Nghiên cứu giải pháp giảm lũ lụt và thiệt hại cho miền Trung

2 giờ trướcBài gốc

Vì sao miền Trung hứng mưa bão khốc liệt?

Lũ lụt miền Trung nước ta đang gây ra những thiệt hại rất lớn về người và của. Cả nước đang đóng góp, chia sẻ, cùng đồng bào miền Trung vượt qua những thời điểm đau thương, khó khăn này.

PGS.TS. Vũ Thanh Ca, Khoa Môi trường, Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội cho biết, năm 2025 là năm đặc biệt vì nước biển tại khu vực Biển Đông rất ấm. Vào ngày 20/11, tại khu vực giữa Biển Đông, các số liệu đo đạc cho thấy nhiệt độ bề mặt biển trung bình trên toàn Biển Đông cao hơn 29 độ C.

Miền Trung và Tây Nguyên hứng mưa lũ lịch sử.

Đây là một nhiệt độ mặt biển cao khá bất thường, bởi thông thường nhiệt độ nước biển tại khu vực giữa Biển Đông vào giữa tháng 11 hằng năm chỉ vào khoảng từ 26 - 28 độ C. Cũng cần chú ý rằng, nhiệt độ nước mặt cao trên Biển Đông và tại khu vực ngoài khơi Thái Bình Dương đã giữ liên tục trong suốt mùa hè, chỉ giảm ít vào mùa thu.

Chính nhiệt độ cao này của nước mặt biển đã tạo ra rất nhiều cơn bão mạnh và mưa cực đoan ở Việt Nam. Đặc biệt miền Trung liên tục bị bão mạnh và mưa lớn gây ngập lụt, sạt lở đất ở nhiều khu vực.

Mùa mưa lụt miền Trung thường bắt đầu với những trận bão mạnh và hoạt động của những đợt gió mùa đông bắc vào cuối thu, đầu đông (từ tháng 9 tới tháng 12). Thời gian này cũng là thời gian nước biển còn rất ấm. Do ấm, nước biển bốc hơi rất mạnh mẽ, tạo ra một lượng hơi nước khổng lồ trên biển.

Nếu mặt biển vẫn ấm và điều kiện thời tiết thuận lợi cho bão hình thành được duy trì, áp thấp nhiệt đới sẽ mạnh lên thành bão. Các cơn bão mạnh được phát triển từ những áp thấp nhiệt đới trên những vùng biển có nhiệt độ bề mặt cao. Bão khi vào miền Trung sẽ mang một lượng hơi nước khổng lồ vào đất liền và gây mưa lớn.

Trong khi đó, gió mùa đông bắc vào miền Trung qua Biển Đông sẽ mang vào một lượng hơi nước rất lớn từ ngoài biển vào đất liền. Khi vào tới đất liền, do tác động của địa hình và mặt đệm khá nóng, hơi nước trong không khí sẽ bốc lên cao và ngưng tụ lại, tạo ra những đám mây đối lưu.

Địa hình miền Trung rất dốc với các con sông ngắn và dốc nên khi mưa lớn xảy ra, nước sẽ tràn nhanh xuống vùng đồng bằng, gây ngập lụt.

Trong các cơn mưa cực lớn, lũ ống, lũ quét ở miền Trung xảy ra ngay trên cả các đoạn sông, cực kỳ nguy hiểm cho con người và công trình ở bãi sông hoặc trên bờ. Mưa lớn trên các sườn núi dốc cũng gây hiện tượng sạt lở đất.

PGS.TS Vũ Thanh Ca cho biết, nhiều ý kiến cho rằng thủy điện xả lũ gây "lũ chồng lũ", làm tăng ngập lụt. Tuy nhiên, các nghiên cứu quốc tế – trong đó có báo cáo của Nhóm Công tác châu Âu về đập và lũ lụt – cho thấy các hồ chứa (thủy điện, thủy lợi, cấp nước) đều có tác dụng giảm nhẹ lũ, mức độ tùy thuộc dung tích hồ và cách vận hành. Hồ lớn, dự báo tốt có thể xả trước để đón lũ, giảm mạnh lũ hạ du; hồ nhỏ chỉ giảm được một phần nhỏ.

