Nhật Bản đón cơn 'sóng thần vật giá mới' và bài toán kinh tế vẫn chưa có lời giải

18 giờ trướcBài gốc

Từ sau đại dịch Covid-19, Nhật Bản đã bắt đầu đón những “cơn bão giá” với quy mô và tần suất chưa từng thấy trong nhiều thập kỷ. Năm 2024 tiếp tục ghi nhận những đợt tăng giá mạnh của hơn 12 nghìn mặt hàng. Trong năm 2025 này, tình trạng tiếp tục xấu đi, với 19.000 mặt hàng tiêu dùng thiết yếu tăng giá mạnh trong giai đoạn từ đầu năm đến tháng 11. Thực trạng này có nhiều nguyên nhân, dẫn tới nhiều hệ lụy, nhưng vẫn chưa có biện pháp giải quyết hiệu quả.

Nguyên nhân cốt lõi

Theo các chuyên gia kinh tế, nguyên nhân đầu tiên biến những “cơn bão giá” tại Nhật Bản thành những “cơn sóng thần vật giá” là sự phụ thuộc. Cụ thể ở đây là sự phụ thuộc vào nguồn cung nguyên vật liệu sản xuất chủ yếu từ nước ngoài. Chính sự phụ thuộc này khiến kinh tế Nhật Bản trở nên dễ tổn thương trước các biến động của giá cả trên thị trường thế giới. Một trong những tác nhân chủ yếu khiến vật giá tăng cao không cản nổi tại Nhật Bản hiện nay là do giá cả nguyên vật liệu nhập khẩu không ngừng bị đội lên. Vấn đề này, đang trở nên nghiêm trọng hơn với hàng rào thuế quan của Mỹ, mặc dù Nhà Trắng đã hạ mức thuế đối ứng bổ sung dành cho Nhật Bản từ 25% như tuyên bố trước đây xuống 15%.

Bên cạnh đó còn là sự thiếu hụt nguồn lực lao động. Trong khi dân số lão hóa và giảm tự nhiên nhanh hơn dự báo, thiếu nhân lực đã trở thành căn bệnh “thâm căn cố đế” của Nhật Bản, và đây cũng chính là 1 trong những yếu tố dẫn tới chi phí nhân công tại Nhật Bản liên tục tăng cao. Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp đã buộc phải trả lương cho người lao động cao hơn mức quy định của Chính phủ tới trên 30% để giữ chân người lao động. Chi phí nhân công cao, giá nguyên vật liệu, nhiên liệu, điện, nước tăng cao, đương nhiên sẽ dẫn tới giá thành sản phẩm cao.

Từ tháng 1-8-2025, tại Nhật Bản, có thêm 1.010 mặt hàng tiêu dùng thiết yếu tăng giá mạnh (ảnh VOV Tokyo)

Có một yếu tố tưởng chừng không liên quan, nhưng lại rất liên quan. Đó là vấn đề quá tải khách du lịch nước ngoài. Đây vốn dĩ là nguồn thu “khủng” của Nhật Bản, với trung bình hơn 3 triệu lượt du khách quốc tế đến Nhật Bản mỗi tháng, nhưng mặt trái của nó dẫn tới việc cung không đáp ứng được cầu. Trước khi bùng nổ du lịch, hệ thống cung ứng của Nhật Bản dư sức đáp ứng nhu cầu của người dân và một số lượng vừa phải người nước ngoài, nhưng nay, cầu đã vượt cung, khiến giá cả của hầu hết các mặt hàng bị đội lên.

Một điều mà giới chuyên môn đặc biệt muốn nhấn mạnh là vòng luẩn quẩn giữa giá – lương – tiền hiện nay tại Nhật Bản. Giá cả tăng cao khiến thu nhập thực chất của người lao động giảm. Để hỗ trợ người lao động, Chính phủ nâng mức lương tối thiểu. Nhưng nâng mức lương tối thiếu lại ảnh hưởng đến giá trị đồng nội tệ, và việc đồng Yên mất giá lại khiến vật giá bị đẩy lên thêm. Cứ thế, Nhật Bản đã bị cái vòng luẩn quẩn này đã trói buộc trong nhiều năm, mà vẫn chưa thoát ra nổi. Thực trạng này đã dẫn tới nhiều hệ lụy nghiêm trọng, đặc biệt là sự xói mòn lòng tin của người dân.

Hệ lụy nghiêm trọng

Trên thực tế, sự xói mòn lòng tin của người dân Nhật Bản đang trở nên rất nghiêm trọng. Trong đó, nặng nề nhất là sự mất lòng tin của người dân vào giới chính trị, đặc biệt là liên minh cầm quyền hiện nay giữa đảng Tự do Dân chủ Nhật Bản (LDP) và đảng Công Minh (Komei). Ngay sau khi vừa trúng cử chức vụ Chủ tịch LDP và trở thành Thủ tướng Nhật Bản, ông Ishiba Shigeru đã cam kết cải thiện đời sống của người dân thông qua nhiều biện pháp, trong đó, biện pháp mang tính then chốt của ông Ishiba là “đưa mức tăng thu nhập của người lao động cao hơn mức tăng của vật giá”.

