sự thay đổi này có ý nghĩa vô cùng to lớn giúp xác định đúng đối tượng, nhận diện chính xác những hộ gia đình tuy có thu nhập trên ngưỡng nghèo nhưng vẫn thiếu thốn các điều kiện sống cơ bản, từ đó có chính sách hỗ trợ đúng và trúng.

Chuẩn nghèo mới đảm bảo phát triển toàn diện, buộc các chính sách phải hướng đến việc nâng cao chất lượng sống thực sự, chứ không chỉ chạy theo con số tăng trưởng kinh tế. Một người thoát nghèo không chỉ có thêm tiền mà con cái họ phải được đến trường, gia đình họ phải được chăm sóc y tế và họ phải được sống trong một ngôi nhà an toàn.

Chuẩn nghèo mới đảm bảo phát triển toàn diện cho người dân. (Ảnh: TTXVN)

Hơn hết, chuẩn nghèo mới hướng tới sự bền vững, giảm nghèo đa chiều giúp ngăn chặn nguy cơ tái nghèo. Một người có sức khỏe, có tri thức sẽ có khả năng tự tạo ra sinh kế bền vững hơn là chỉ trông chờ vào trợ cấp.

Theo chuẩn nghèo đa chiều, tỷ lệ hộ nghèo cả nước đã giảm từ 9,88% cuối năm 2015 xuống còn 1,93% vào cuối năm 2024. Đây là minh chứng cho thấy chất lượng cuộc sống của người dân ngày càng được cải thiện một cách thực chất.

Đảng và Nhà nước là "bà đỡ" kiến tạo sự phát triển

Thành tựu giảm nghèo của Việt Nam không phải là một phép màu tự nhiên mà là kết quả của một quá trình hoạch định chính sách kiên trì, nhất quán và quyết liệt, trong đó vai trò lãnh đạo của Đảng và sự điều hành của Nhà nước là yếu tố quyết định. Giảm nghèo luôn được Đảng và Nhà nước xác định là một nhiệm vụ trọng tâm, một ưu tiên hàng đầu trong mọi chiến lược phát triển kinh tế-xã hội.

Hàng loạt chương trình, chính sách mang đậm dấu ấn nhân văn đã được ban hành và thực thi hiệu quả. Trong đó, Chương trình Mục tiêu quốc gia về Giảm nghèo bền vững: Đây là chương trình “xương sống” điều phối mọi nguồn lực của xã hội cho công cuộc giảm nghèo. Qua các giai đoạn, chương trình liên tục được điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn, với ngân sách hàng chục nghìn tỷ đồng mỗi năm.

Bên cạnh đó, Chương trình 135 và Nghị quyết 30A là những chính sách giảm nghèo đặc thù, thể hiện sự quan tâm sâu sắc đến vùng đồng bào dân tộc thiểu số và các huyện nghèo nhất cả nước. Các chương trình không chỉ đầu tư vào hạ tầng (điện, đường, trường, trạm) mà còn hỗ trợ phát triển sản xuất, giao đất, giao rừng, tạo ra “cần câu” để người dân tự vươn lên.

Ngân hàng Chính sách Xã hội được ví như “cánh tay nối dài” của Chính phủ, đã trở thành người bạn đồng hành của hàng triệu hộ nghèo. Nguồn vốn tín dụng ưu đãi đã giúp người nghèo có vốn để chăn nuôi, trồng trọt, kinh doanh nhỏ, phá vỡ vòng luẩn quẩn của đói nghèo và tín dụng đen.

Các chính sách của Đảng và Nhà nước đã thực sự trở thành điểm tựa, trao cho người dân không chỉ vật chất mà còn là niềm tin, phẩm giá và cơ hội để tự quyết định vận mệnh của mình.

