Ngành nông nghiệp và môi trường trong kỷ nguyên mới

2 giờ trướcBài gốc

Trụ cột bền vững của nền kinh tế

Trong suốt 80 năm qua, nông nghiệp và môi trường luôn giữ vị trí đặc biệt trong nền kinh tế nước ta. Từ nền nông nghiệp tự cung tự cấp, nước ta đã vươn lên trở thành một trong những quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới, với tốc độ tăng trưởng trung bình 3,56% mỗi năm và kim ngạch xuất khẩu tăng khoảng 10%/năm.

Theo Báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong 10 tháng năm 2025, kim ngạch xuất khẩu toàn ngành vượt 58 tỷ USD; dự kiến cả năm ngành sẽ về đích trên dưới 70 tỷ USD. Nông sản Việt Nam hiện diện tại 196 quốc gia, đứng thứ 2 Đông Nam Á và thứ 15 thế giới.

Thủ tướng Phạm Minh Chính trao đổi cùng các nông dân sản xuất dứa trên cánh đồng của Công ty Doveco tại Ninh Bình. Ảnh: Tùng Đinh

Đến tháng 6/2025, 78,7% xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó 40,4% đạt chuẩn nâng cao và 10,8% đạt chuẩn kiểu mẫu; 43% thôn, bản khó khăn đạt chuẩn. Thu nhập bình quân nông thôn năm 2024 đạt 54 triệu đồng/người, tăng 1,3 lần so với 2020, trong khi tỷ lệ hộ nghèo đa chiều giảm còn 3,5%.

Viện Chiến lược, chính sách Nông nghiệp và Môi trường (ISPAE) cho biết, sự phát triển này gắn liền với những bước ngoặt chính sách mang tính lịch sử như Nghị quyết số 10-NQ/TW năm 1988 về khoán sản phẩm đến hộ nông dân, Luật Đất đai 1993, hay Nghị quyết Trung ương 7 Khóa X năm 2008 về nông nghiệp, nông dân, nông thôn.

Những thành tựu đó còn được củng cố bởi Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, Đề án tái cơ cấu nông nghiệp (Quyết định 899/QĐ-TTg năm 2013); gần đây là Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn bền vững giai đoạn 2021-2030 (Quyết định 150/QĐ-TTg năm 2022). Cùng với các chiến lược về tăng trưởng xanh, bảo vệ môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu cũng được xác lập, tạo nên khung thể chế vững chắc cho quá trình chuyển đổi của ngành.

Trong kỷ nguyên số, Việt Nam hướng đến nền nông nghiệp hiện đại, sinh thái, có năng suất, chất lượng và hiệu quả cao, bảo đảm cân bằng giữa phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường. Nông nghiệp phải vừa là lợi thế quốc gia, vừa tiên phong trong chuyển đổi xanh, thích ứng biến đổi khí hậu, góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững và trở thành nước thu nhập cao vào giữa thế kỷ XXI.

Bên cạnh những kết quả đạt được, IPSAE cũng nhấn mạnh, bối cảnh mới đặt ra nhiều thách thức khi dư địa tăng trưởng nông nghiệp đang thu hẹp do già hóa dân số và cạnh tranh tài nguyên. Giai đoạn 2026 - 2039, dù vẫn trong “cơ cấu dân số vàng”, tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên sẽ vượt 10%, gây thiếu hụt lao động trẻ và ảnh hưởng đến năng suất nông nghiệp.

Biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường tiếp tục là thách thức lớn. Trong khi đó, chuyển đổi xanh lại mở ra cơ hội tăng trưởng nhanh và bền vững; điều này đòi hỏi tiêu chuẩn “xanh” trong thương mại quốc tế ngày càng nghiêm ngặt. Nếu không có những chính sách đột phá, Việt Nam có thể đánh mất lợi thế nông nghiệp và đối mặt với nguy cơ tụt hậu.

Đột phá chính sách hướng tới nông nghiệp sinh thái và kinh tế xanh

Bước sang giai đoạn 2026 - 2030, ISPAE cho biết, định hướng chính sách nông nghiệp Việt Nam tập trung chuyển đổi mạnh mẽ từ tư duy “sản xuất nông nghiệp” sang “phát triển kinh tế nông nghiệp”, lấy thị trường và công nghệ làm trung tâm. Nông nghiệp sẽ được tổ chức theo chuỗi giá trị, tích hợp đa giá trị, gắn với phát triển xanh, tuần hoàn và ứng dụng công nghệ cao.

