Nguyên nhân di truyền thầm lặng gây vô tinh nam

3 giờ trướcBài gốc

Vô sinh nam không chỉ là vấn đề về số lượng hay chất lượng tinh trùng mà còn có thể bắt nguồn từ chính cấu trúc di truyền. Một trong những nguyên nhân quan trọng được phát hiện ngày càng nhiều là các vi mất đoạn (microdeletions) tại vùng AZF trên nhánh dài của nhiễm sắc thể Y (Yq11). Việc nhận diện và phân tích chính xác những bất thường này đóng vai trò quyết định trong chẩn đoán, điều trị cũng như tư vấn di truyền cho các cặp vợ chồng hiếm muộn.

Xét nghiệm di truyền giúp phát hiện mất đoạn AZF, hỗ trợ bác sĩ tư vấn điều trị và khả năng sinh sản cho bệnh nhân nam. Hình minh họa.

AZF là gì và vì sao quan trọng?

Trên nhánh dài Yq11 của nhiễm sắc thể Y tồn tại những vùng gen gọi chung là AZF (Azoospermia Factor), bao gồm AZFa, AZFb và AZFc. Đây là những vùng chứa nhiều gen thiết yếu cho quá trình sinh tinh. Khi một phần hoặc toàn bộ các vùng này bị mất đoạn, quá trình sinh tinh bị gián đoạn, dẫn đến tinh dịch không có tinh trùng (azoospermia) hoặc số lượng tinh trùng rất thấp (oligozoospermia).

Trong vô sinh nam, mất đoạn AZF được coi là nguyên nhân di truyền phổ biến thứ hai sau hội chứng Klinefelter.

Các loại mất đoạn AZF

AZFa: mất đoạn vùng này gây tổn thương nặng đến mô tinh hoàn, thường không thể tìm thấy tinh trùng, ngay cả khi can thiệp vi phẫu.
AZFb: liên quan đến việc dừng lại của quá trình phát triển tinh trùng ở giai đoạn sớm. Tiên lượng lấy tinh trùng rất thấp.
AZFc: là loại mất đoạn hay gặp nhất. Biểu hiện lâm sàng dao động từ không có tinh trùng đến số lượng rất ít. Với AZFc, vẫn có khả năng tìm thấy tinh trùng trong tinh hoàn bằng kỹ thuật micro-TESE, nên tiên lượng tốt hơn so với AZFa và AZFb.

Khi nào cần xét nghiệm?

Nam giới có vô tinh hoặc tinh trùng dưới 1 triệu/ml trong tinh dịch được khuyến cáo làm xét nghiệm tìm vi mất đoạn AZF. Kết quả xét nghiệm không chỉ giúp xác định nguyên nhân mà còn hỗ trợ bác sĩ định hướng phương pháp điều trị, dự báo khả năng lấy tinh trùng, và tư vấn nguy cơ di truyền cho thế hệ sau.

Cấu trúc nhiễm sắc thể Y với các vùng AZFa, AZFb, AZFc liên quan đến sinh tinh.

Kỹ thuật phát hiện

Phương pháp tiêu chuẩn hiện nay là xét nghiệm PCR đa mồi để tìm các đoạn mất. Bên cạnh đó, công nghệ giải trình tự thế hệ mới (NGS) đang được áp dụng nhằm phát hiện các mất đoạn nhỏ hơn, tinh vi hơn mà phương pháp truyền thống có thể bỏ sót. Sự kết hợp giữa các kỹ thuật giúp gia tăng độ chính xác và khả năng phân loại từng loại mất đoạn AZF.

Ý nghĩa lâm sàng

Với mất đoạn AZFa hoặc AZFb: khả năng lấy được tinh trùng gần như không có, do đó việc tiếp tục tìm tinh trùng bằng vi phẫu sẽ ít hiệu quả. Bác sĩ thường tư vấn lựa chọn khác như sử dụng tinh trùng hiến hoặc con nuôi.

Với mất đoạn AZFc: nhiều bệnh nhân vẫn có hy vọng tìm tinh trùng để thực hiện thụ tinh trong ống nghiệm (ICSI). Tuy nhiên, nguy cơ di truyền mất đoạn AZF cho con trai là hiện hữu, nên tư vấn di truyền cần được thực hiện đầy đủ.

Xu hướng nghiên cứu mới

Các nghiên cứu hiện tại tập trung làm rõ vai trò từng gen trong các vùng AZF. Một số gen đã được xác định có vai trò then chốt, ví dụ gen DDX3Y trong AZFa. Bên cạnh đó, việc cải tiến kỹ thuật xét nghiệm và phân tích dữ liệu lớn đang giúp xây dựng hướng dẫn chi tiết hơn cho từng nhóm bệnh nhân, tránh can thiệp không cần thiết và giảm chi phí điều trị.

Trong tương lai, liệu pháp gen hoặc liệu pháp tế bào có thể là hướng đi mới nhằm khắc phục tình trạng vô sinh do mất đoạn AZF, nhưng hiện vẫn còn trong giai đoạn nghiên cứu.

Lời khuyên

Nam giới vô sinh hoặc tinh trùng rất thấp cần được xét nghiệm AZF để xác định nguyên nhân di truyền.
Việc tư vấn di truyền là bắt buộc trước khi thực hiện hỗ trợ sinh sản, giúp bệnh nhân hiểu rõ nguy cơ truyền sang con trai.
Với mất đoạn AZFc, cần cân nhắc giữa cơ hội tìm tinh trùng và nguy cơ di truyền, để đưa ra quyết định phù hợp cho gia đình.
Bệnh nhân nên được đánh giá toàn diện, bao gồm tinh dịch đồ, nội tiết tố và siêu âm, trước khi tiến hành xét nghiệm gen.

Bất thường gen Yq11 do mất đoạn AZF là nguyên nhân quan trọng gây vô tinh nam. Việc phát hiện sớm không chỉ giúp chẩn đoán chính xác mà còn hỗ trợ xây dựng lộ trình điều trị và tư vấn sinh sản phù hợp. Trong kỷ nguyên y học chính xác, xét nghiệm di truyền ngày càng trở thành công cụ không thể thiếu trong quản lý vô sinh nam.

BS. Nguyễn Thanh Sang

Nguồn SK&ĐS : https://suckhoedoisong.vn/nguyen-nhan-di-truyen-tham-lang-gay-vo-tinh-nam-169251004093405728.htm