Bên cạnh đó, giảm nghèo còn có các chính sách hỗ trợ toàn diện khác bao gồm cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí cho người nghèo, miễn giảm học phí cho học sinh nghèo, hỗ trợ nhà ở, cung cấp nước sạch... Những chính sách này đã tạo ra một mạng lưới an sinh xã hội vững chắc, đảm bảo không một ai bị bỏ lại phía sau.

Sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước không chỉ thể hiện qua các văn kiện, nghị quyết, mà còn ở sự chỉ đạo quyết liệt trong thực tiễn, sự giám sát chặt chẽ và tinh thần “dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm” của các cấp chính quyền.

Những con số về giảm nghèo không thể miêu tả hết sự thay đổi hiện hữu trong từng ngôi làng, từng gia đình. Ở những bản làng vùng cao, ánh điện đã về xua tan bóng tối, những con đường bê tông đã thay thế lối mòn lầy lội, mang theo cơ hội giao thương và mở ra cánh cửa tri thức cho trẻ em. Tiếng cười của trẻ thơ trên sân trường hay niềm vui của người dân vùng cao khi được khám bệnh tại trạm y tế xã khang trang chính là thành quả ngọt ngào và chân thực nhất của công cuộc giảm nghèo.

Hộ nghèo được vay vốn ưu đãi để phát triển kinh tế. (Ảnh: Trần Việt/TTXVN)

Sự ghi nhận và ngưỡng mộ từ thế giới

Thành tựu giảm nghèo của Việt Nam đã vượt ra ngoài biên giới quốc gia, trở thành một câu chuyện thành công truyền cảm hứng trên toàn cầu. Trong nhiều báo cáo, Ngân hàng Thế giới (World Bank) đã gọi Việt Nam là một trong những câu chuyện thành công nhất về giảm nghèo trên thế giới. Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) cũng đánh giá cao cách tiếp cận đa chiều và bền vững của Việt Nam.

Báo cáo Phát triển Con người của UNDP thường xuyên xếp hạng Việt Nam ở nhóm có chỉ số phát triển con người (HDI) cao, ghi nhận sự tiến bộ vượt bậc không chỉ về kinh tế mà còn về giáo dục và y tế. Sự công nhận này không chỉ là niềm tự hào, mà còn khẳng định con đường mà Việt Nam đã chọn là hoàn toàn đúng đắn, phù hợp với xu thế phát triển tiến bộ của nhân loại.

Bà Ramla Khalidi, Trưởng đại diện thường trú của UNDP tại Việt Nam khẳng định Việt Nam có nhiều điều đáng tự hào về thạnh tựu xóa đói giảm nghèo. Những lợi ích của phát triển kinh tế đã được chia sẻ công bằng và chỉ còn một số ít người đang phải đối mặt với tình trạng nghèo đói cùng cực.

“Ở Việt Nam, tăng trưởng kinh tế nhanh chóng và bền vững cùng với việc tạo công ăn việc làm chính là động lực giảm nghèo. Sự chuyển dịch ổn định từ nông nghiệp sang sản xuất và dịch vụ đã gia tăng tỷ lệ người lao động có thu nhập ổn định, góp phần giảm thiểu tình trạng thiếu việc làm và thất nghiệp. Chính phủ đóng vai trò chủ chốt trong công cuộc giảm nghèo thông qua các chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo và phát triển nông thôn, cũng như các chương trình chính thống nhằm đạt được mục tiêu phổ cập giáo dục và y tế,” bà Ramla Khalidi nhấn mạnh.

Việt Nam có nhiều điều đáng tự hào về thạnh tựu xóa đói giảm nghèo. Những lợi ích của phát triển kinh tế đã được chia sẻ công bằng và chỉ còn một số ít người đang phải đối mặt với tình trạng nghèo đói cùng cực.

