Lệnh cấm sóng ca sĩ dung tục, lệch chuẩn

3 giờ trướcBài gốc

Cuối tuần qua, công văn số 69-CV/BTGDVTU của Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TPHCM trong việc chấn chỉnh hoạt động âm nhạc lệch chuẩn thu hút sự chú ý lớn của dư luận. Có đến 6 nghệ sĩ bị gọi tên hạn chế biểu diễn tại TPHCM.

Đầu tuần (27/10), cuộc họp giữa Cục Nghệ thuật biểu diễn và Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) tiếp tục nhấn mạnh quan điểm quản lý, ngăn chặn việc nghệ sĩ biểu diễn, lan truyền sản phẩm lệch chuẩn. Quyết định trên nhận được sự ủng hộ lớn của dư luận.

Trước Việt Nam, nhiều nền âm nhạc và giải trí phát triển nhanh hơn tốc độ kiểm soát, đều đã trải qua giai đoạn siết mạnh tay, đưa ra chính sách định hình văn hóa.

Từ siết đến định hướng mềm

Tại Hàn Quốc đầu những năm 2000, sự trỗi dậy của rap và hip hop thách thức giới quản lý văn hóa. Thể loại nhạc đi ngược hoàn toàn với tinh thần thẩm mỹ sạch của Kpop truyền thống với ca từ sốc, chủ đề bạo lực, tình dục, chất cấm xuất hiện dày đặc.

Các đài truyền hình lớn KBS, MBC, SBS liên tục ban hành danh sách cấm phát sóng. Rapper Epik High từng bị cấm trình diễn ca khúc Fan (2007) vì lời bài hát bị cho là mang tính ám ảnh bệnh hoạn. Cùng năm, nhóm Dynamic Duo bị cấm sóng vì lời lẽ bị đánh giá thiếu tôn trọng phụ nữ.

Đến 2011, đài KBS công bố danh sách đen hơn 1.200 bài hát có ca từ phản cảm. Lonely của 2NE1 hay Love Alone của Miss A bị cấm chỉ vì chứa từ tiếng Anh như “hate” hay “sick”.

Sự thắt chặt của cơ quan quản lý khiến giới nghệ sĩ hoang mang. Sau đó, nhà quản lý văn hóa chọn hướng thí điểm mô hình "kiểm soát nhưng có giới hạn" thể loại nhạc rap, hip hop.

Giới rap và hip hop Hàn Quốc buộc thay đổi để "sống" trước loạt quy định của cơ quan quản lý văn hóa.

Năm 2012, chương trình Show Me The Money (Mnet) ra đời và được cho là bước ngoặt với rap Hàn. Lần đầu thể loại nhạc "văn hóa ngầm" phát khung giờ vàng, nhưng có đội ngũ kiểm duyệt ca từ. Từ việc bị cấm sóng, rap trở thành tâm điểm giải trí quốc gia. Theo dữ liệu của Korean Creative Content Agency (KOCCA), tỷ lệ thanh niên Hàn Quốc từ 15-25 tuổi nghe rap tăng từ 18% năm 2010 lên hơn 56% năm 2018.

Sức ảnh hưởng của chương trình thay đổi cách xã hội nhìn nhận rap. Nhiều rapper từng bị gắn mác “chợ búa” như BewhY, Jessi hay Basick trở thành gương mặt đại diện thương hiệu, tham gia các chiến dịch xã hội, quảng cáo chính thống.

Thành công thúc đẩy Mnet sản xuất High School Rapper (2017) dành riêng cho học sinh trung học, kết hợp đào tạo nghệ thuật và đạo đức nghề nghiệp. Mỗi tập có phần huấn luyện ngôn ngữ, cách ứng xử và trách nhiệm xã hội của nghệ sĩ. Một số trường nghệ thuật thậm chí xem chương trình như giáo trình để hướng dẫn sinh viên về quy tắc hành nghề.

