Nét đẹp văn hóa trong mâm cỗ ngày Tết

một ngày trướcBài gốc

Mâm cỗ Tết không chỉ đơn thuần là các món ăn ngon miệng mà còn chứa đựng những giá trị văn hóa sâu sắc. Đó là sự thể hiện lòng biết ơn đối với tổ tiên, là sự đoàn tụ của gia đình, là lời chúc phúc cho một năm mới an lành, hạnh phúc. Mỗi món ăn trên mâm cỗ đều mang một ý nghĩa riêng, gắn liền với cuộc sống lao động và sinh hoạt của người dân.

Mâm cỗ Tết của người Hà Nội.

Ví như, mâm cỗ Tết của người Hà Nội tinh tế về hình thức, cầu kỳ về cách chế biến và là sự tri ân với tổ tiên với 4 bát 6 đĩa hoặc 4 bát 8 đĩa, tùy điều kiện của mỗi gia đình. Những món ăn đặc trưng lưu giữ linh hồn trong mâm cỗ Tết cổ truyền của người Hà Nội có thể là những đĩa nem cuốn tròn chắc tay, chả quế cắt hình quả trám khéo léo trong cách xếp đặt, con gà luộc cánh tiên ngậm bông hồng, bánh chưng xanh cắt miếng gọn gàng bằng lạt, bát canh măng, canh bóng bì xào…

Món ăn được nhiều gia đình ưa thích nhất trong mâm cỗ Tết của người Hà Nội chính là canh bóng. Bát canh bóng được nấu cùng nước luộc gà ninh cùng tôm nõn khô, thêm vài cánh nấm hương. Để chế biến được mâm cỗ ngày Tết là cả sự công phu và cầu kỳ.

Những món ăn thường xuất hiện trong dịp Tết của người miền Bắc.

Ở Bắc Bộ, mâm cỗ Tết ở các địa phương khá giống nhau, một số món chủ đạo luôn xuất hiện gồm: Nem rán, bánh chưng, khoanh giò, gà ngậm cánh tiên, hành muối, thịt đông. Ngoài ra tùy từng vùng miền mà món canh, món xào, món mặn có thể khác nhau. Trong mâm cơm, bánh chưng vuông tượng trưng cho đất, khoanh giò tròn tượng trưng cho trời, thể hiện sự hòa hợp, cân bằng giữa trời đất và con người. Âm dương cân bằng, gia chủ mới mạnh khỏe, con cháu ngoan hiền, làm ăn phát đạt. Mâm cơm đầu năm còn có đĩa xôi. Xôi đầu năm mới phải là xôi gấc hoặc xôi đỗ. Màu đỏ của gấc, màu vàng ruộm của đỗ là những màu sắc tượng trưng cho sự may mắn trong văn hóa Á Đông.

Tuyên Quang là một tỉnh đa dân tộc, mỗi dân tộc đều có những nét đặc trưng riêng trong văn hóa ẩm thực. Điều này được thể hiện rõ nét trong mâm cỗ Tết của mỗi cộng đồng dân tộc.

Trước hết phải kể đến cộng đồng người Tày. Tết Nguyên đán trong tiếng Tày gọi là “bươn chiêng pi mâứ”, là tháng khởi đầu của năm mới. Sau một năm lao động vất vả, có nhà sẽ mổ 1 con lợn để mời anh em, họ hàng, làng xóm ăn Tết cùng gia đình. Mâm cỗ Tết của người Tày ở Chiêm Hóa thường có các món như chả lợn nướng giềng, lạp sườn hun bã mía, rau bắp cải nhồi thịt, xôi đỗ nho nhe, thịt gà luộc, khâu nhục,… Vào ngày 25 âm tháng Chạp thường người Tày có phong tục đến thăm, dọn dẹp các phần mộ của gia đình. Đây cũng là lúc thành viên trong dòng họ họp lại, kết nối, chia sẻ cùng ăn một bữa cơm tất niên sum vầy.

Thịt lợn là nguyên liệu chính trong món ăn của người Tày dịp Tết.

Ở Lâm Bình, vào ngày 29, 30 Tết, không khí gia đình, bản làng rộn ràng, đầm ấm bởi được sum họp trong ngày cuối năm. Các bà, các mẹ sẽ gói bánh chưng “lưng gù” - một loại bánh đặc trưng ngày Tết của người Tày. Phần lưng bánh hơi gù lên như chiếc lưng đeo gùi của những người phụ nữ vùng cao. Bánh có hai loại: bánh trắng và bánh đen. Bánh trắng được gói từ gạo nếp nguyên bản. Bánh có màu đen nhánh, thơm, hạt nếp rất dền, không bị nhớt, không bị chảy nước. Màu đen của bánh chưng gù người Tày được tạo ra từ cây vừng đốt ra than rồi nghiền thành bột. Nhưng chỉ có loại củi xoan muối mới cho ra màu đen đậm. Khi ăn, bánh được cắt dọc theo thân bánh hoặc cắt từng khoanh tròn.

