Nhân duyên cổ vật tìm về

một ngày trướcBài gốc

Một thời lưu lạc

Theo tiến sĩ Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là thành phố Huế trực thuộc Trung ương), Cố đô Huế từng là nơi hội tụ của các cổ vật, báu vật của đất nước. Tuy nhiên, do những biến cố lịch sử, rất nhiều cổ vật, bảo vật đã lưu lạc đi khắp nơi trên thế giới. Căn cứ vào các tư liệu lịch sử, tại Huế đã có những đợt mất mát lớn về cổ vật, bảo vật, trong đó tiêu biểu là vào các năm 1885, 1945, 1947, 1972... Tiến sĩ Hải cho biết, vụ mất mát lớn nhất về cổ vật, bảo vật của Cung đình Huế trong lịch sử từng gắn liền với sự kiện Thất thủ kinh đô năm 1885. Khi tấn công vào Kinh đô Huế, quân Pháp đã đốt phá, giết hại người dân vô cùng dã man và bị cướp đi phần lớn những cổ vật quý báu nhất của Cung đình Huế.

Ấn Hoàng Đế chi bảo hồi hương về Việt Nam.

Sau năm 1945, ngoài số tài sản đã bàn giao cho chính quyền cách mạng, số cổ vật còn lại của triều Nguyễn trở thành tài sản riêng của gia đình cựu hoàng Bảo Đại và một số thân vương, quý tộc khác. Năm 1972, bà Từ Cung (thân mẫu cựu hoàng) từng bán đi mấy chục món đồ vật có giá trị nhất trong tài sản riêng của mình để lấy tiền dựng lại tòa Thái Tổ miếu, công trình đã bị thiêu hủy vào tháng 2/1947.

“Tuy bị mất mát phần lớn những báu vật và của cải do họa mất nước, nhưng triều Nguyễn vẫn giữ lại được một phần báu vật rất có giá trị. Hầu hết các báu vật này là kim bảo, ngọc tỷ gắn với các đời hoàng đế, hoàng hậu, ngoài ra là những đồ ngự dụng vốn gắn liền với cuộc sống hoàng gia, sau được dùng như những vật thờ tự”.

Tiến sĩ Phan Thanh Hải

Một sự thất thoát đáng kể khác đã xảy ra vào năm 1972. Mùa xuân năm đó, trước sự tấn công mạnh mẽ của quân Giải phóng, chính quyền Nguyễn Văn Thiệu đã cho đóng những cổ vật được đánh giá là quý nhất của Viện Bảo tàng Huế vào những chiếc thùng lớn và cho chuyển vào Sài Gòn.

Thêm một sự thực đáng buồn, sau năm 1975, đặc biệt là trong thập niên 1980, tại Huế và vùng phụ cận xảy ra hàng loạt vụ cổ vật quý bị đánh cắp do những kẻ “đạo mộ”. Chưa hết, vào tháng 12/2010, kẻ gian đã bẻ khóa, đột nhập vào điện Khải Thành - lăng Khải Định lấy đi 10 hiện vật (chủ yếu bằng đồng và bằng bạc) là những cổ vật bang giao thời vua Khải Định…

Mão quan nhất phẩm.

Nhân duyên hồi hương cổ vật

Trong câu chuyện về cổ vật Cung đình Huế, ông Phan Thanh Hải nhắc nhiều đến chiếc ấn Hoàng Đế chi bảo. Trong gần 150 năm tồn tại, triều Nguyễn có hơn 100 chiếc ấn được tạo tác từ các loại vật liệu quý như vàng, bạc, ngọc, ngà voi, thậm chí cả từ thiên thạch… Trong đó, Hoàng Đế chi bảo là chiếc ấn có giá trị vượt trội. Hoàng Đế chi bảo đã có cuộc lưu lạc kỳ lạ, từng được trao cho đại diện chính quyền cách mạng khi vua Bảo Đại thoái vị năm 1945, sau đó rơi vào tay thực dân Pháp, rồi trở về với gia đình vị cựu hoàng lúc sống ở nước ngoài.

Sau khi người thừa kế cuối cùng của chiếc ấn ở nước ngoài qua đời vào năm 2021, tung tích bảo vật tưởng chừng rơi vào quên lãng. Để rồi vào năm 2022, nhà đấu giá Millon (Pháp) bất ngờ thông báo bán đấu giá công khai chiếc ấn Hoàng Đế chi bảo. Chiếc ấn được một nhà sưu tầm cổ vật có bảo tàng tư nhân ở Bắc Ninh mua lại thành công, sau đó đưa về Việt Nam. Cũng trong năm 2022, chiếc mão (mũ quan), hộp đựng mão và chiếc áo Nhật Bình do Công ty CP Tập đoàn Sunshine đấu giá thành công tại Tây Ban Nha và đưa về Việt Nam trao tặng cho Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế. Đây cũng là hai cổ vật hết sức quý giá từng lưu lạc cả thế kỷ ở nước ngoài.