Để thực hiện cam kết của mình, ông Ishiba đã quyết định nâng mức lương tối thiểu của người lao động từ 1.004 Yên/h lên 1.055 Yên từ tháng 10/2024, đồng thời đưa ra lộ trình trước khi bước vào năm 2030, sẽ nâng mức lương tối thiểu giờ lên 1.500 Yên. Tuy nhiên, ngay từ giai đoạn ban đầu, đã xuất hiện nhiều tác dụng phụ, thậm chí cả tác dụng ngược của chính sách. Lương của người lao động tăng khiến vật giá tăng nhanh hơn, dẫn tới một nghịch lý là lương tăng nhưng thu nhập thực chất giảm, mặc dù nhiều địa phương, doanh nghiệp trả lương cho nhân viên cao hơn mức tối thiểu theo quy định, thậm chí, có nơi trả tới 1.500 Yên/h.

Liên tục từ tháng 10/2024, kể từ khi lương tối thiểu được tăng lên đến nay, thu nhập thực chất của người làm công ăn lương Nhật Bản không ngừng giảm. Theo báo cáo gần đây nhất do Bộ Y tế và Lao động Nhật Bản công bố hôm 7/7, trong tháng 5 vừa qua, mức lương tháng trung bình của một người lao động Nhật Bản đạt 300.141 Yên (tương đương khoảng 55.500.000 VND), tăng 1% so với cùng kỳ năm trước. Đây cũng là tháng 41 liên tiếp mức lương của người lao động Nhật Bản gia tăng.

Tuy nhiên, theo công thức tính mức thu nhập thực chất đang được áp dụng tại Nhật Bản, sau khi trừ đi các chi phí gia tăng do vật giá leo thang, mức thu nhập thực chất bình quân tháng của 1 người làm công ăn lương Nhật Bản bị giảm tới 2,9% - mức cao nhất trong 9 tháng trở lại đây. Đây cũng là tháng thứ 41 liên tiếp thu nhập thực chất của người lao động Nhật Bản giảm đáng kể. Thực trạng này khiến bản thân Thủ tướng Ishiba và Chính phủ của mình phải đối diện với một trong hai sự chỉ trích nặng nề. Thứ nhất là “không giữ lời hứa”, hoặc “không đủ năng lực thực hiện lời hứa”.

Loay hoay tìm giải pháp

Mặc dù không đạt được kết quả như mong muốn, nhưng Thủ tướng Ishiba và Chính phủ Nhật Bản vẫn chủ trương tiếp tục thực hiện mục tiêu “đưa mức tăng thu nhập của người lao động cao hơn mức tăng của vật giá” và tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện lộ trình đã cam kết. Bên cạnh đó, là các biện pháp nhằm cải thiện sinh hoạt của người dân được lồng ghép vào các chương trình mục tiêu quốc gia như Chương trình phục hồi và phát triển các địa phương, Chương trình cải thiện điều kiện làm việc...

Tuy nhiên, mục tiêu nêu trên đang bị coi là “nhiệm vụ bất khả thi” do một loạt các hệ lụy đang diễn ra. Các chuyên gia kinh tế còn phân tích, nếu buộc các doanh nghiệp tăng lương cho người lao động sẽ khiến nhiều doanh nghiệp ngừng hoạt động, thậm chí phá sản, hoặc sẽ tiến hành giảm biên chế, sa thải nhân công, đẩy gánh nặng an sinh xã hội lên một mức cao hơn. Một hệ lụy nhãn tiền nữa là việc tiếp tục tăng lương sẽ làm vật giá leo thang cao hơn và vòng luẩn quẩn giữa giá – lương - tiền sẽ nghiêm trọng hơn.

Liên quan đến các chính sách vĩ mô, Nhật Bản vẫn chủ trương thận trọng trước khi đưa ra một quyết sách mới, đồng thời, phân tích kỹ các tác động từ chính sách thuế quan của Mỹ. Gần đây nhất là hôm 31/7 vừa qua, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản đã quyết định tiếp tục duy trì chính sách tiền tệ như hiện nay. Theo đó, sẽ giữ nguyên mức lãi suất chính sách và khuyến khích lãi suất thị trường ngắn hạn dao động quanh mức 0,5%. Trước đó, hồi tháng 01/2025, Cơ quan này đã chấm dứt chính sách nới lỏng quy mô lớn kéo dài hàng thập kỷ và tăng lãi suất chính sách lên 0,5%, sau khi đánh giá Nhật Bản đang tiến gần đến mục tiêu lạm phát bền vững.

Một chính sách nữa đang được đẩy mạnh nhằm giải quyết vấn đề thiếu hụt nhân lực là biện pháp tận dụng nguồn lực lao động người nước ngoài. Tuy rằng đang phải chịu rất nhiều phiền toái do một số ít người nước ngoài gây ra, đặc biệt là vấn đề tội phạm, nhưng Chính phủ Nhật Bản vẫn khẳng định, lực lượng lao động nước ngoài là một nguồn lực quan trọng đối với công cuộc phát triển đất nước, đồng thời chủ trương kiến tạo một “xã hội cộng sinh an toàn, có trật tự” với người nước ngoài.

Tuấn Nhật/VOV-Tokyo

Nguồn VOV : https://vov.vn/kinh-te/nhat-ban-don-con-song-than-vat-gia-moi-va-bai-toan-kinh-te-van-chua-co-loi-giai-post1220229.vov