Tại Việt Nam, hệ thống hồ thủy điện được vận hành theo quy trình được quy định chặt chẽ trong Luật Thủy lợi và Nghị định 114/2018. Khi lũ về, hồ chỉ xả đúng bằng lượng nước vào để giữ an toàn đập; không có cơ sở khoa học nào khẳng định thủy điện làm tăng lũ, bởi hồ không "tạo thêm nước". Trường hợp mực nước hồ giảm trong khi lũ về (nghĩa là xả nhiều hơn nước vào) mới là vi phạm và bị xử lý.

Thủy điện đúng là có nhiều tác động môi trường: giữ bùn cát gây xói lở, nguy cơ vỡ đập, phá rừng lòng hồ, gia tăng nguy cơ sạt lở khi mở đường. Tuy vậy, rừng chỉ có thể giảm lũ nhỏ; với mưa lớn, rừng nhanh chóng bão hòa và tác dụng điều tiết thấp hơn nhiều so với khả năng chứa nước của hồ.

Nhiều quốc gia, kể cả phát triển như Nhật Bản, vẫn chịu thiệt hại nặng nề bởi lũ cực lớn do biến đổi khí hậu – cho thấy ngay cả hạ tầng hiện đại cũng khó "chống" hoàn toàn thiên tai.

Làm gì để miền Trung thoát lũ?

PGS.TS Vũ Thanh Ca cho rằng, địa hình miền Trung không cho phép xây một hệ thống đê vững chãi tại bờ các con sông như ở miền Bắc hoặc đê bao các khu dân cư như ở miền Nam. Việc khôi phục lại rừng miền Trung là rất cần thiết, nhưng cũng chỉ giảm được lũ lụt phần nào. Vì vậy, miền Trung là khu vực cần phải "sống chung với lũ".

Giải pháp căn cơ để giảm lũ lụt và thiệt hại do lũ lụt ở miền Trung là chú trọng xây dựng các đường thoát lũ khi xây dựng các đường cao tốc dọc đất nước; nghiêm cấm chiếm dụng hành lang thoát lũ làm bất cứ việc gì; nạo vét các khu vực cửa sông; xây dựng nhà cửa có khả năng chống lũ (nhà phao, nhà chòi), củng cố, nâng cấp các công cộng (bệnh viện, trường học, các cơ quan công quyền...) để đảm bảo chống được lũ và làm nơi sơ tán lũ cho người dân. Ngoài ra, cần nâng cao chất lượng dự báo mưa, rà soát và chỉnh sửa quy trình vận hành hồ chứa, liên hồ chứa để các hồ chứa có thể điều tiết và giảm lũ ở mức độ cao nhất.

Cần nâng cao chất lượng dự báo mưa, đảm bảo đầu tư cả về con người và thiết bị để tận dụng mọi công nghệ dự báo mới nhất. Dự báo được mưa với độ chính xác cao nhất để điều hành các hồ chứa, chuẩn bị đón lũ và sơ tán dân khỏi các khu vực có nguy cơ ngập lụt, sạt lở đất cao.

Nâng cao hiệu quả cắt lũ của các hồ thủy lợi bằng cách rà soát và chỉnh sửa quy trình vận hành hồ chứa, liên hồ chứa để các hồ chứa có thể điều tiết và giảm lũ ở mức độ cao nhất. Nạo vét, khơi thông dòng chảy, phá các công trình vi phạm các hành lang thoát lũ để thoát lũ nhanh. Xây dựng các khu vùng đệm để trữ nước, giảm ngập lụt cho các khu vực có tầm quan trọng cao.

Xây dựng nhà dân có khả năng chống lũ, chẳng hạn như nhà phao. Củng cố, nâng cấp các công trình công cộng như bệnh viện, trường học, các cơ quan công quyền… để đảm bảo chống được lũ và làm nơi sơ tán, cứu trợ người dân trong lũ lụt.

Tiếp tục nghiên cứu, xác định các khu vực có nguy cơ lũ quét, sạt lở đất cao và di dời dân tới những nơi an toàn. Đặc biệt là bảo vệ cho được và khôi phục lại rừng tự nhiên để góp phần giảm được lũ lụt.

Tô Hội

Nguồn SK&ĐS : https://suckhoedoisong.vn/nghien-cuu-giai-phap-giam-lu-lut-va-thiet-hai-cho-mien-trung-169251125155353633.htm