Mâm cỗ Tết của người Tày xã Thượng Lâm (Lâm Bình).

Mâm cỗ Tết sẽ luôn có cá nướng, thịt chua, lạp sườn, bánh chưng gù, xôi nếp, gà luộc. Những món ăn trông đơn giản về mặt hình thức nhưng lại kết tinh mọi hương vị núi rừng nguyên bản. Ngày gói bánh, mổ lợn được người Tày quan niệm là ngày tất niên, ngày sum họp của đại gia đình, ngày của niềm vui, sự gắn kết tình cảm gia đình. Dù ở bất kỳ nơi đâu, xa hay gần, đến ngày tất niên, các thành viên trong mỗi gia đình đều cố gắng về chung vui, cùng gói bánh và chuẩn bị mâm cỗ dâng lên tổ tiên để sang năm mới được bình an, gặp nhiều may mắn.

Cũng là Lâm Bình, xã Xuân Lập lại là nơi sinh sống của đa số đồng bào Mông. Ẩm thực của người Mông có những món ăn rất thú vị. Nổi bật nhất phải kể đến món thắng cố, món ăn không thể thiếu vào ngày Tết. Ngoài ra, đến bản người Mông ngày này, nhà nào cũng sẽ có thêm món mèn mén, bánh dày trong bữa cơm.

Thắng cố và mèn mén là 2 món ăn không thể thiếu trong dịp Tết của người Mông.

Nếu người Tày có bánh chưng dài, bánh chưng gù thì người Cao Lan ở Yên Sơn có một món ăn không thể thiếu trong dịp Tết đó chính là món bánh bố, bánh mẹ. Món bánh dâng lên ông bà tổ tiên thể hiện lòng thành kính của con cháu xong rồi mang ra thiết đãi khách.

Món bánh bố, bánh mẹ của người Cao Lan.

Bánh sau khi được luộc chín, đúng chiều 30 Tết sẽ được dâng lên bàn thờ tổ tiên đến sau Tết được hạ xuống và mọi người quây quần cùng thưởng thức. Nếu có khách đến, chủ nhà sẽ mời khách cùng ăn. Người Cao Lan quan niệm, người nào ngẫu nhiên được ăn bánh của 3 nhà thì coi như cả năm đó gặp nhiều may mắn.

Bữa cỗ Tết quen thuộc ở xứ sở hoa lê Hồng Thái.

Ngược lên mảnh đất mộng mơ Hồng Thái, mâm cỗ Tết cũng ẩn chứa nhiều hương vị và món ăn đặc biệt. Một mẹt đồ ăn của người Dao tiền nơi đây luôn cân bằng giữa rau và thịt. 4 món thịt sẽ có 4 món rau, hoặc 4 thịt 3 rau. Vì là xứ lạnh nên rau Hồng Thái luôn tươi ngon, được chế biến giữ nguyên vị. Những món rau quen thuộc trong mâm cỗ phải kể đến bí non luộc để vỏ, nộm bí xanh, rau hôi xào hoặc rán trứng. Lợn, gà sẽ được quay cả con, nêm ướp đậm đà. Người Dao tiền trọng tình nghĩa, mến khách nên thường chế biến nhiều món khác nhau, đủ luộc, xào, quay, hấp để phù hợp với khẩu vị của nhiều người.

Ngày nay, cùng với sự phát triển của xã hội, mâm cỗ Tết cũng có nhiều thay đổi. Tuy nhiên, ý nghĩa cốt lõi của mâm cỗ vẫn được giữ gìn. Bên cạnh các món ăn truyền thống, người ta còn kết hợp thêm nhiều món ăn mới lạ, sáng tạo, phù hợp với khẩu vị của từng gia đình. Tùy điều kiện và sức sáng tạo của mỗi người nội trợ mà mâm cơm Tết sẽ có những biến tấu riêng. Những món ăn thú vị như trứng cuộn ngũ sắc, tai heo ngâm chua ngọt, bắp bò ngâm mắm, chân gà xả tắc…xuất hiện khá nhiều trong mâm cơm Tết những năm gần đây.

Những mâm cỗ Tết kết hợp giữa truyền thống và hiện đại.

Mâm cỗ Tết hiện đại là sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại. Nó không chỉ là một bữa ăn ngon mà còn là biểu hiện của sự đổi mới, sáng tạo và thích ứng với cuộc sống hiện đại. Tuy nhiên, dù có nhiều thay đổi, mâm cỗ Tết vẫn giữ được ý nghĩa thiêng liêng và giá trị văn hóa truyền thống.