Để đạt được mục tiêu, trước hết cần tái cấu trúc ngành theo hướng nông nghiệp sinh thái và carbon thấp, thúc đẩy mô hình canh tác hữu cơ, nông nghiệp tái sinh, bảo tồn đất và hấp thụ carbon sinh học. Phát triển vùng nguyên liệu tập trung, có mã số vùng trồng, truy xuất nguồn gốc, đáp ứng tiêu chuẩn an toàn thực phẩm và thị trường quốc tế. Cùng với đó, công nghiệp chế biến sâu và bảo quản nông sản phải được ưu tiên đầu tư để tăng giá trị gia tăng, giảm tổn thất sau thu hoạch.

Công nghệ và đổi mới sáng tạo là động lực cốt lõi. Việt Nam cần ứng dụng mạnh mẽ trí tuệ nhân tạo, Internet vạn vật, dữ liệu lớn và blockchain trong sản xuất, quản lý chuỗi cung ứng và truy xuất nguồn gốc. Đổi mới giống cây trồng, vật nuôi bằng công nghệ sinh học để tăng khả năng chống chịu với dịch bệnh, hạn mặn và thích ứng biến đổi khí hậu. Đồng thời, phát triển mạnh hệ sinh thái khởi nghiệp nông nghiệp công nghệ cao, kết nối “bốn nhà”: Nhà nước - nhà khoa học - doanh nghiệp - nông dân.

Về thể chế, cần tiếp tục hoàn thiện chính sách đất đai, tín dụng, thương mại và bảo hiểm nông nghiệp, tạo điều kiện để doanh nghiệp và hộ nông dân tiếp cận bình đẳng các nguồn lực. Phát triển kinh tế hợp tác, hợp tác xã kiểu mới và kinh tế hộ lớn theo chuỗi giá trị là hướng đi trọng tâm để tăng quy mô, hiệu quả và sức cạnh tranh.

Trong bối cảnh tiêu chuẩn môi trường toàn cầu ngày càng khắt khe, chính sách thương mại nông sản của Việt Nam cũng phải gắn chặt với yêu cầu “xanh hóa” sản xuất. Các hàng hóa xuất khẩu buộc phải chứng minh được tính bền vững, không phát thải cao và không phá rừng. Vì vậy, phát triển nông nghiệp xanh, hữu cơ, tuần hoàn không còn là lựa chọn mà là con đường bắt buộc để duy trì lợi thế cạnh tranh.

Bên cạnh đó, phát triển nông nghiệp không thể tách rời khỏi nhiệm vụ bảo vệ tài nguyên và môi trường. Việt Nam cần rà soát, điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất nông nghiệp, đảm bảo hài hòa giữa an ninh lương thực, bảo vệ sinh thái và phát triển kinh tế nông thôn. Các chính sách quản lý đất, nước, rừng và khoáng sản phải được thực hiện đồng bộ, minh bạch và dựa trên cơ sở khoa học, ứng dụng công nghệ số để giám sát, ngăn ngừa khai thác, sử dụng lãng phí, hủy hoại tài nguyên.

Việc phát triển kinh tế rừng và chi trả dịch vụ môi trường rừng cần được tăng cường nhằm tạo nguồn lực ổn định cho bảo tồn đa dạng sinh học. Các giải pháp dựa vào tự nhiên như trồng rừng ngập mặn, phục hồi hệ sinh thái đất ngập nước, hay quản lý tổng hợp tài nguyên nước xuyên biên giới sẽ góp phần tăng khả năng chống chịu của hệ thống tự nhiên.

Về bảo vệ môi trường, chính sách phải hướng đến kinh tế tuần hoàn và kinh tế xanh, thúc đẩy phân loại, tái chế và xử lý rác thải nông thôn, làng nghề theo hướng phát thải thấp. Đồng thời, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch, năng lượng tái tạo và dịch vụ môi trường.

Cùng với đầu tư hạ tầng thủy lợi thông minh, hệ thống quan trắc và cảnh báo sớm, Việt Nam có thể vừa chủ động ứng phó thiên tai, vừa bảo đảm sản xuất nông nghiệp an toàn, bền vững. Mục tiêu cuối cùng là đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, hiện thực hóa cam kết quốc tế và nâng cao uy tín quốc gia trên trường toàn cầu.

Lễ Kỷ niệm 80 năm ngành nông nghiệp và môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I sẽ diễn ra sáng 12/11 tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia, Hà Nội với sự tham dự của khoảng 1.200 đại biểu. Trong khuôn khổ lễ kỷ niệm còn có Triển lãm thành tựu 80 năm ngành nông nghiệp và môi trường, giới thiệu dấu ấn lịch sử, thành tựu khoa học - công nghệ và các mô hình sản xuất tiêu biểu của doanh nghiệp, hiệp hội lớn.

Lam Ngọc

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/nganh-nong-nghiep-va-moi-truong-trong-ky-nguyen-moi-10395065.html