Myanmar đóng vai trò then chốt giúp Trung Quốc thống trị đất hiếm toàn cầu

5 giờ trướcBài gốc

Song trong vài năm gần đây, chính Trung Quốc lại ngày càng phụ thuộc vào nguồn cung đất hiếm từ một nơi không ngờ tới: Myanmar.

Dù sản xuất đất hiếm nhiều nhất thế giới, Trung Quốc vẫn phải nhập khẩu nguyên liệu thô chứa các kim loại quý hiếm từ nước ngoài.

Bà Gracelin Baskaran, Giám đốc Chương trình An ninh Khoáng sản Chiến lược tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), nói Myanmar chiếm khoảng 57% tổng lượng đất hiếm Trung Quốc nhập khẩu năm 2024.

Theo dữ liệu từ Hải quan Trung Quốc, xuất khẩu đất hiếm từ Myanmar sang nươc này tăng mạnh từ năm 2018 và đạt đỉnh gần 42.000 tấn vào 2023.

Bà Gracelin Baskaran cho biết thêm, nguồn nhập khẩu từ Myanmar đặc biệt giàu các nguyên tố đất hiếm nặng, loại hiếm hơn trong vỏ trái đất, làm tăng giá trị và tình trạng khan hiếm của chúng.

“Sản lượng từ Myanmar đã củng cố đáng kể vị thế thống trị của Trung Quốc, về cơ bản trao cho nước này quyền kiểm soát gần như độc quyền chuỗi cung ứng đất hiếm nặng toàn cầu và cũng là đòn bẩy lớn mà họ nắm giữ hiện nay”, Gracelin Baskaran nhận xét.

Myanmar trở thành nguồn cung chính của dysprosium và terbium - Ảnh: Getty Images

Myanmar trở thành nguồn cung chính của hai nguyên tố đất hiếm nặng rất được săn đón là dysprosium và terbium - đóng vai trò then chốt trong sản xuất công nghệ cao, gồm quốc phòng, hàng không vũ trụ và năng lượng tái tạo.

“Điều này đã tạo ra một chuỗi cung ứng mà ở đó việc khai thác tập trung tại Myanmar, trong khi khâu chế biến và gia tăng giá trị chủ yếu diễn ra ở Trung Quốc”, Gracelin Baskaran cho biết.

1. Dysprosium là nguyên tố hóa học thuộc nhóm đất hiếm, có ký hiệu là Dy và số nguyên tử là 66 trong bảng tuần hoàn.

Đặc điểm chính

Là kim loại màu bạc, mềm, có thể uốn được.

Nằm trong nhóm lanthanide - nhóm các nguyên tố đất hiếm.

Có khả năng từ tính rất mạnh, đặc biệt khi kết hợp với các nguyên tố khác như neodymium.

Ứng dụng

Dysprosium rất quan trọng trong các công nghệ hiện đại, đặc biệt trong các lĩnh vực cần từ trường mạnh và ổn định ở nhiệt độ cao:

Nam châm vĩnh cửu: Dùng trong động cơ ô tô điện, tua bin gió, ổ cứng, loa,...

Thiết bị quân sự: Đầu đạn dẫn đường, radar.

Lò phản ứng hạt nhân: Dysprosium có khả năng hấp thụ neutron rất tốt, dùng làm thanh điều khiển trong lò phản ứng.

Laser, chip điện tử và màn hình hiển thị.

2. Terbium là nguyên tố hóa học thuộc nhóm đất hiếm, có ký hiệu là Tb và số nguyên tử là 65 trong bảng tuần hoàn.

Đặc điểm chính

Là kim loại màu bạc xám, mềm, dễ uốn.

Thuộc nhóm lanthanide, nằm sát bên dysprosium.

Bền trong không khí hơn một số kim loại đất hiếm khác, nhưng vẫn có thể bị oxy hóa chậm.

Ứng dụng quan trọng

Màn hình và tivi hiện đại (LED, LCD): Terbium được dùng để tạo màu xanh lá cây sáng trong các phốt pho huỳnh quang - thành phần trong màn hình tivi, điện thoại, đèn LED.

Nam châm vĩnh cửu: Khi kết hợp với dysprosium và neodymium, tạo ra loại nam châm siêu mạnh, hoạt động ổn định ở nhiệt độ cao, rất quan trọng cho ô tô điện, tua bin gió, thiết bị quốc phòng, cảm biến và thiết bị y tế.

Terbium được dùng trong hợp kim nhạy từ, thay đổi hình dạng dưới từ trường, rất hữu ích trong cảm biến và thiết bị siêu âm.

Chất kích hoạt laser: Dùng trong thiết bị laser và các công nghệ liên quan đến ánh sáng.

Tại sao lại là Myanmar?

Myanmar sở hữu những mỏ đất hiếm với hàm lượng đất hiếm nặng cao hơn, ông David Merriman (Giám đốc nghiên cứu tại Project Blue) chia sẻ với hãng tin CNBC.

Những mỏ này thuộc loại đất sét hấp phụ ion (IAC), được khai thác bằng cách rửa dung dịch hóa học vào đất - phương pháp có tác động rất lớn đến môi trường.

