Loại cây dại quý hiếm nhắc đến là hoàng liên là cây thân thảo thấp (chiều cao trung bình chỉ khoảng 30cm), sống lâu năm. Lá cây mọc lên từ gốc, mép hình răng cưa được phủ một màu xanh mướt. Hoa hoàng liên nở rộ trong khoảng từ tháng 2 đến tháng 4 và mọc theo cụm nhỏ 3 - 5 bông đầu cành với màu vàng lục rất bắt mắt.
Hoàng liên còn gọi xuyên liên, hồ hoàng liên, hoàng liên gai hay hoàng liên ô rô. Tên khoa học là Coptis chinensis Franch. Thuộc họ Mao lương.
Hoàng liên là loại cây dại mọc nhiều ở khu vực miền núi nước ta. Nếu để lẫn chúng trong đám cỏ dại, sẽ thật khó để nhận ra đây thực chất là một loại thảo dược giá trị. Tuy nhiên có thể nhiều người sẽ bất ngờ với thông tin loại cây dại này thực chất lại là một trong những loại dược liệu quý được sử dụng rộng rãi trong Y Học Cổ Truyền với nhiều công dụng như: trị bệnh đường tiêu hóa, kháng viêm, điều trị ho gà...
Ảnh minh họa
Loại cây này thuộc loài cây thân thảo, sống lâu năm, thân thấp, chỉ cao khoảng chừng 30 cm. Cây có rễ chùm, hình trụ dài, màu vàng nhạt hoặc nâu. Khi cây trưởng thành thì rễ sẽ phát triển thành củ tựa như chân gà - đây cũng là điểm nhận biết đặc trưng của hoàng liên.
Trong y học cổ truyền, hoàng liên (hay còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như cây chi liên, vương chi liên, thượng thảo, cây sâm hoàng liên, hoàng liên chân gà…) sở hữu nhiều công dụng như: hỗ trợ điều trị ho gà, bệnh về đường tiêu hóa, kháng viêm… Bộ phận giá trị nhất của cây hoàng liên là phần rễ hình trụ. Bạn chỉ cần thái miếng phần rễ, phơi khô là có thể dùng làm thuốc.
Ở nước ta, cây hoàng liên ưa môi trường lạnh và ẩm ướt. Chúng xuất hiện phổ biến tại Cao Bằng, Lạng Sơn, Sơn La, Sapa... Đặc biệt một số vườn dược liệu cũng đã trồng loại cây này. Nhiều người coi ví loại cây này là một vị thuốc quý.
Theo Baijiahao không chỉ quý hiếm ở Việt Nam, tại Trung Quốc, người dân nơi đây cũng biết đến hoàng liên và coi chúng như một vị thuốc quý. Giá cây hoàng liên "nhà trồng" ở Trung Quốc rơi vào khoảng 160 Nhân Dân Tệ (khoảng 580.000 đồng)/kg.
Nếu là cây hoàng liên rừng thì giá sẽ cao hơn, khoảng hơn 200 Nhân Tệ (khoảng 730.000 đồng)/kg. Còn ở Việt Nam, giá hoàng liên cũng dao động trên dưới 500.000 đồng /kg.
Và nhắc đến hoàng liên, không thể không nhắc đến vị đắng đặc trưng của loại thảo dược này. Trong giới thực phẩm, vị đắng của hoàng liên được xếp hàng đầu, thậm chí còn đắng hơn nhiều so với mật cá. Dù vậy, chúng vẫn rất được yêu thích nhờ mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, lại là loại thảo dược tự nhiên lành tính, an toàn cho người dùng.
Điểm đáng chú ý ở loại cây này là hàm lượng dược tính cao nhất của cây hoàng liên nằm ở phần củ và rễ nên đây là những bộ phận được thu hoạch và sử dụng nhiều nhất.
Thời gian thu hoạch tốt nhất là khi cây được khoảng 2 – 3 năm tuổi bởi đây là thời kỳ cây cho chất lượng dược liệu tốt nhất trong cả chu kỳ sống của mình.
Ngoài ra, rễ và củ của cây hoàng liên nằm sâu dưới lòng đất nên khi thu hoạch cần chú ý đào sâu và đào từng phần tránh làm đứt gãy cây hay bỏ sót phần dược liệu.
Để giữ chất lượng tốt nhất của cây hoàng liên là sau khi thu hoạch sẽ được rửa sạch tạp chất và bụi bẩn rồi ủ khoảng 1 – 2 tiếng cho mềm để tiến hành bào chế và sẵn sàng sử dụng trong thời gian dài. Cây hoàng liên có thể được bào chế bằng một số cách sau:
Phơi để nguyên củ. Mang dược liệu phơi khô trong bóng mát chừng 1 đến 2 tháng cho đến khi khô hoàn toàn.
Cắt dược liệu thành những lát mỏng sau đó phơi trong bóng mát cho khô để bảo quản dùng dần.
Lưu ý dược liệu cắt mỏng, rồi phơi âm can (không phơi trực tiếp dưới nắng). Mỗi lần dùng lấy một lượng vừa đủ sao với rượu và hạ thổ để dùng.
Trúc Chi (t/h)