Người góp phần giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa đình làng

3 ngày trướcBài gốc

Ông Trịnh Văn Xuân (thứ 3 từ trái qua) cùng các thành viên trong Ban Quản lý Di tích đình thần Dĩ An thực hiện một nghi thức cúng đình

Có duyên với văn hóa đình làng

Không qua một trường đào tạo chính thống nào, nhưng ở Bình Dương, ông Trịnh Văn Xuân được đánh giá là người có sự am hiểu khá tường tận về văn hóa đình làng, cả về kiến thức hiểu biết lẫn cách thực hành các nghi thức.

Xuất phát từ một học trò lễ đến vai trò Trưởng ban Quản lý (BQL) Di tích đình thần Dĩ An, đến nay, ông Xuân đã gắn bó với đình thần Dĩ An được khoảng 36 năm. Ông nói đó là “cái duyên” của mình.

Không chỉ từng hiến đất, tham gia vận động bà con xây dựng lại đình, mà nhiều đời trước của gia đình ông đã có những người tham gia vào Ban Quý tế đình thần Dĩ An. Từ nhỏ ông Xuân cũng được định hướng để tham gia vào các hoạt động của đình. Tầm 7-8 tuổi, ông đã tham gia đội học trò lễ của đình và được những người đi trước truyền dạy cho các nghi thức về học trò lễ. Ban đầu, ông chỉ làm lính hầu, sau 2 năm học hỏi ông được thầy cho đi lễ. Ông kể: “Ngoài học về các lễ nghi, các thành viên trong đội học trò lễ chúng tôi còn được thầy dạy cho nhiều điều ý nghĩa trong cuộc sống. Nhờ đó, chúng tôi được học hành bài bản, nắm chắc nghi thức cúng tế, cách đọc văn tế, cách xướng lễ không chỉ ở đình, mà còn được học về các nghi thức tế lễ dân gian khác”.

Sau khi người thầy truyền dạy cho ông Xuân qua đời (năm 1991), việc học của ông cũng tạm ngừng. Từ đó về sau, ông không học thêm thầy nào nữa, mà chỉ tự tìm tòi, nghiên cứu bổ sung kiến thức qua sách vở, từ những người có hiểu biết.

Với những gì tích lũy được, năm 27 tuổi, ông Xuân đã được những vị lớn tuổi ở đình tín nhiệm chọn làm Trưởng ban Quý tế đình. Thời điểm này, đình thần Dĩ An bị xuống cấp, các lễ cúng đình mặc dù có tổ chức nhưng chỉ duy trì cho có lệ. Vì thế, những vị lớn tuổi ở đình tín nhiệm và kỳ vọng ông Xuân làm Trưởng ban để tìm cách khôi phục, vực dậy các hoạt động của đình. “Thấy mình còn nhỏ, còn phải lo cơm áo cho gia đình, nên ngay từ đầu tôi từ chối. Qua nhiều lần thuyết phục, thấy các cô, các bác tin tưởng mình, tôi đồng ý nhưng ra điều kiện là chỉ làm Trưởng ban một năm thôi, khi ổn định sẽ giao lại trọng trách này cho người khác. Một năm sau, tôi nhắc lại chuyện này nhưng không ai đồng ý. Vậy là tôi tiếp tục làm đến nay. Tính ra cũng được 36 năm rồi”, ông Xuân chia sẻ.

Mong muốn lớp trẻ kế thừa

Những đóng góp của ông Xuân thời gian qua đã được các cấp, ngành ghi nhận bằng những giấy khen, bằng khen, kỷ niệm chương vì đã có nhiều thành tích trong phong trào bảo tồn, phát huy di sản văn hóa phi vật thể lễ hội đình làng nói riêng và phát huy di tích nói chung. Điều mà ông đang trăn trở hiện nay chính là đội ngũ kế thừa, để khi những thành viên trong Ban Quản lý như ông lớn tuổi không đủ sức gánh vác việc đình nữa, sẽ có đội ngũ khác duy trì công việc này, để những giá trị văn hóa tiếp tục được phát huy với thời gian.

