Nghị quận công Nguyễn Duy Nhất

4 giờ trướcBài gốc

Viên đạn duy nhất được cho là của Thành hoàng làng Nguyễn Duy Nhất, được giữ gìn trong đình Trung.

Nghiên cứu, chế tạo ra đạn và súng thần công

Vốn là hậu duệ đời thứ 6 của Khắc quốc công Lê Văn An (vì nhà Mạc tiếm ngôi nên con cháu Lê Văn An chạy tứ tán, đổi thành họ Nguyễn Duy), Nguyễn Duy Nhất có tài cầm quân, đánh đâu thắng đó.

Quá trình cầm quân đánh giặc dù rất nhiều trận thắng lớn nhưng không tránh khỏi những thương vong cho binh sĩ, mỗi khi quân lính ngã xuống, ông đều nung nấu suy nghĩ làm sao để sáng chế ra đạn và khẩu đại bác.

Khi Hưng Quốc công Nguyễn Kim dựng hành điện Vạn Lại, Nguyễn Duy Nhất đem 200 gia binh đến Vạn Lại huyện Lương Giang, phủ Thiệu Thiên (nay là làng Vạn Lại Hạ, xã Thuận Minh, huyện Thọ Xuân) đào lũy, đắp thành để phòng thủ. Trong khi đào, đắp lũy, được 2 khẩu súng và 400 viên đạn, giao cho dân quân canh giữ.

Gặp Thái sư Nguyễn Kim đến đôn đốc tình hình, Nguyễn Duy Nhất đem chuyện đào hào được 2 khẩu súng ở chân lũy kể lại, Thái sư Nguyễn Kim nói: "Ta với ông cùng họ Nguyễn, thích hợp vận nước, bao gian nan ta tìm ông, nay ông lại đào được súng há cũng là thiên sứ mà nên vậy. Hãy cùng ta khôi phục vận nước để tỏ công lao tổ tiên”.

Sau đó Thái sư Nguyễn Kim cho lập đàn tế. Tế xong, đem súng đạn bắn thử thì hiệu nghiệm vô cùng. Bắn một phát ngàn dặm chuyển rung, cây gãy, lửa cháy thiêu đốt chẳng dứt, thử vài lần, các tướng đều nghĩ thần đúng là thiên tướng thần vật. Sự kiện này đã được Hưng quốc công Nguyễn Kim làm thơ tặng Nguyễn Duy Nhất, trong đó có 2 câu thơ: “Kiếm thần tích ấy khai trời đất/ Súng lớn ngày nay giúp bệ rồng”.

Ở góc đình Trung còn lưu giữ nhiều đá tảng (phiến đá kê chân cột) được cho là đá kê cột đình thờ Nghị quận công Nguyễn Duy Nhất.

Cũng nhờ hai khẩu súng thần công đào được, sau này Nguyễn Duy Nhất đã tìm tòi, nghiên cứu, chế tạo ra loại súng thần công tương tự. Từ đấy quân quyền nhà Lê đã mạnh lại càng mạnh thêm, làm cho nhà Mạc rất kinh sợ.

Người chỉ huy xây dựng thành lũy, hành điện Vạn Lại

Nhưng căn cứ vào bài thơ Nguyễn Kim tặng Nguyễn Duy Nhất, các nhà sử học sau này cho rằng, thời điểm có thể xuất hiện trước tháng 5/1545. Vì Nguyễn Kim bị đầu độc và chết vào ngày 20/5/1545. Từ đó, Trịnh Kiểm - con rể của Nguyễn Kim, được vua Lê giao mọi binh quyền, công việc trong nước, trù tính việc quân cơ đều có thể quyết trước, sau mới tâu vua.

Đến năm 1546, Trịnh Kiểm đón vua Lê về ở Vạn Lại. Điều này chứng tỏ trước đó việc xây dựng kinh thành nhà Lê ở Vạn Lại đã được Thái sư Nguyễn Kim suy tính. Và Nguyễn Duy Nhất là người được Nguyễn Kim lựa chọn để chỉ huy quan quân xây dựng thành lũy và hành điện Vạn Lại.

