Lễ Cúng Trăng: Nét đẹp tín ngưỡng tạ ơn Thần Mặt Trăng của đồng bào Khmer

7 giờ trướcBài gốc

Lễ Ok Om Bok gởi gắm mong muốn mùa màng bội thu của người dân Khmer. (Ảnh: Hồng Thái/TTXVN)

Lễ Cúng Trăng (Ok Om Bok) là một trong những nghi lễ truyền thống quan trọng bậc nhất, mang đậm bản sắc văn hóa và đời sống tinh thần sâu sắc của đồng bào Khmer Nam Bộ.

Nghi lễ không chỉ là dịp để tạ ơn thần Mặt Trăng - vị thần điều hòa thời tiết, che chở mùa màng - mà còn là minh chứng sống động cho nỗ lực không ngừng nghỉ của cộng đồng trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa truyền thống trong bối cảnh hội nhập và phát triển.

Tín ngưỡng sâu sắc: Lễ Tạ ơn Thần Mặt Trăng

Lễ Cúng Trăng của đồng bào Khmer có nguồn gốc lâu đời, thường diễn ra vào ngày Rằm tháng Mười hằng năm theo lịch Khmer, đánh dấu kết thúc một vụ mùa và khởi đầu cho chu kỳ canh tác mới.

Theo quan niệm dân gian, Thần Mặt Trăng là vị thần tối cao, ban cho mưa thuận gió hòa, giúp mùa màng tươi tốt, cuộc sống sung túc. Trong đêm hội, người dân bày tỏ lòng biết ơn vì đã được mùa bội thu, đồng thời cầu mong phum, sóc luôn bình yên, ấm no.

Tùy điều kiện từng nơi, lễ có thể tổ chức tại từng gia đình hoặc trang trọng trong khuôn viên chùa, tạo nên không gian tín ngưỡng linh thiêng, gắn kết cộng đồng.

Nghi thức trang nghiêm và ý nghĩa biểu tượng

Lễ vật tạ ơn

Mâm lễ cúng được chuẩn bị chu đáo với những sản vật của mùa gặt: mía, dừa, trái cây, chè, và đặc biệt là cốm dẹp (Om Bok) - món ăn không thể thiếu trong lễ hội.

Cốm dẹp được làm từ nếp non rang, giã và trộn công phu, thể hiện tinh thần đoàn kết và sum vầy của cộng đồng Khmer.

Các món lễ vật trong Lễ cúng Trăng. (Ảnh: Hồng Thái/TTXVN)

Dù ngày nay cốm dẹp đã được bày bán phổ biến, món ăn này vẫn giữ vị trí trung tâm trong mâm cúng, như một biểu tượng thiêng liêng của lòng biết ơn và sự sung túc.

Biểu tượng trong lễ cúng

Theo quan niệm dân gian, Lễ Cúng Trăng còn có ý nghĩa tâm linh được thể hiện qua các vật cúng và trang trí như: 2 cây trụ làm cổng ngay bàn cúng tượng trưng cho vành đai vũ trụ. Cái bàn tượng trưng cho trái đất. Hai cây mía tượng trưng cho sự sinh sôi, nảy nở.

Ba cây nến cắm trên cổng tượng trưng cho mùa trong năm; 12 lá trầu được treo hai bên cổng tượng trưng cho 12 tháng trong năm và 12 con giáp; 7 trái cao có hình dáng con ong bầu tượng trưng cho 7 ngày trong tuần; 30 lá trầu đặt bên phải bàn cúng tượng trưng cho tháng đủ; 29 lá trầu đặt bên trái bàn cúng tượng trưng cho tháng thiếu và một số bánh kẹo, khoai củ, cốm dẹp...

Nghi thức “Đút Cốm Dẹp” (Om Bok)

Đây là nghi thức đặc sắc và cảm động nhất trong đêm Rằm. Sau phần lễ trang nghiêm và chư tăng tụng kinh chúc phúc, các vị sư, Achar cùng những người cao tuổi lần lượt bốc từng nắm cốm dẹp, gọi trẻ nhỏ lại, vừa vỗ nhẹ lưng vừa hỏi điều ước, rồi đút cho các em nắm cốm ngọt bùi như lời chúc phúc cho năm mới mạnh khỏe, học giỏi, làm ăn phát đạt.

