Một bộ sách giáo khoa thống nhất: Giải pháp nào khả thi nhất?

2 giờ trướcBài gốc

Ba phương án được Bộ Giáo dục và Đào tạo đưa ra đều có lý lẽ riêng, nhưng thực tiễn và thời gian đang đặt ngành giáo dục trước một bài toán đòi hỏi lời giải vừa hiệu quả, vừa khả thi, vừa tránh được những rủi ro chính sách từng khiến xã hội lo ngại.

Phương án chọn một bộ SGK thống nhất theo cấp học trên cơ sở ba bộ sách hiện hành - tức mỗi cấp học sử dụng một bộ SGK đã được thẩm định và triển khai thực tế - đang nhận được sự đồng thuận cao nhất. Không chỉ bởi tính hợp lý, mà còn bởi đây là phương án duy nhất có thể triển khai kịp thời, bảo đảm ổn định và không gây xáo trộn lớn trong toàn hệ thống giáo dục.

Giảm lãng phí, tăng hiệu quả

Tại nghị trường hay bên hành lang phòng họp Diên Hồng, một số đại biểu Quốc hội nhấn mạnh rằng phương án này “đảm bảo tính kế thừa, hiệu quả, tiết kiệm và chống lãng phí”. Những ý kiến này phản ánh đúng thực tế mà các nhà trường đã phải đối mặt trong nhiều năm: mỗi đợt thay sách kéo theo các chi phí khổng lồ cho tập huấn, điều chỉnh kế hoạch, mua sắm thiết bị, và đặc biệt là gánh nặng tài chính đối với phụ huynh.

Nhìn từ thực tế cơ sở, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Tô Hiến Thành (Hà Nội) - bà Phạm Phương Liên cho rằng việc đổi bộ SGK liên tục đã tạo ra một vòng xoáy quá tải đối với giáo viên: mỗi năm lại phải làm quen với bộ sách mới, tập huấn mới, bài dạy mới. Bà nhấn mạnh rằng “nếu bắt đầu viết một bộ sách mới từ đầu, toàn bộ hệ thống sẽ lại phải lao vào một đợt tập huấn chưa từng có và vô cùng tốn kém”. Góc nhìn từ một người đứng mũi chịu sào cho thấy sức ép đào tạo lại giáo viên không thể coi nhẹ.

Phóng viên khi tiếp xúc với nhiều trường tại Hà Nội, Quảng Trị, An Giang, Bình Định cũng ghi nhận một thực tế chung: giáo viên đã quen với các bộ SGK hiện hành, thậm chí đã sử dụng song song nhiều bộ trong quá trình dạy học. Nếu tiếp tục viết bộ sách mới hoàn toàn, ngành giáo dục sẽ phải trả “giá học phí” quá lớn, trong khi nguồn lực xã hội đã đổ vào ba bộ SGK hiện nay là không thể phủ nhận.

Không tái lập độc quyền, nhưng vẫn bảo đảm tính thống nhất

Điều khiến nhiều giáo viên lo lắng nhất khi thảo luận về phương án “chọn một bộ duy nhất” là nguy cơ quay lại cơ chế độc quyền SGK - điều từng tồn tại hàng chục năm trước khi thực hiện chủ trương xã hội hóa. Phó Hiệu trưởng Trường phổ thông DTBT TH&THCS Lâm Thủy (Quảng Trị), ông Ngô Mậu Tình, nhận xét rằng nếu chỉ chọn duy nhất một bộ trong các bộ SGK hiện hành, sẽ “đi ngược tinh thần đổi mới và triệt tiêu động lực sáng tạo của các nhóm tác giả khác”. Cùng quan điểm, nhiều chuyên gia khẳng định sự đa dạng về triết lý giáo dục và cách tổ chức bài học của ba bộ sách là một tài sản quý, không nên xóa bỏ chỉ vì mục tiêu thống nhất.

Theo các chuyên gia, tổ chức một bộ SGK thống nhất theo cấp học vì vậy trở thành phương án dung hòa tối ưu bởi: Mỗi cấp học vẫn có một bộ sách duy nhất, đảm bảo sự thống nhất cần thiết. Cả ba nhà xuất bản đều có cơ hội đóng góp, tránh tình trạng độc quyền hay “mất trắng” vốn đầu tư. Nhà trường và giáo viên mỗi cấp chỉ phải làm quen với một bộ SGK trọn vẹn, không lẫn lộn. Đây chính là điểm mấu chốt giúp giải pháp này vừa đạt tính ổn định, vừa giữ được cạnh tranh lành mạnh - điều mà một nền giáo dục mở, hiện đại phải hướng đến. Hơn nữa, phương án này còn bảo đảm tính khả thi cả về chất lượng và thời gian.

Học sinh lớp 8 trường Tiểu học và THCS Newton ( Hoài Đức) trong giờ Khoa học tự nhiên

Một trong những ưu điểm nổi bật của phương án “chọn theo cấp học” là khả năng tạo lập mạch kiến thức xuyên suốt trong từng cấp - điều mà các giáo viên đánh giá là quan trọng hơn nhiều so với việc thống nhất từ lớp 1 đến lớp 12 bằng cùng một bộ sách.