Giữ gìn, phát huy di sản văn hóa

Là Trưởng ban Quý tế đình thần Dĩ An, ông Xuân vừa điều hành công việc chung, vừa tham gia thực hành và hướng dẫn mọi người thực hành nhiều nghi thức quan trọng trong các nghi lễ, lễ cúng tại đình hàng năm.

Dù không qua trường lớp đào tạo chính thống nào, nhưng ông là người ham học hỏi, thích tìm tòi, nghiên cứu nên thường đến các nhà sách tìm mua những cuốn sách về văn hóa truyền thống, nếp cũ - nếp mới… về đọc. Đến bây giờ thói quen mua sách về đọc vẫn được ông duy trì. Từ những kiến thức thầy dạy đến kiến thức trong sách vở, qua tham khảo ý kiến những người có chuyên môn, kiến thức và trực tiếp thực hành tại đình, ông Xuân nắm rất rõ các lễ cúng ở đình hàng năm. Không chỉ hiểu về ý nghĩa, trình tự, cách thức thực hiện, các lễ vật dâng cúng trong mỗi nghi lễ như thế nào, ông còn hướng dẫn các thành viên trong Ban Quý tế thực hiện các lễ cúng tại đình theo đúng nghi thức truyền thống. Trong thời gian qua, nghi lễ của đình thần Dĩ An được thực hiện bài bản, đúng với truyền thống lễ hội đình Nam bộ và phù hợp với văn hóa đương đại.

Nhờ nắm vững nghi thức tế, ông Xuân đã hướng dẫn đội học trò lễ Dĩ An trở thành đội thực hành nghi thức chuẩn theo đúng những quy định của nghi thức tế Nam bộ xưa.

Với vai trò Trưởng BQL Di tích đình thần Dĩ An, trong thời gian qua, ông Xuân vừa là người điều hành chung, vừa hướng dẫn các thành viên thực hành và trực tiếp tham gia thực hành nhiều nghi thức trong các lễ cúng tại đình. Trong đó có các nghi thức quan trọng, được các thành viên trong BQL Di tích đình thần Dĩ An cũng như các đình bạn đánh giá cao, như: Nghi thức xây chầu, lễ nghinh Sắc đình Dĩ An (vào dịp Lễ hội Kỳ yên của đình)… Những việc mà ông đã và đang làm góp phần tích cực trong việc gìn giữ, bảo vệ và phát huy giá trị nghi lễ cúng đình, cũng như lan tỏa giá trị của nghi lễ đến với cộng đồng địa phương.

Không những thế, ông còn được nhiều đình bạn trong và ngoài tỉnh mời đến góp ý trong việc tổ chức lễ cúng, thực hành nghi thức cúng tế. Sự hiểu biết cùng với những góp ý có tính chất xây dựng của ông đã giúp BQL, Ban Quý tế một số đình bạn áp dụng vào thực tế của đình để các nghi thức lễ cúng được thực hành đúng bài bản, giữ được nét truyền thống và phát huy giá trị đình làng.

Với hiểu biết của mình, ông Xuân còn được địa phương mời thực hành nghi thức tế lễ tại Lễ Giỗ tổ Vua Hùng và nghi thức tế tổ tại Lễ Giỗ tổ nghề Sân khấu TP.Dĩ An năm 1999 và 2020 (trước đây là huyện Dĩ An). Gần đây nhất, ông được TP.Thủ Dầu Một mời tham gia thành viên Ban Giám khảo cuộc thi “Nghi thức Học trò lễ” (năm 2023, 2024). Đây cũng là địa phương đầu tiên trong tỉnh tổ chức hội thi về nghi thức học trò lễ ở đình. Ông Xuân chia sẻ mục đích ông đồng ý tham gia làm giám khảo là để góp phần hướng dẫn nghi thức tế của học trò lễ trong các ngôi đình, để nghi thức tế của các đình trong tỉnh ngày càng được chỉn chu hơn.

Những đóng góp của ông Xuân trong việc giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa tại đình thần Dĩ An trong thời gian qua đã góp phần tích cực trong việc khẳng định những giá trị đang được lưu giữ tại đình. Vào năm 2011, đình thần Dĩ An đã được xếp hạng di tích cấp tỉnh. Đến năm 2019, được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng là di tích cấp Quốc gia. Tiếp đó, vào năm 2023, Lễ hội Kỳ yên của đình được ghi vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.