Áo dài Nhật Bình do Tập đoàn Sunshine đấu giá thành công tại Tây Ban Nha và đưa về Việt Nam tặng cho Huế.

Trước thời điểm ấn quý Hoàng Đế chi bảo và mão đại triều quan chánh nhất phẩm triều Nguyễn hồi hương, một cổ vật khác từng được Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế mua lại thành công vào năm 2015 tại một phiên đấu giá ở Pháp. Đó là chiếc xe kéo của Thái hậu Từ Minh. Thời điểm đó, một tổ chức của Việt Nam tham gia đấu giá tại Pháp và mua lại thành công cổ vật Cung đình Huế đã gây chấn động dư luận, mở đường cho nhiều bảo vật khác sau này của triều Nguyễn hồi hương về Tổ quốc.

“Với việc sưu tầm hiện vật thông qua phương thức mua, đấu giá, chúng tôi hiện gặp phải những khó khăn do chưa có cơ chế dùng ngân sách để mua, đấu giá cổ vật. Trong khi đó, giá trị kinh tế của cổ vật lại quá cao nên càng khó khăn hơn trong việc sưu tầm hiện vật”.

Ông Hoàng Việt Trung

Mới đây, vào một ngày Đông xứ Huế, tại điện Thái Hòa - Đại Nội Huế, giữa không gian kiến trúc lộng lẫy xa hoa mới được trùng tu, tôn tạo công phu bỗng xuất hiện chiếc áo dài Nhật Bình - một đồ vật quý giá của Nam Phương Hoàng hậu từng lưu lạc gần cả 100 năm được đưa trở lại Huế. Chiếc áo Nhật Bình của Nam Phương Hoàng hậu do một gia đình gốc Huế mua từ nước ngoài mang về trao tặng cho Huế. “Mua được chiếc áo Nhật Bình của Hoàng hậu Nam Phương để hiến tặng cho Huế là niềm vui và hạnh phúc của gia đình tôi. Được đóng góp một phần nhỏ bé trong việc sưu tập, lưu giữ các cổ vật có giá trị lịch sử, văn hóa với tôi là điều may mắn”, ông Trần Phan Anh, người hiến tặng cổ vật, bày tỏ.

Chiếc kiệu của vua Bảo Đại - một hiện vật Cung đình hiện được trưng bày tại Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế.

Ông Hoàng Việt Trung, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, cho hay, trong 10 năm trở lại đây, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đã tiếp nhận 192 hiện vật, bộ hiện vật; trong đó có 30 hiện vật, bộ hiện vật hồi hương từ nước ngoài. “Việc tiếp nhận hiện vật đến từ nhiều nguồn khác nhau như được hiến tặng, do người dân phát hiện và giao nộp; mua, đấu giá ở nước ngoài. Phần lớn các hiện vật đều có giá trị lịch sử, mỹ thuật cao”, ông Hoàng Việt Trung thông tin.

Theo ông Trung, trong năm 2024, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế tiếp tục tiếp nhận nhiều hiện vật do các tổ chức, cá nhân trao tặng cho Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế. Trong đó, đáng chú ý là 10 kỷ vật của vua Hàm Nghi do hậu duệ của nhà vua trao tặng cho Huế và chiếc áo dài của Nam Phương Hoàng hậu. Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đánh giá, cổ vật Cung đình Huế hiện còn lưu lạc nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt là tại Pháp. Các cuộc đấu giá cổ vật thuộc triều Nguyễn luôn thu hút sự quan tâm đặc biệt của giới sưu tầm cổ vật vì giá trị lịch sử, giá trị mỹ thuật và giá trị kinh tế.

Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao Phan Thanh Hải đề nghị, trong nỗ lực đưa cổ vật hồi hương đòi hỏi phải có cơ chế, sự đầu tư lớn của các cấp có thẩm quyền và chính quyền địa phương. Bên cạnh đó, Huế cần chứng minh được vị thế và khả năng của mình trong việc bảo quản, gìn giữ và tôn vinh, phát huy giá trị cổ vật khi đưa những vốn quý quốc gia trở về nơi chúng từng tồn tại.

Ngọc Văn

Nguồn Tiền Phong : https://tienphong.vn/nhan-duyen-co-vat-tim-ve-post1707007.tpo