Mắm miền Tây hồn cốt của vùng đất khai hoang

4 giờ trướcBài gốc

Chỉ một câu nói đơn giản vậy mà làm lòng thấy bâng khuâng. Mắm miền Tây là vậy, càng ở gần mới thấy thương, càng hiểu mới thấy quý.
Mắm không chỉ là món ăn.

Mắm là ký ức.
Mắm là văn hóa.
Mắm là triết lý sống của người phương Nam suốt hơn ba trăm năm.

Nguồn gốc của mắm - món ăn đi cùng bước chân mở đất

Ngày xưa, khi cha ông từ miền Trung xuôi ghe vào vùng đất mới, trước mặt là rừng hoang, sình lầy, thú dữ; sau lưng là quê nhà xa xôi.

Đa dạng các loại mắm ở miền Tây.

Cái cơ cực nhất không phải chỉ là khai khẩn đất đai, mà là tồn tại ở nơi đất thì rộng nhưng lương thực thì ít.

Cá dưới sông thì nhiều, nhưng làm sao giữ được lâu? Rau mọc đầy bãi bồi, nhưng qua mùa là hết.

"Mắm không chỉ là món ăn. Mắm là ký ức.
Mắm là văn hóa. Mắm là triết lý sống của người phương Nam suốt hơn ba trăm năm.

Vậy là người dân nghĩ ra cách muối, ủ, lên men, để giữ lại hương vị, để ăn dần, để tồn tại qua tháng ngày. Một sự thông minh của tri thức bản địa, thuận theo tự nhiên, không cầu kỳ, không lãng phí.

Thế là mắm ra đời. Ra đời từ cái nghèo khó, từ sự cần cù, từ bản năng sinh tồn, nhưng càng về sau, mắm không còn là “lương thực dự trữ”, mà thành hồn cốt của cả một vùng văn hóa miền sông nước.

Mắm - giao thoa của nhiều miền đất

Người Khmer có mắm prohok - bò hóc.
Người Chăm có các loại mắm từ cá biển.
Người Việt có tương, có ruốc, có cá muối từ thuở xa xưa.

Khi các dân tộc cùng sống với nhau ở vùng đất châu thổ, họ mang theo phong vị, cách làm, nếp nghĩ, rồi trộn hòa vào nhau như chính những hũ mắm đang lên men trong cái lu ngoài hiên.

Lẩu mắm miền Tây trứ danh, đậm vị.

Mắm miền Tây vì vậy là kết tinh của nhiều nền văn hóa: Vị mặn từ biển miền Trung, vị ngọt tự nhiên từ phù sa Cửu Long, vị cay nồng của người Khmer, tính phóng khoáng, hào sảng của người Việt lưu dân.

Mắm miền Tây là cuộc gặp gỡ của những con người đã rời quê, tìm quê và dựng quê.

Tri thức bản địa - cái khôn của dân gian

Mắm nào cũng giống nhau sao?
Không đâu. Mỗi vùng mỗi cách, mỗi nhà mỗi bí quyết.
Có người ủ mắm phải đến mùa nước nổi.
Có người chỉ dùng cá linh vừa lú đầu trôi theo dòng nước đổ về.
Có người thêm cơm nguội để mắm lên men ngọt.
Có người phơi nắng ba ngày mới cho vào lu.
Có người bảo “mắm ngon là nhờ cái nắng, cái gió và cái hên của trời đất”.
Tất cả đều là tri thức dân gian, là kinh nghiệm được trao bằng… cái môi múc mắm và nụ cười móm mém của bà ngoại.
Đó là triết lý sống thuận thiên: Không ép tự nhiên, mà tôn trọng tự nhiên. Đó là đạo lý giữ gìn: Mỗi hũ mắm là một đoạn ký ức truyền nghề, một lát cắt lịch sử của một gia đình.

Hồn cốt miền Tây - mắm là con người

Người miền Tây thương mắm như thương chính mình.
Mặn mà mà chan chứa nghĩa tình. Bình dị mà sâu xa.
Mắm không giấu được điều gì cả. Mắc gì ngon là nói ngon. Hơi nặng mùi thì cũng chẳng ai ngại nói thẳng.

Mắm tép.

Cái tính thẳng thắn, thật thà của người miền Tây dường như… thấm luôn vào mùi mắm.

Người khai hoang năm xưa cũng vậy, không ngại cực, không ngại bùn phèn, không sợ khó khăn; nhưng lại vô cùng hào sảng, chân thành, đôn hậu, dễ mến.
Như cách bà con chia nhau từng khúc mắm trong mùa nghèo khó.
Như cách bà con mời khách ghé nhà ăn cơm “đạm bạc mà chân tình”.
Như cách bà con nhìn đời bằng cái lạc quan mộc mạc: “Khó gì khó, miễn có mắm là đủ sống qua ngày”, “Con cá làm ra con mắm, vợ chồng già thương lắm mình ơi”.

Mắm - ẩn dụ của một triết lý sống

Mắm dạy ta nhiều điều: Muối nhiều để giữ được lâu - cuộc đời cũng vậy, có những lúc phải chấp nhận gian khó để giữ lấy điều mình tin. Lên men từ từ mới ngon - con người cũng vậy, phải trải qua thời gian mới chín chắn.

Mùi nồng nhưng vị lại đậm - đôi khi những gì bề ngoài không hấp dẫn lại chứa đựng giá trị sâu sắc. Cá nhỏ mà làm nên hũ mắm lớn - người bình dị cũng có thể góp phần xây dựng một vùng đất trù phú.

Mắm là bài học giản dị, mộc mạc, mà thấm thía.
Giống người miền Tây - chân chất mà có chiều sâu.
Có người từng nói: “Đi miền Tây mà chưa ăn mắm, coi như chưa tới”.
Câu nói nghe vui mà thật. Vì mắm không chỉ để ăn.

Mắm để nhớ, để thương, để hiểu về con người của dòng Cửu Long.

Những hũ mắm đầu hiên đã theo bước chân khai hoang suốt hơn ba trăm năm, trở thành chứng nhân của bao đổi thay.

Từ những căn nhà lá ven sông đến những thị trấn nhộn nhịp, mắm vẫn còn đó - như lời nhắc nhở rằng bản sắc văn hóa không nằm ở những thứ lớn lao, mà nằm trong hũ mắm thơm nồng đời thường.

LÊ MINH HOAN

Nguồn Đồng Tháp : https://baodongthap.vn/mam-mien-tay-hon-cot-cua-vung-dat-khai-hoang-a234112.html