Nhạc sĩ Trần Tiến, người gieo hồn phố vào những khúc du ca

3 giờ trướcBài gốc

Nhắc đến Trần Tiến, người ta không thể tách hình ảnh ông ra khỏi Hà Nội – một Hà Nội lặng lẽ, ngậm nắng mưa, ngọt ngào và hoài niệm. Giải thưởng Bùi Xuân Phái – Vì tình yêu Hà Nội lần thứ 18 năm 2025 được trao cho ông chính là sự công nhận cho những khúc hát mà ông “sáng tác vì nhớ, vì yêu Hà Nội” như phát biểu của ông tại lễ trao giải.

Ông không gọi mình là nhạc sĩ chuyên viết về Hà Nội, mà chỉ viết những gì ông nhớ, ông thương, ông yêu và vô tình, khán giả đặt tên cho những bài hát đó là “hồn Hà Nội”.

Nhà báo Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương và Nhà báo Vũ Việt Trang, Tổng Giám đốc TTXVN trao Giải thưởng Lớn - Vì tình yêu Hà Nội cho Nhạc sĩ Trần Tiến. Ảnh: Phan Phương – TTXVN.

Không rời khỏi Hà Nội trong âm nhạc

Nhắc đến Trần Tiến, không thể tách ông ra khỏi Hà Nội, một Hà Nội thấm đẫm hoài niệm, ngậm nắng mưa, ngọt ngào và lặng lẽ. Ông từng nói: “Tôi không phải là người chuyên viết về Hà Nội. Tôi chỉ viết những gì mình nhớ, mình thương, mình yêu. Không ngờ những bài hát ấy lại chạm vào trái tim khán giả".

Nhạc sĩ Trần Tiến. Ảnh: TP.

Một trong những ca khúc được nhắc nhiều nhất là Ngẫu hứng phố, với câu hát quen thuộc:

“Hà Nội cái gì cũng rẻ

Chỉ có đắt nhất tình người thôi”

Nguồn cảm hứng của ca khúc này đến từ một lần ông ra Hà Nội gặp bạn thân, nhạc sĩ Nguyễn Cường. Hai người chỉ có vỏn vẹn 7 nghìn đồng, lang thang qua phố phường để ăn đủ món quà quen thuộc: bánh cuốn, xôi, bún ốc, phở… Khi cuộc rong ruổi khép lại, Trần Tiến bất chợt bật lên câu hát, để rồi thành một dấu ấn âm nhạc khó quên.

Trong danh sách sáng tác của ông, nhiều bài như Ngẫu hứng sông Hồng, Hà Nội ngày ấy, Phố nghèo, Hà Nội những năm 2000, Quê nhà… không đơn thuần kể chuyện phố phường, mà còn như mạch ngầm ký ức, gợi lại văn hóa, con người nơi đây.

Nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long chỉ ra, âm nhạc Trần Tiến về Hà Nội có thể nhìn thấy rõ “tam giác văn hóa”: Sông Hồng – Phố cổ – Xứ Đoài. Đây không chỉ là ba không gian địa lý, mà còn là ba tầng văn hóa hòa quyện, góp phần định hình diện mạo Hà Nội trong nhạc của ông.

Sông Hồng, dòng “sông Cái”, khởi nguyên văn hóa đồng bằng Bắc Bộ. Trong Ngẫu hứng sông Hồng, Lữ khách sông Hồng, Trần Tiến không chỉ khắc họa một dòng sông chảy qua thành phố, mà còn làm sống dậy ca dao, dân ca, ký ức phù sa và dòng chảy đời sống người Việt.

Phố cổ, không gian ký ức của thị dân. Những giai điệu trong Phố nghèo, Ngẫu hứng phố tái hiện một Hà Nội với mái ngói nâu, lá bàng rơi, quán cà phê góc phố, tiếng còi tàu… Hà Nội trong nhạc ông vì thế vừa gần gũi vừa giàu chất thơ.

Xứ Đoài, chiều sâu dân gian. Ở đây có tiếng chuông chùa, bóng dáng thôn làng, con đò, bãi sông… tạo thành lớp nền văn hóa bồi đắp, làm giàu thêm không gian Hà Nội trong nhạc Trần Tiến.

Khi kết nối, Sông Hồng – Phố cổ – Xứ Đoài trở thành một “tam giác văn hóa” vừa mang tính lịch sử vừa mang tính biểu tượng. Nhờ đó, Hà Nội trong âm nhạc Trần Tiến vượt ra khỏi giới hạn địa lý, trở thành hình tượng hội tụ: giữa truyền thống và hiện đại, phố phường và làng quê, dòng chảy phù sa và lớp trầm tích ký ức.

