Đồng bào Co sinh sống chủ yếu ở vùng đất Trường Sơn-Tây Nguyên, tại huyện Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam cũ. Sau sắp xếp, sáp nhập, vùng đất này hiện gồm 5 xã: Trà Liên, Trà Giáp, Trà Đốc, Trà Tân, Trà My thuộc thành phố Đà Nẵng.
Thiếu nữ Co, Xê đăng, Mơ nông...ở huyện Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam cũ. Ảnh: Huỳnh Hà
Việc bảo tồn các giá trị văn hóa vật thể- phi vật thể của cộng đồng dân tộc Co còn góp phần quảng bá, phát huy các nghề truyền thống, tạo thêm nhiều sản phẩm du lịch-dịch vụ, hàng lưu niệm, tạo sinh kế, góp phần phát triển du lịch cộng đồng bền vững.
Những hạt cườm đầy màu sắc sẽ được phụ nữ Co xâu kết thành những bộ trang sức đi kèm trang phục truyền thống
Nghề đan lát mây tre truyền thống của đồng bào Co gắn liền với đời sống, sản xuất hàng ngày. Từ nguồn nguyên liệu sẵn có trong tự nhiên như tre, nứa, lồ ô, giang, sợi mây từ một năm tuổi trở lên, thẳng, đều, không sâu thân, mối mọt, đồng bào Co đan cho mình những chiếc gùi, vật dụng phục vụ sinh hoạt hàng ngày hoặc để đựng nông cụ, nguyên liệu khi lên rừng lên rẫy,…
Trước đây, hầu như chỉ có đàn ông, người lớn tuổi mới đảm nhận việc đan lát lúc rãnh rỗi. Nhưng ngày nay, phụ nữ, các bạn trẻ cũng tìm đến những người lớn tuổi, thạo nghề để học hỏi, luyện tay nghề.
Đặc biệt, các bạn trẻ chịu khó tìm tòi, sáng tạo mẫu mã để chế tác nên những sản phẩm thủ công đẹp làm quà lưu niệm bán, có thêm thu nhập. Những người lớn tuổi, tay nghề khéo léo luôn sẵn lòng truyền nghề cho người trẻ.
Trang phục truyền thống cùng bộ trang sức cườm độc đáo của phụ nữ Co
Với người Co, bộ chuỗi cườm truyền thống không chỉ là trang sức, biểu tượng văn hóa, linh vật kết nối giữa con người với thần linh và tổ tiên. Bất cứ cô gái Co nào cũng đều được bà, mẹ truyền dạy nghề kết cườm từ nhỏ.
Những bộ trang sức tự tay kết từ những hạt cườm đầy màu sắc như vòng đeo tay, đeo chân, hoa tai, dây chuyền đeo cổ,…sẽ là phụ kiện đi cùng bộ trang phục truyền thống được đồng bào Co mặc vào những dịp lễ hội.
Trong mỗi dịp lễ hội, những bộ trang phục cùng trang sức cườm truyền thống của đồng bào Co luôn khiến du khách trầm trồ và thích thú khi được tận mắt chứng kiến các thiếu nữ Co trình diễn xâu cườm, tự tay hướng dẫn cho khách các xâu cườm, phối màu sắc để tạo ra những bộ trang sức cườm độc đáo.
Đấu chiêng của đồng bào Co. Ảnh: Huỳnh Hà
Với sự hỗ trợ của dự án 6, thời gian qua, huyện Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam cũ đã hỗ trợ các địa phương nơi có đồng bào Co sinh sống bảo tồn, phát huy vẻ đẹp văn hóa Co, hỗ trợ mở các lớp tập huấn, truyền dạy cho thiếu nhi học tập cách xâu cườm, làm các bộ hạt cườm theo đúng bản sắc văn hóa của đồng bào Co, nghề đan lát, xâu cườm, hát múa cồng chiêng,…
Hỗ trợ các câu lạc bộ cồng chiêng tham gia trình diễn, giới thiệu văn hóa dân tộc Co đến với du khách thông qua lễ hội văn hóa các dân tộc huyện Bắc Trà My và lễ hội quế Trà My. Qua đó góp phần phát triển du lịch cộng đồng, đưa nét đẹp văn hóa của đồng bào Co đến gần hơn với du khách trong nước và quốc tế.
Đồng bào Co tham gia lễ hội văn hóa truyền thống ở huyện Bắc Trà My trước đây
Ngoài ra còn tham gia các hoạt động giao lưu văn hóa với các địa phương khác, qua đó, một môi trường giao lưu, xây dựng thế hệ nghệ nhân trẻ kế cận trong việc bảo tồn, gìn giữ và phát huy văn hóa cồng chiêng của người Co.
Từ nguồn kinh phí của Đề án bảo tồn văn hóa dân tộc thiểu số giai đoạn 2022 - 2025, định hướng đến 2030 và chương trình mục tiêu quốc gia, địa phương cũng hỗ trợ mua sắm trang phục, trống chiêng và chuỗi cườm cho người Co tại các xã Trà Kót, Trà Nú (nay là xã Trà Liên, thành phố Đà Nẵng) để phục vụ cho các hoạt động sinh hoạt văn hóa tại địa phương.
Bên cạnh đó, tranh thủ tận dụng các nguồn hỗ trợ khác để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống nguồn lực từ của đồng bào các dân tộc thiểu số; đầu tư cơ sở hạ tầng; tập huấn, bồi dưỡng nâng cao nhận thức, học tập kinh nghiệm về phát triển du lịch cộng đồng, hướng dẫn viên địa phương tại các làng văn hóa.
THU HOÀI