IAC là một loại đất chứa các nguyên tố đất hiếm nặng ở dạng ion hấp phụ lỏng lẻo trên bề mặt các hạt đất sét, không liên kết chặt trong khoáng vật như nhiều loại mỏ khác.

Project Blue là công ty nghiên cứu và phân tích thị trường chuyên sâu về khoáng sản chiến lược và vật liệu quan trọng, gồm đất hiếm, lithium, coban, niken cùng các nguyên tố hiếm khác đang ngày càng quan trọng trong quá trình chuyển đổi năng lượng và công nghiệp công nghệ cao.

Theo David Merriman, phần lớn hoạt động khai thác IAC trên thế giới từng tập trung tại miền nam Trung Quốc trong giai đoạn đầu đến giữa những năm 2010. Song khi Trung Quốc bắt đầu áp dụng các tiêu chuẩn và quy định môi trường mới cho ngành đất hiếm, nhiều dự án trong nước buộc phải đóng cửa.

“Miền bắc Myanmar được xem là khu vực có địa chất tương đồng với các vùng có mỏ IAC ở Trung Quốc. Người ta đã nhanh chóng xây dựng các mỏ IAC mới tại Myanmar, về cơ bản thay thế cho sản xuất nội địa Trung Quốc. Nhiều doanh nghiệp Trung Quốc đã tham gia phát triển các dự án IAC này”, David Merriman nói.

Lượng đất hiếm khai thác được tại các mỏ IAC ở Myanmar chủ yếu xuất khẩu sang Trung Quốc dưới dạng “oxit đất hiếm” để tiếp tục tinh luyện và chế biến, theo Yue Wang - chuyên gia tư vấn cao cấp về đất hiếm tại Wood Mackenzie.

Wood Mackenzie là công ty nghiên cứu, tư vấn và phân tích dữ liệu toàn cầu, chuyên sâu về năng lượng, khoáng sản, kim loại và chuyển đổi năng lượng.

Năm 2024, một báo cáo từ tổ chức Global Witness (chuyên điều tra các vấn đề môi trường) cho biết Trung Quốc về cơ bản đã "chuyển giao hoạt động khai thác đất hiếm sang Myanmar, với cái giá khủng khiếp cho môi trường và cộng đồng địa phương".

Các rủi ro cho Trung Quốc

Việc phụ thuộc vào Myanmar cũng khiến Trung Quốc đối mặt với các rủi ro chuỗi cung ứng, những chuyên gia cảnh báo.

Theo Global Witness, phần lớn đất hiếm nặng từ Myanmar xuất phát từ bang Kachin (Kachin State) ở phía bắc, giáp ranh Trung Quốc. Tuy nhiên, chính quyền quân sự Myanmar đã gặp khó khăn trong việc kiểm soát khu vực này trước sự phản kháng của người dân và các nhóm vũ trang.

“Dựa vào Myanmar là một lựa chọn đầy rủi ro, xét đến cuộc nội chiến đang diễn ra. Năm 2024, Quân đội Độc lập Kachin (KIA), một nhóm phiến quân có vũ trang, đã chiếm quyền kiểm soát các mỏ chiếm tới một nửa sản lượng đất hiếm nặng của thế giới”, bà Gracelin Baskaran nói.

Kể từ đó, có những báo cáo về gián đoạn nguồn cung khiến giá một số nguyên tố đất hiếm nặng tăng vọt. Theo một bản tin của Reuters, KIA được cho đang dùng nguồn tài nguyên này để tạo đòn bẩy đàm phán với Trung Quốc.

Dữ liệu từ Hải quan Trung Quốc cho thấy lượng nhập khẩu oxit đất hiếm từ Myanmar đã giảm hơn 1/3 trong 5 tháng đầu năm 2025 so với cùng kỳ 2024.

“Nếu Myanmar ngừng hoàn toàn việc xuất khẩu nguyên liệu đất hiếm sang Trung Quốc, nước này sẽ gặp khó khăn lớn trong việc đáp ứng nhu cầu đất hiếm nặng trong ngắn hạn”, ông David Merriman báo.

Đa dạng hóa nguồn cung đất hiếm nặng

Không ngạc nhiên khi Trung Quốc đang tìm cách đa dạng hóa nguồn cung đất hiếm nặng.

Theo David Merriman, các mỏ IAC cũng được tìm thấy ở các nước láng giềng như Malaysia và Lào, nơi một số dự án đang được triển khai với sự tham gia của Trung Quốc. Thế nhưng, ông lưu ý rằng các tiêu chuẩn môi trường ở các nước này dự kiến sẽ cao hơn, gây thêm thách thức cho những nhà khai thác đất hiếm.

Việc Trung Quốc quyết định giảm khai thác đất hiếm nặng trong nước có thể là lời cảnh báo cho các quốc gia khác về cái giá phải trả khi phát triển những dự án này.

Một báo cáo từ hãng truyền thông Caixin (Trung Quốc) năm 2022 ghi nhận rằng các khu mỏ IAC cũ ở miền nam Trung Quốc đã để lại nước độc hại, đất nhiễm hóa chất, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh kế của nông dân địa phương.

Sơn Vân

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/myanmar-dong-vai-tro-then-chot-giup-trung-quoc-thong-tri-dat-hiem-toan-cau-234093.html