Bà Ramla Khalidi, Trưởng đại diện thường trú của UNDP tại Việt Nam

Phát biểu tại Hội nghị thượng đỉnh G20 năm 2024, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nêu bật những thành tựu của Việt Nam như một hình mẫu thành công trong xóa đói giảm nghèo. Từ một nước nghèo đói, lạc hậu, bị tàn phá nặng nề sau gần 40 năm chiến tranh, 30 năm bị bao vây cấm vận, với đường lối đổi mới, Việt Nam đã đặt mục tiêu giảm nghèo đa chiều, bao trùm, đi đôi với khắc phục thiếu hụt về y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch, môi trường sống và nhờ vậy đã về đích sớm 10 năm trong thực hiện các Mục tiêu phát triển thiên niên kỷ của Liên hợp quốc.

Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh 3 bài học kinh nghiệm của Việt Nam trong xóa đói giảm nghèo, đó là không hy sinh an sinh, tiến bộ, công bằng xã hội và môi trường để chạy theo tăng trưởng kinh tế đơn thuần; đặc biệt coi trọng của an ninh lương thực và xác định nông nghiệp là trụ đỡ của nền kinh tế; lấy con người làm trung tâm, chủ thể ưu tiên đầu tư cho con người, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao gắn với khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Tầm nhìn mới, hành trình mới đầy niềm tin và tự hào

Dù đã đạt được những thành tựu to lớn, Việt Nam nhận thức rõ rằng cuộc chiến chống đói nghèo vẫn còn tiếp diễn. Thách thức phía trước là tình trạng nghèo ở một số vùng dân tộc thiểu số vẫn còn cao, khoảng cách giàu nghèo có xu hướng gia tăng và nguy cơ tái nghèo do thiên tai, dịch bệnh, biến đổi khí hậu luôn hiện hữu.

Mô hình trông vườn nho Hạ đen giúp người dân phát triển kinh tế thoát nghèo bền vững. (Ảnh: Đức Thọ/TTXVN)

Chương trình Mục tiêu quốc gia Giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 đã được triển khai với một tầm nhìn mới, quyết tâm mới: Giảm nghèo đa chiều, bao trùm, bền vững; hạn chế tái nghèo và phát sinh nghèo.

Cách tiếp cận cũng chuyển từ hỗ trợ "cho không" sang hỗ trợ có điều kiện, thúc đẩy sự chủ động của người dân. Giảm nghèo đầu tư vào các dự án sinh kế, đào tạo nghề, khuyến khích khởi nghiệp; tập trung mọi nguồn lực cho các huyện nghèo, xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo và vùng đồng bào dân tộc thiểu số; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong quản lý và thực hiện chính sách giảm nghèo, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả.

Phương châm “Không để ai bị bỏ lại phía sau” không còn là một khẩu hiệu mà đã trở thành “kim chỉ nam” cho mọi hành động, chính sách, thể hiện bản chất ưu việt và nhân văn của chế độ.

Cần tiếp tục cải thiện đời sống nhân dân, đất nước phát triển thì người dân phải được thụ hưởng thành quả đó.

Tổng bí thư Tô Lâm

Nhìn lại hơn ba thập kỷ, hành trình giảm nghèo của Việt Nam là một bản giao hưởng tuyệt vời, được dệt nên bởi sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, sự điều hành hiệu quả của Nhà nước, sự chung tay của cả hệ thống chính trị và khát vọng vươn lên không ngừng của mỗi người dân. Từ một quốc gia bị tàn phá bởi chiến tranh, Việt Nam đã trở thành một điểm sáng trên bản đồ phát triển thế giới, một biểu tượng của ý chí và nghị lực. Đó là di sản quý giá nhất, là nguồn sức mạnh nội sinh to lớn để Việt Nam tiếp tục vững bước trên con đường xây dựng một đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

Như Tổng Bí thư Tô Lâm nhiều lần khẳng định: “Cần tiếp tục cải thiện đời sống nhân dân, đất nước phát triển thì người dân phải được thụ hưởng thành quả đó”. Với tinh thần ấy, Việt Nam đang tiến những bước vững chắc trên con đường trở thành quốc gia có thu nhập cao, nơi nghèo đói sẽ chỉ còn trong sử sách./.