Thầy giáo Hồ Quý Nghĩa, Trường THPT Minh Phú, xã Kim Anh (Hà Nội) chia sẻ rằng mỗi bộ sách hiện nay đều có những thế mạnh riêng, song “không thể lấy bộ này bỏ bộ kia”, vì tất cả đều đã được thẩm định và thực nghiệm trong thực tế. Từ kinh nghiệm giảng dạy nhiều năm, thầy khẳng định phần đông giáo viên thiên về phương án “mỗi cấp học chọn một bộ”, thay vì ghép bài từ nhiều bộ để viết thành bộ mới.

Khi phân tích sâu hơn, có ý kiến cho rằng, sự thống nhất theo cấp học còn mang lại một lợi thế lớn: đảm bảo phương pháp sư phạm xuyên suốt.
Trong một bộ sách trọn vẹn, từ cấu trúc bài học, hệ thống hình ảnh minh họa, logic triển khai đến phương pháp đánh giá đều được thiết kế đồng bộ. Điều này giúp học sinh không bị “đứt mạch”, giáo viên không phải điều chỉnh liên tục cách dạy khi chuyển lớp, và nhà trường dễ tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo chiều sâu.

Công bằng cho các nhà xuất bản và ổn định đối với xã hội

Phương án lựa chọn theo cấp học tạo ra một không gian công bằng - điều mà cả xã hội đang quan tâm. Có đại biểu cho rằng đây là cách duy nhất đảm bảo “không có môn học nào bị xem là chính - phụ, không có nhà xuất bản nào bị gạt ra ngoài”. Khi phóng viên trao đổi với các đơn vị phát hành sách, nhiều doanh nghiệp cho biết họ từng đầu tư rất lớn theo chủ trương xã hội hóa SGK từ Nghị quyết 88. Nếu nay bị loại hoàn toàn, thiệt hại tài chính sẽ đẩy họ vào nguy cơ phá sản, kéo theo những hệ lụy không nhỏ.

Ngành giáo dục đã đi suốt một thập kỷ để xóa độc quyền SGK; vì vậy, lựa chọn theo cấp học là cách hợp lý nhất để duy trì cạnh tranh nhưng tránh cực đoan.

Từ góc nhìn quản lý, phương án này còn giúp Bộ Giáo dục và Đào tạo đơn giản hóa đáng kể quy trình thẩm định, tập huấn, chỉ đạo chuyên môn. Bà Phạm Phương Liên phân tích rằng nếu mỗi cấp học dùng một bộ SGK, việc tổ chức tập huấn trở nên thống nhất, không còn cảnh “một tỉnh ba bộ, một huyện ba kiểu” như hiện nay. Điều này cho phép giáo viên nâng cao chuyên môn sâu hơn thay vì chạy theo sách mới liên tục.

Thêm nữa, khi cả cấp học dùng một bộ sách, các Sở Giáo dục và Đào tạo cũng xây dựng kế hoạch giáo dục hiệu quả hơn, tránh tình trạng chắp vá. Tính ổn định trong quản trị giáo dục chính là nền tảng cho chất lượng dạy - học bền vững.

Điều quan trọng nhất - như nhiều giáo viên khẳng định - là tất cả những thay đổi phải vì học sinh. Mỗi lần thay sách là một lần trẻ phải thích nghi lại, thậm chí “học lại cách học”. Đặc biệt ở tiểu học, sự xáo trộn này có thể tạo áp lực không đáng có.

Phương án theo cấp học không chỉ tiết kiệm tiền cho phụ huynh mà còn mang đến sự ổn định học tập cho học sinh, giúp các em tiếp cận tri thức theo mạch liền, không gián đoạn, không lệch pha giữa các lớp.

Trong bối cảnh nhiều thách thức của ngành giáo dục, việc lựa chọn chính sách hợp lý, cân bằng và nhân văn là thước đo của năng lực quản trị nhà nước. Phương án này đáp ứng đồng thời ba yêu cầu: đúng pháp lý, đúng thực tiễn và đúng mong đợi của xã hội.

Chọn giải pháp khả thi để không lỡ nhịp đổi mới

Từ nay đến năm học 2026-2027 chỉ còn chưa đầy một năm - quãng thời gian quá ngắn để biên soạn một bộ SGK mới hoàn toàn nhưng lại vừa đủ để hoàn thiện phương án chọn bộ SGK theo cấp học.

Đây không chỉ là giải pháp kỹ thuật, mà còn là lựa chọn chính sách chiến lược, bảo đảm thực hiện thành công Nghị quyết 71, tránh rủi ro độc quyền, bảo vệ nguồn lực xã hội và hướng đến lợi ích tối cao của người học.

Phương án này cũng cho thấy tư duy quản trị giáo dục linh hoạt, biết kế thừa, biết phân tích đúng sai từ thực tiễn và biết đặt sự ổn định của hệ thống lên hàng đầu.