Cùng thời điểm, các công ty giải trí lớn như SM, JYP, YG đưa ra bộ quy tắc đạo đức nội bộ. YG Entertainment yêu cầu nghệ sĩ không sử dụng ma túy, không xuất hiện trong nội dung bạo lực. JYP thành lập khóa Humanities for Artists, đào tạo kỹ năng sống cho thực tập sinh. BigHit (nay là HYBE) yêu cầu toàn bộ nghệ sĩ ký cam kết đạo đức truyền thông.

Theo Korea Herald, từ năm 2018 đến nay, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch Hàn Quốc không còn lệnh cấm tuyệt đối. Mọi sản phẩm chỉ cần gắn nhãn độ tuổi, cảnh báo nội dung và được hội đồng chuyên môn phê duyệt. Các học viện nghệ thuật được yêu cầu mở lớp đạo đức nghề nghiệp, dạy kỹ năng giao tiếp, sử dụng mạng xã hội và xử lý khủng hoảng.

Bài học về quản lý bằng văn hóa

Năm 2018, Trung Quốc gây chú ý khi ra lệnh cấm toàn bộ rap trên truyền hình. Các rapper underground bị gạch tên, thậm chí bị cắt quảng cáo. Nguyên nhân xuất phát từ bê bối của rapper PG One, GAI và Vinida với ca từ bị cho là cổ xúy bạo lực và ma túy.

Lệnh cấm khiến nền nhạc rap Trung Quốc gần như tê liệt nửa năm, nhưng rồi phản ứng ngược xuất hiện. Theo China Music Industry Report 2019, có hơn 1,5 triệu người trẻ hoạt động ngầm, hashtag #ChineseRap tăng gấp 12 lần. Rap không biến mất, chỉ dịch chuyển sang không gian mạng, nơi khó kiểm soát hơn.

Tình hình trên thúc đẩy cơ quan quản lý văn hóa Trung Quốc chuyển sang mô hình kiểm soát mềm. Hiệp hội Âm nhạc Trung Quốc ban hành Bộ quy tắc ứng xử nghệ sĩ hip hop, yêu cầu ký cam kết không xúc phạm văn hóa truyền thống, không ca ngợi hành vi phạm pháp. Các chương trình như Rap of China (iQiyi) được phục hồi, nhưng ca từ được chỉnh sửa, thêm cố vấn văn hóa và nhãn 18+.

Làn sóng "cấm rap" năm 2018 từng khiến giới hip hop lao đao.

Rapper GAI từng bị cấm sóng trở lại trong chương trình Singer 2020 với hình ảnh tiết chế hơn. Từ vị thế văn hóa ngầm, rap Trung Quốc trở thành ngành công nghiệp trị giá hơn 800 triệu USD vào năm 2023, chiếm 23% doanh thu nhạc số của cả nước, theo Music Ally Report.

Tại Nhật Bản, dù không có lệnh cấm cụ thể, nhưng hệ thống tự điều chỉnh được duy trì nghiêm ngặt. Các nghệ sĩ vướng scandal thường tự ngừng hoạt động. Trường hợp của Erika Sawajiri (bị cấm sóng sau vụ án ma túy năm 2019) hay Keisuke Koide (dừng sự nghiệp vì bê bối đời tư năm 2017) cho thấy “danh dự nghề nghiệp” là cơ chế kiểm soát mạnh hơn luật.

Theo Nikkei Asia, năm 2022 có hơn 40 nghệ sĩ Nhật tạm ngừng hoạt động do bê bối cá nhân, phần lớn tự nguyện rút lui để giữ uy tín.

Điểm chung của các nền giải trí khu vực châu Á là có cơ chế quản lý bằng văn hóa, đánh vào yếu tố danh dự nghề nghiệp để nghệ sĩ tự ý thức trách nhiệm trước công cộng đồng.

