Làm thế nào các loài chim di cư biết chúng sẽ đi đâu?

8 giờ trướcBài gốc

Mỗi năm, hàng tỷ con chim thực hiện những chuyến di cư khổng lồ đến và đi khỏi Hoa Kỳ, cũng như nhiều vùng trên thế giới. Chúng có thể bay hàng ngàn kilomet để tìm đến nơi cư trú theo mùa. Đặc biệt, loài chim nhạn Bắc Cực (Sterna paradisaea) trong suốt vòng đời của mình còn bay quãng đường đủ để so sánh với việc đi tới Mặt Trăng rồi quay lại.

Vậy điều gì giúp loài chim xác định chính xác hướng đi trong những hành trình dài dằng dặc này?

Theo các chuyên gia, chim sở hữu “bộ công cụ cảm biến” vô cùng phức tạp. Miriam Liedvogel, giám đốc Viện Nghiên cứu Chim tại Đức, chia sẻ với Live Science: "Chúng tôi biết rằng loài chim sử dụng nhiều tín hiệu khác nhau để duy trì hướng di cư của chúng".

Hàng năm, rất nhiều loài chim di cư khắp thế giới. Làm thế nào để chúng không bị lạc? (Nguồn ảnh: Getty)

Thị giác và khứu giác đóng vai trò quan trọng. Với chim từng trải qua di cư, chúng có thể ghi nhớ địa hình như sông, núi để định hướng. Tuy nhiên, chim biển như loài Scopoli (Calonectris diomedea) lại phụ thuộc nhiều vào khứu giác. Một nghiên cứu cho thấy khi các nhà khoa học chặn đường mũi của chúng, chim vẫn có thể bay trong đất liền nhưng mất phương hướng khi bay trên biển.

Ngoài ra, mặt trời và các vì sao cũng là “la bàn tự nhiên” của chúng. Chim bay ban ngày dùng "la bàn mặt trời", kết hợp vị trí mặt trời với nhịp sinh học bên trong để xác định phương hướng. Nghiên cứu chỉ ra rằng nếu nhịp sinh học này bị phá vỡ bởi ánh sáng nhân tạo, chim sẽ không thể định hướng chính xác.

Với những loài di cư ban đêm, các ngôi sao trở thành chỉ dẫn. Chim học cách nhận biết vị trí các chòm sao quanh cực thiên thể, đặc biệt là sao Bắc Đẩu (Polaris) - ngôi sao mà con người từng sử dụng suốt hàng thiên niên kỷ để định hướng.

Từ trường - “la bàn vô hình”

Trong điều kiện trời nhiều mây, khi không thể thấy mặt trời hay sao, chim lại phát huy giác quan đặc biệt: cảm ứng từ trường. Nhờ vậy, chúng vẫn định hướng được nhờ từ trường Trái Đất, vốn sinh ra bởi kim loại nóng chảy trong lõi hành tinh. Một nghiên cứu cho thấy chỉ cần thay đổi từ trường quanh chim bồ câu cũng có thể làm chúng mất phương hướng.

Những loài chim bay vào ban đêm có thể sử dụng các vì sao làm hướng dẫn. (Nguồn ảnh: Getty)

Tuy nhiên, cơ chế chính xác vẫn còn là ẩn số. Giáo sư Peter Hore, Đại học Oxford, cho rằng phản ứng hóa học liên quan đến phân tử cryptochrome trong võng mạc có thể giữ vai trò then chốt. Thí nghiệm đã chứng minh cryptochrome phản ứng với từ trường dưới ánh sáng xanh, song chưa rõ liệu nó đủ nhạy để cảm nhận biến đổi nhỏ của từ trường Trái Đất hay không.

Ngoài ra, một số nghiên cứu chỉ ra mỏ chim có chứa thụ thể gắn với magnetite - khoáng chất giàu sắt - kết nối trực tiếp với não bộ, có thể giúp chim đo cường độ từ trường. Bên cạnh đó, chim còn có khả năng cảm nhận ánh sáng phân cực trong khí quyển, cung cấp thông tin về vị trí mặt trời ngay cả khi bầu trời u ám.

Ghép nối nhiều giác quan

Giới khoa học cho rằng chim phối hợp nhiều tín hiệu để định hướng. "Chim có thể kết hợp các tín hiệu la bàn để định hướng - và chúng tôi khá chắc chắn rằng các tín hiệu khác nhau có tầm quan trọng khác nhau trong suốt hành trình của chúng", Liedvogel nói.

Tuy nhiên, Hore lưu ý khả năng cảm ứng từ trường có thể bị ảnh hưởng bởi giông bão hoặc các giai đoạn hoạt động mạnh của mặt trời. Dẫu vậy, bản năng di truyền vẫn đóng vai trò nền tảng. Chim được “lập trình” sẵn về khoảng cách và hướng di cư từ cha mẹ. Các nhà khoa học vẫn đang nghiên cứu để xác định chính xác gen nào chịu trách nhiệm cho hiện tượng này.

Hiểu rõ cơ chế định hướng của chim được cho là yếu tố quan trọng đối với công tác bảo tồn. Một phân tích cho thấy có tới 45% nghiên cứu di dời chim thất bại vì chúng bay trở lại nơi cũ. Hore nhận định: "Những nỗ lực của con người nhằm di dời những loài chim này chưa thực sự thành công". Ông nhấn mạnh: "Một phần là vì chúng là những nhà định hướng giỏi đến mức nếu bạn di dời chúng, chúng sẽ bay trở lại".

Bảo Ngọc (Theo Live Science)

Nguồn Doanh Nghiệp : https://doanhnghiepvn.vn/kham-pha/lam-the-nao-cac-loai-chim-di-cu-biet-chung-se-di-dau/20250901081323990