Với những lý lẽ nêu trên, có thể khẳng định: lựa chọn bộ SGK thống nhất theo cấp học là phương án hợp lý nhất, khả thi nhất và nhân văn nhất trong giai đoạn hiện nay - và là lời giải tốt nhất để ngành giáo dục không lỡ nhịp trước yêu cầu đổi mới mạnh mẽ của đất nước.

Đại biểu Quốc hội VŨ HỒNG LUYẾN (Hưng Yên):

Tôi cho đây là phương án hợp tình hợp lý

Về nội dung liên quan đến việc tổ chức một bộ sách giáo khoa (SGK) thống nhất, các ý kiến đang tập trung vào ba phương án cơ bản sau: 1- Tổ chức biên soạn một bộ SGK mới hoàn toàn; 2- Chọn một trong ba bộ SGK hiện có làm một bộ dùng chung; 3- Chọn bộ SGK thống nhất theo cấp học trên cơ sở ba bộ SGK hiện hành. Mỗi phương án đều có những ưu điểm, hạn chế riêng và đều cần bàn bạc, cân nhắc kỹ lưỡng.

ĐBQH Vũ Hồng Luyến phát biểu tại hội trường.

Qua nghiên cứu thực tiễn triển khai và tiếp thu ý kiến của nhiều chuyên gia, tôi cho rằng phương án lựa chọn một bộ sách giáo khoa thống nhất theo từng cấp học là phương án hợp lý, khả thi và đáp ứng đầy đủ yêu cầu của pháp luật cũng như các định hướng lớn của Đảng và Nhà nước được thể hiện trong Hiến pháp, nghị quyết của Bộ Chính trị, Chính phủ và Quốc hội.

Thứ nhất, phương án này đảm bảo tính kế thừa, hiệu quả, tiết kiệm và chống lãng phí. Việc dùng chung một bộ sách theo từng cấp học giúp khắc phục tình trạng thay đổi, chuyển đổi liên tục gây tốn kém cho gia đình, nhà trường và chính hệ thống giáo dục.

Thứ hai, phương án một bộ sách thống nhất bảo đảm tính đồng bộ trong toàn hệ thống. Khi mục tiêu, yêu cầu cần đạt của chương trình giáo dục phổ thông được chuyển tải thống nhất qua một bộ sách trên mỗi cấp học, giáo viên sẽ có cơ sở chắc chắn để triển khai phương pháp dạy học; học sinh được tiếp cận nội dung nhất quán; còn các nhà trường giảm áp lực lựa chọn, tránh tình trạng “mạnh ai nấy chọn” gây lệch pha chất lượng giữa các địa phương. Đồng thời, trong mỗi bộ sách trọn gói của bất kỳ nhà xuất bản nào, nội dung và phương pháp dạy học đã được thiết kế đồng bộ, nhất quán, nhờ đó nâng cao hiệu quả triển khai chương trình.

Thứ ba, đây là phương án đảm bảo công bằng giữa các tổ chức, cá nhân và giữa các môn học. Các bộ sách đã được thẩm định, phê duyệt đều có cơ hội được lựa chọn ở ít nhất một cấp học, đúng tinh thần khuyến khích xã hội hóa của Nghị quyết 88. Các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp tư nhân đã đầu tư nguồn lực lớn cho công tác biên soạn, sẽ không rơi vào tình trạng mất toàn bộ vốn, dẫn đến nguy cơ phá sản. Đồng thời, cách làm này cũng tránh được tình trạng phân biệt môn học chính - phụ, hoặc việc một số môn học có sách được chọn ở tất cả các cấp trong khi môn khác lại không được chọn quyển nào; hay phân biệt giữa môn thi - môn không thi, môn nhiều tiết - môn ít tiết.

Điều quan trọng nữa là phương án một bộ sách thống nhất theo cấp học giúp tăng cường tính thuận lợi, hiệu quả trong quản lý nhà nước về giáo dục. Bộ Giáo dục và Đào tạo không phải tổ chức thẩm định, xét chọn quá nhiều đầu sách; đồng thời công tác chỉ đạo, hướng dẫn, tập huấn giáo viên sẽ khoa học, tập trung và hiệu quả hơn, bởi mỗi bộ sách gắn với một đơn vị biên soạn rõ ràng, thống nhất.

Việc lựa chọn một bộ sách giáo khoa thống nhất theo từng cấp học không chỉ là giải pháp kỹ thuật mà còn là bước đi quan trọng nhằm bảo đảm công bằng, chất lượng và tính bền vững của đổi mới giáo dục. Tôi kính đề nghị Quốc hội, Chính phủ và Bộ Giáo dục và Đào tạo tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện phương án này theo hướng chặt chẽ, minh bạch và phù hợp thực tiễn.

Minh Đạo - Thanh Mai

Nguồn Tiền Phong : https://tienphong.vn/mot-bo-sach-giao-khoa-thong-nhat-giai-phap-nao-kha-thi-nhat-post1799551.tpo