Hành trình âm nhạc, từ du ca đến phong cách “ngẫu hứng”

Nhạc sĩ Trần Tiến, tên đầy đủ là Trần Việt Tiến sinh năm 1947 tại Hà Nội, trong một gia đình giàu truyền thống nghệ thuật, anh trai là NSND Trần Hiếu. Thuở nhỏ, ông say mê hội họa, bắt đầu học vẽ từ năm bảy tuổi, nhưng sau cùng, âm nhạc mới trở thành “người bạn trọn đời”.

Nhạc sĩ Trần Tiến, người yêu Hà Nội bằng giai điệu. Ảnh: TP..

Năm 16 tuổi, ông làm hậu đài cho Đoàn Ca múa Hà Nội, rồi chỉ sau một năm tự học đã trở thành ca sĩ đơn ca, theo đoàn biểu diễn ở tuyến lửa Quảng Bình, Vĩnh Linh. Đến năm 1971, sau một trận sốt rét ác tính, ông quay về Hà Nội, thi vào Nhạc viện và tốt nghiệp cả khoa thanh nhạc lẫn sáng tác giao hưởng.

Âm nhạc của nhạc sĩ Trần Tiến trải qua nhiều giai đoạn khác nhau. Ban đầu, ông viết những ca khúc trữ tình, mang hơi thở dân gian đương đại, gắn với tình yêu quê hương, đất nước. Đến thập niên 1980–1990, ông thành lập ban nhạc rock Đen – Trắng, sáng tác nhiều ca khúc khích lệ tinh thần đổi mới; đồng thời lập nhóm Du ca đồng nội, cùng bạn bè đi hát khắp nơi, kêu gọi xây dựng trường nhạc cho trẻ em mồ côi.

Sau đó, cuộc đời thử thách ông với 16 năm “ở ẩn” vì bệnh tật, đặc biệt là ung thư vòm họng giai đoạn 4, phải trải qua hơn 30 lần xạ trị. Vượt qua những năm tháng khắc nghiệt ấy, ông trở lại với âm nhạc, lặng lẽ hơn nhưng cũng sâu lắng, dày dạn và giàu trải nghiệm hơn.

Điểm nổi bật nhất trong phong cách nhạc sĩ Trần Tiến chính là sự “ngẫu hứng”. Ông không gò mình trong khuôn mẫu mà để cảm xúc dẫn dắt giai điệu, nhờ vậy, nhiều ca khúc không hề nhắc trực tiếp đến “Hà Nội” nhưng vẫn khiến người nghe nhận ra rõ rệt dáng hình thành phố ấy, qua âm nhạc, ký ức và những rung động thị dân Bắc Bộ.

"Hà Nội là mẹ tôi, là chị tôi, là bạn bè tuổi thơ tôi"

Nhạc sĩ Trần Tiến chia sẻ, trải qua 45 năm xa quê, mỗi lần nghe giọng nói Hà Nội, ông lại rưng rưng. Ông nhớ mái tóc dài, đôi guốc gõ trên ngõ vắng, những hình ảnh bình dị nhưng khắc sâu trong ký ức.

“Tôi không phải là người chuyên sáng tác về Hà Nội. Tôi chỉ viết những gì mình nhớ, mình thương, mình yêu. Không ngờ những ca khúc ấy lại chạm đến khán giả và mang về cho tôi vinh dự hôm nay,” ông chia sẻ.

Dù Hà Nội đã đổi thay theo năm tháng, trong lòng nhạc sĩ Trần Tiến vẫn nguyên vẹn dáng hình thành phố xưa, gợi nhớ như những bức tranh phố cổ của Bùi Xuân Phái.

“Hà Nội là mẹ tôi, là chị tôi, là bạn bè tuổi thơ tôi. Dù giàu sang, nghèo khó, bệnh tật hay cô đơn có làm ai khổ đau, thì trái tim tôi vẫn mãi ở lại nơi quê nhà. Bao nhiêu điều cần nói, tôi đã gửi cả vào trong ca khúc rồi”, ông chia sẻ.

Những kỷ niệm tuổi thơ như căn nhà ngõ Gạch (nay phải chuyển đổi), cách sông Hồng vài trăm mét, những buổi dành dạo chơi bãi cát, tiếng chim sáo rỉ rả trong gió… không chỉ là tư liệu sáng tác, mà là hơi thở đời ông gửi vào âm nhạc.

Giải thưởng Bùi Xuân Phái lần này, có thể nói, là lời tri ân dành cho một người nhạc sĩ đã dành cả trái tim để hát về Hà Nội không chỉ bằng tên phố, tên sông, mà bằng cả ký ức, tình yêu và nỗi nhớ. Trong âm nhạc của nhạc sĩ Trần Tiến, Hà Nội không chỉ là một thành phố, mà là biểu tượng văn hóa, là nơi neo đậu tâm hồn của một nghệ sĩ suốt đời du ca.

Mai Nguyễn

Nguồn Tri Thức & Cuộc Sống : https://kienthuc.net.vn/nhac-si-tran-tien-nguoi-gieo-hon-pho-vao-nhung-khuc-du-ca-post1574637.html