Gia phả dòng họ Nguyễn Duy có ghi lại 7 trận đánh mà Nguyễn Duy Nhất tham gia trong vai trò tướng tiên phong và lập được chiến công lớn, như khi quân Mạc tấn công vào Long Sùng (nay là làng Long Thịnh, xã Thuận Minh) vào tháng 10/1572; trận đánh tháng 6/1581, bắt sống được Trấn quận công Phù Na hầu (không ghi tên) cùng mấy trăm quân. Sau đó ông còn tham gia nhiều trận như ở Do Lễ tháng 11/1587; trận phục binh ở ải Dương Vũ (Yên Khánh, Ninh Bình); trận thắng lớn ở Tam Điệp tháng 10/1589...

Lại nói thêm về hành cung Vạn Lại, Đại Việt sử ký toàn thư và Khâm định Việt sử thông giám cương mục chép: Sách Vạn Lại, núi đứng sững, nước uốn quanh, thực đáng gọi là nơi hình thế đẹp. Đó là do trời đất xếp đặt để làm chỗ dấy nghiệp đế vương. Địa thế ấy là lý do lựa chọn để xây dựng làm nơi thiết triều của bốn đời vua (Lê Trang Tông, Lê Trung Tông, Lê Anh Tông và Lê Thế Tông), với đầy đủ bá quan văn võ để bàn việc nước. Chính tại hành điện này, nhà Lê đã định ra các chủ trương, quốc sách về chính trị, kinh tế, quân sự, ngoại giao để điều hành cuộc chiến và xây dựng đất nước.

Như vậy, từ năm 1546 đến năm 1593, Vạn Lại - Yên Trường thay nhau trở thành trung tâm của triều đình, hành điện được chuyển qua, chuyển lại giữa 2 nơi...

Kể từ năm 1593, nhà Lê đánh chiếm được kinh thành vì thế mà dời ra Thăng Long, Vạn Lại - Yên Trường chuyển thành Nghi kinh và là căn cứ hậu cần của nhà Lê - Trịnh, đến thời Tây Sơn tiến quân ra Bắc thì bị phá hủy toàn bộ.

Đình Trung nơi thờ Thành hoàng làng Vạn Lại Hạ - Nguyễn Duy Nhất.

Do có công trên trận mạc và đặc biệt là sáng chế vũ khí tối tân tiêu diệt địch từ xa, bảo toàn lực lượng, nên nhà vua đã phong Nguyễn Duy Nhất làm Nghị quận công.

Nói về Nghị quận công Nguyễn Duy Nhất, ông Phan Thanh Mai, trưởng làng Vạn Lại Hạ, đồng thời là trưởng thôn, kiêm bí thư chi bộ thôn 1, xã Thuận Minh (Thọ Xuân), cho chúng tôi biết: Ông không chỉ là vị tướng tài cầm quân đánh giặc mà còn là nhà chính trị tài ba, giàu lòng yêu nước, yêu quê hương làng xóm. Chính ông đã kêu gọi mọi người phiêu bạt khắp nơi trở về làng xây dựng quê hương bản quán, hướng dẫn cho Nhân dân cấy lúa trồng ngô cải thiện đời sống bám đất giữ làng.

Sau khi ông Nguyễn Duy Nhất mất, Nhân dân sách Vạn Lại nhớ ơn, dựng đền tôn thờ ông làm Thành hoàng làng. Về đình Trung ở làng Vạn Lại Hạ, được lắng nghe ông Phan Thanh Mai giới thiệu về những viên đá tảng vuông vắn có kích thước chừng 70cm - 80cm chúng tôi càng thấy trân trọng quá khứ. So với thành lũy ở các kinh thành Thăng Long, Thành Nhà Hồ, Cố đô Huế... được xây dựng bằng gạch, đá kiên cố, vuông vắn thì thành lũy Vạn Lại - Yên Trường được xây đắp bằng đất, phía trước có hào sâu, hoặc tạo sông, có bố trí các chướng ngại vật hiểm trở để bảo vệ.

Làng Vạn Lại Hạ gồm 6 thôn với hơn 700 hộ của 25 dòng họ. Dù đã được tu bổ, sửa sang, song từ năm 2000 đến nay, đình làng đã xuống cấp, ố màu rêu phong, tường xiêu, mái dột. Người dân địa phương đã phải dùng mái tôn để gia cố và mong muốn đình làng sẽ tiếp tục được chính quyền quan tâm hơn nữa để trở thành nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh của bà con Nhân dân nói chung và dòng họ Nguyễn Duy.

Bài và ảnh: Chi Anh

Nguồn Thanh Hóa : https://vhds.baothanhhoa.vn/nghi-quan-cong-nguyen-duy-nhat-37912.htm