Sau đó, cả phum, sóc cùng chia sẻ lễ vật, múa hát, trò chuyện, tạo nên bầu không khí vừa linh thiêng, vừa đầm ấm tình người - biểu tượng cho sự gắn bó của cộng đồng Khmer qua bao thế hệ.

Nghi thức đút cốm dẹp trong lễ cúng trăng. (Ảnh: Hồng Thái/TTXVN)

Bảo tồn và phát huy giá trị Di sản Văn hóa Khmer

Lễ Cúng Trăng không chỉ là một phong tục tín ngưỡng, mà còn là một phần không thể tách rời trong đời sống văn hóa-tinh thần của đồng bào Khmer Nam Bộ.

Trong bối cảnh hội nhập và hiện đại hóa, việc bảo tồn và phát huy giá trị của lễ hội này càng trở nên cấp thiết, nhằm gìn giữ bản sắc dân tộc và củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Theo Ủy ban Nhân dân thành phố Cần Thơ, công tác bảo tồn văn hóa Khmer hiện được triển khai đồng bộ và bền vững với nhiều chương trình, đề án cụ thể. Chính quyền địa phương đã chú trọng kết hợp giữa bảo tồn vật thể và phi vật thể, giữa giữ gìn truyền thống và thích ứng với đời sống hiện đại.

Những năm gần đây, các địa phương có đông đồng bào Khmer sinh sống đã tổ chức phục dựng nghi lễ Cúng Trăng với quy mô phù hợp từng vùng, đảm bảo đúng nghi thức cổ truyền nhưng vẫn gần gũi, gắn với sinh hoạt cộng đồng.

Lễ cúng Trăng (lễ chính trong lễ hội Ok Om Bok) theo nghi thức truyền thống của đồng bào Khmer được các nghệ sỹ Đoàn Nghệ thuật Khmer Ánh Bình Minh tái hiện trên sân khấu. (Ảnh: Thanh Hòa/TTXVN)

Việc bảo tồn di sản không chỉ dừng lại ở nghi lễ hay nghệ thuật, mà còn được gắn liền với phát triển kinh tế-xã hội. Ở nhiều địa phương Nam Bộ, chính quyền và người dân đã xây dựng mô hình du lịch cộng đồng, đưa du khách tham quan các làng nghề truyền thống, trải nghiệm làm cốm dẹp, tham gia đêm Cúng Trăng hay thưởng thức nhạc, múa Khmer.

Hoạt động này vừa tạo việc làm, tăng thu nhập, vừa tạo động lực để người dân chủ động bảo tồn văn hóa của mình, biến di sản trở thành nguồn lực phát triển bền vững.

Tuy vậy, công tác bảo tồn Lễ Cúng Trăng cũng đang đối mặt với nhiều thách thức: lớp trẻ chịu ảnh hưởng mạnh từ văn hóa hiện đại; một số nghi thức cổ truyền có nguy cơ bị mai một; và sự thương mại hóa trong các lễ hội khiến ý nghĩa tâm linh đôi khi bị phai nhạt.

Để khắc phục, các chuyên gia văn hóa và chính quyền địa phương đang hướng tới “bảo tồn sống” - tức là giữ lễ hội trong chính đời sống người dân, thay vì chỉ tái hiện trên sân khấu. Đồng thời, cần tăng cường tuyên truyền, nghiên cứu và số hóa tư liệu di sản Khmer, xây dựng cơ sở dữ liệu văn hóa dân tộc thiểu số, góp phần lan tỏa giá trị bền vững đến cộng đồng.

Lễ Cúng Trăng (Ok Om Bok) không chỉ là một nghi lễ tôn giáo, mà còn là một biểu tượng văn hóa sâu sắc, phản ánh thế giới quan, nhân sinh quan và tinh thần gắn bó với thiên nhiên của người Khmer.

Việc bảo tồn và phát huy giá trị của lễ hội này chính là giữ gìn linh hồn của văn hóa Khmer, đồng thời góp phần làm phong phú thêm bức tranh đa sắc của văn hóa Việt Nam, nơi mọi dân tộc cùng chung tay gìn giữ, phát triển và tỏa sáng trong thời kỳ hội nhập./.

(Vietnam+)

Nguồn VietnamPlus : https://www.vietnamplus.vn/le-cung-trang-net-dep-tin-nguong-ta-on-than-mat-trang-cua-dong-bao-khmer-post1075319.vnp