Vạch ranh giới cho nghệ sĩ

Thị trường Hollywood hầu như không có khái niệm cấm sóng. Nghệ sĩ và nhà sản xuất toàn quyền sáng tạo nhưng phân loại kỹ sản phẩm trước khi ra thị trường.

Trong lĩnh vực âm nhạc, các hãng phát hành và nền tảng số áp dụng quy định Explicit Content cho ca khúc chứa yếu tố tục tĩu hoặc kích động. Bài hát không được phát trên radio vào khung giờ phổ thông, không lọt vào danh sách quảng bá đại chúng.

Cơ chế giúp hạn chế tác động của sản phẩm lệch chuẩn mà không cần lệnh cấm. Năm 2020, WAP của Cardi B và Megan Thee Stallion gây tranh cãi dữ dội vì lời lẽ dung tục. Tuy không bị cấm phát hành, bài hát bị xếp loại Explicit, hạn chế quảng cáo, không được biểu diễn trong chương trình dành cho thiếu niên và buộc phải chỉnh lời khi biểu diễn truyền hình.

Hollywood yêu cầu gắn nhãn sản phẩm có nội dung 18+.

Những sản phẩm vi phạm quy tắc đạo đức nghề nghiệp hoặc quảng bá tiêu cực cũng bị loại khỏi các nền tảng chính. Spotify từng gỡ toàn bộ playlist của R. Kelly và XXXTentacion vì ca từ bị cho là xúc phạm tinh thần khán giả.

Các giải thưởng lớn như MTV, Grammy và Billboard quy định nghệ sĩ có sản phẩm cổ xúy bạo lực, phân biệt chủng tộc hoặc xúc phạm giới tính sẽ không được đề cử hay biểu diễn trong các sự kiện chính thống.

Ở mảng điện ảnh, từ năm 1968, Hiệp hội Điện ảnh Mỹ thiết lập hệ thống xếp hạng phim gồm G, PG, PG-13, R và NC-17. Hệ thống không can thiệp vào nội dung sáng tạo, nhưng buộc nhà sản xuất phải cân nhắc khán giả mục tiêu, điều chỉnh ngôn ngữ, hình ảnh và mức độ bạo lực, tình dục cho phù hợp.

Hệ thống trên khiến nhiều phim không khác gì bị cấm sóng, cấm chiếu. 50 sắc thái (2015) bị xếp loại NC-17 tại nhiều bang của Mỹ vì cảnh nhạy cảm, hàng loạt rạp từ chối chiếu. The Interview (2014) từng bị gỡ khỏi hệ thống rạp lớn do nội dung bị cho là xúc phạm lãnh đạo Triều Tiên, chỉ được chiếu trực tuyến sau khi chỉnh sửa cảnh bạo lực.

Joker (2019) được xếp loại R cũng bị giám sát đặc biệt vì lo ngại kích động bạo lực mô phỏng ngoài đời thực. Thậm chí, các rạp ở Mỹ tăng cường an ninh, hạn chế khán giả dưới 17 tuổi, theo Hollywood Reporter.

Tuy không trực tiếp ra lệnh cấm, nhưng Atlantic lập luận tự do sáng tạo ở Mỹ không đồng nghĩa với tự do vô giới hạn. Tác phẩm có thể thách thức chuẩn mực, nhưng nếu vượt ngưỡng đạo đức xã hội sẽ bị loại khỏi hệ thống phân phối.

Hollywood duy trì ranh giới giữa sáng tạo và trách nhiệm mà không cần đến kiểm duyệt hành chính. Cách xếp hạng, quy tắc nghề nghiệp và sức ép từ công chúng đã trở thành hệ thống kiểm soát giúp công nghiệp giải trí Mỹ vừa tự do, không trượt khỏi nền tảng văn hóa.

Trạch Dương

Nguồn Tiền Phong : https://tienphong.vn/lenh-cam-song-ca-si-dung-tuc-lech-chuan-post1790803.tpo