Một hiện tượng độc đáo của báo chí Việt Nam

5 giờ trướcBài gốc

Ngày xuân đọc báo tết, ai cũng thích thú với những trang báo rực rỡ sắc màu, ngào ngạt hương xuân. Nhưng ít ai biết thứ sản vật ngày tết “rất Việt Nam” ấy ra đời từ khi nào.

Trong một bài viết trên báo Văn Nghệ TP. Hồ Chí Minh ra ngày 17/1/1986, nhà nghiên cứu Sơn Nam cho rằng Báo Lục Tỉnh Tân Văn số ra ngày 27 tháng Chạp năm Đinh Tỵ tức ngày 30/1/1908 là số báo xuân đầu tiên của báo chí Việt Nam. Đó là số báo ra đúng dịp tết Mậu Thân 1908. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu khác thì cho rằng số báo này có một số bài về tết, nhưng chưa phải số báo xuân.

Nội dung số báo mở đầu là bài chúc mừng năm mới (vua và quan toàn quyền), bài xã thuyết và bình luận của bản báo về mùa xuân và số báo tết. Chiếm hai phần ba nội dung là các bài văn, thơ, câu đối, tiểu phẩm, tranh vẽ… về mùa xuân và tết. Trong bài “Số Tết của báo Nam Phong”, chủ bút Phạm Quỳnh viết: “Bản báo muốn cho khúc đàn riêng của mình không đến nỗi sai dịp… bèn định in riêng ra tập ngày Tết này, ngoài những số báo thường, trước là để cùng quốc dân góp một phần vào cuộc vui chung, sau là để tặng các bạn đọc báo đã có bụng tin yêu… một cái quà hợp với cảnh năm mới”.

Sau “sáng kiến” rất thú vị của Nam Phong, các tòa báo trong nước bắt đầu nghĩ đến việc làm ra số báo đặc biệt với chủ đề mừng xuân để bán vào dịp tết đến. Đông Pháp Thời Báo cho ra mắt số báo xuân với hai màu đen - đỏ bán rất chạy vào Tết Đinh Mão năm 1927. Báo Thần Chung cũng cho ra mắt số xuân vào năm Kỷ Tỵ 1929. Đặc biệt, vào mùa xuân Canh Ngọ 1930, báo Phụ Nữ Tân Văn đã cho ra mắt số báo xuân với lối trình bày hoa mỹ và tân tiến.

Nhà nghiên cứu Thiện Mộc Lan nhận định: “Phụ Nữ Tân Văn mở đầu về khuôn mẫu của tờ báo xuân với kỹ thuật trình bày tiên tiến. Nếu bạn có đọc qua Phụ Nữ Tân Văn xuân năm 1930 bạn sẽ thấy rõ” (theo sách “Phụ Nữ Tân Văn phấn son tô điểm sơn hà” - NXB Văn Hóa Sài Gòn 2010). Vào dịp tết các năm sau đó, Phụ Nữ Tân Văn đã đều đặn ra mắt số báo xuân.

Các nhà nghiên cứu cho rằng tạp chí Nam Phong mở đầu cho loại hình báo xuân, nhưng vẫn còn ở mức độ sơ khai và chỉ ra một số duy nhất. Báo Phụ Nữ Tân Văn mới là “khuôn mẫu báo xuân”, với cách tổ chức nội dung bài vở và kỹ thuật trình bày tiên tiến, ra đều đặn vào đầu xuân hằng năm, rồi trở thành truyền thống cho làng báo Việt làm theo đến ngày nay. Phong trào làm báo xuân nở rộ trong thập niên 1930 là thời kỳ xã hội Việt Nam chuyển động mạnh mẽ sau khi tiếp nhận luồng gió mới của văn minh phương Tây, trong đó có báo chí.

Báo chí ở Huế cũng đã sớm nhập cuộc với phong trào báo xuân từ thuở ban đầu ấy. Khảo sát sơ bộ trong bộ sưu tập báo chí số hóa của Thư viện quốc gia VN, chúng tôi đã tìm thấy được tờ báo xuân của Tràng An Báo ra ngày 8/2/1937 với hình thức trình bày và nội dung đậm đà hương vị xuân - tết. Số ra ngày 8/2/1945, Tràng An Báo ghi rõ dưới mangchett “Số đặc biệt về Tết và Xuân”. Báo Tiếng Dân ra ngày 28/1/1936 nhằm 28 Tết được bản báo rao là “số báo Tết”. Ngay trong những ngày kháng chiến trường kỳ gian khổ, báo Quyết Thắng của Việt Minh Trung Bộ vẫn ra hẳn một số Xuân Bính Tuất, phát hành ngày 12/2/1946 với đủ thể loại tin tức, xã luận, phóng sự, thơ, văn...

Báo xuân là “hiện tượng độc đáo” của Việt Nam.