Nhật Bản gia nhập dự án Horizon Europe: Liên minh trước áp lực từ Trung - Mỹ

3 giờ trướcBài gốc

Hoàn cảnh đẩy Nhật Bản và EU hợp tác chặt chẽ trong lĩnh vực khoa học công nghệ

Với tổng ngân sách khổng lồ lên tới 95,5 tỉ euro (tương đương khoảng 110 tỉ USD) được giải ngân trong giai đoạn 2021-2027, Horizon Europe không chỉ là một quỹ tài trợ đơn thuần mà còn là "thánh địa" của sự hợp tác trí tuệ xuyên biên giới. Có thể coi đây là động thái mang tính chiến lược nhằm vẽ lại bản đồ khoa học công nghệ toàn cầu trong lúc Mỹ và Trung Quốc đang tiến bước mạnh mẽ trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo.

Việc Nhật Bản, một cường quốc công nghệ Á Đông, quyết định bước chân vào sân chơi vốn được coi là sân nhà của lục địa già này đánh dấu một kỷ nguyên mới trong quan hệ đối tác Á - Âu. Mục tiêu cốt lõi của cái bắt tay lịch sử này là kiến tạo một môi trường không biên giới cho dòng chảy nhân tài và thúc đẩy các đột phá công nghệ ở cả hai khu vực. Vào hôm nay, một thông báo chính thức dự kiến sẽ được đưa ra, hứa hẹn mở ra những cánh cửa cơ hội chưa từng có cho các trường đại học và doanh nghiệp Nhật Bản trong bối cảnh cuộc đua công nghệ toàn cầu đang ngày càng trở nên khốc liệt.

Cánh cửa tài chính và cơ hội vàng cho các lĩnh vực mũi nhọn

Việc Nhật Bản gia nhập Horizon Europe không chỉ mang ý nghĩa ngoại giao mà thực sự là một cú hích tài chính trực tiếp và mạnh mẽ đối với cộng đồng nghiên cứu khoa học tại xứ sở mặt trời mọc. Theo cơ chế mới, bắt đầu từ tháng tới, các công ty và trường đại học Nhật Bản khi thực hiện các dự án nghiên cứu chung với đối tác châu Âu sẽ đủ điều kiện để nộp đơn xin tài trợ trực tiếp từ ngân sách của EU. Đây là một sự thay đổi mang tính cách mạng so với trước đây.

Trong quá khứ, dù các thực thể Nhật Bản vẫn có thể hợp tác với các tổ chức thuộc mạng lưới Horizon, nhưng họ buộc phải tự xoay xở nguồn vốn riêng nếu trụ sở đặt tại Nhật Bản. Rào cản tài chính này vô hình trung đã kìm hãm quy mô và tốc độ của nhiều dự án tiềm năng. Giờ đây, với thỏa thuận mới, áp lực tài chính đè nặng lên vai các doanh nghiệp và viện nghiên cứu Nhật Bản sẽ được giải tỏa đáng kể, tạo động lực để họ mạnh dạn tham gia vào các dự án rủi ro cao nhưng lợi nhuận lớn.

Chính phủ Nhật Bản cũng thể hiện cam kết mạnh mẽ khi dự kiến đóng góp hơn 1 tỉ yen (khoảng 6,3 triệu USD) để hỗ trợ quá trình hội nhập này. Tuy nhiên, giá trị thực sự mà Nhật Bản nhận được vượt xa số tiền đóng góp ban đầu. Trọng tâm của sự hợp tác sẽ được đặt vào các lĩnh vực công nghệ cao đang định hình tương lai nhân loại như công nghệ lượng tử (quantum technology) và vật liệu tiên tiến (advanced materials).

Đây là những lĩnh vực đòi hỏi nguồn vốn đầu tư R&D khổng lồ và sự cộng hưởng trí tuệ từ nhiều nền khoa học khác nhau mà một quốc gia đơn lẻ khó có thể tối ưu hóa. Bằng cách tham gia Horizon Europe, Nhật Bản sẽ đứng chung hàng ngũ với các quốc gia ngoài châu Âu khác như Hàn Quốc và Canada - những nước đã quyết định tham gia chương trình, cũng như Úc và Singapore đang trong quá trình đàm phán. Điều này tạo ra một "liên minh chất xám" toàn cầu, nơi Nhật Bản không chỉ là người đi sau mà trở thành một mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị sáng tạo.

Hơn thế nữa, việc tham gia sâu rộng vào các hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) chung sẽ mang lại cho Nhật Bản một lợi thế vô hình nhưng cực kỳ quan trọng: quyền tham gia vào quá trình thiết lập các quy tắc và tiêu chuẩn công nghệ tại châu Âu. Trong kỷ nguyên công nghệ số, ai nắm giữ quyền thiết lập tiêu chuẩn, người đó nắm giữ thị trường.

Việc Nhật Bản có thể ngồi cùng bàn với các đối tác châu Âu để định hình các tiêu chuẩn kỹ thuật ngay từ giai đoạn trứng nước sẽ giúp các doanh nghiệp Nhật tránh được nguy cơ bị cô lập hoặc phải chạy theo các quy chuẩn do người khác đặt ra sau này. Đây là bước đi chiến lược để đảm bảo vị thế của Nhật Bản trong chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu, đặc biệt khi các đối thủ cạnh tranh khác cũng đang ráo riết tìm kiếm ảnh hưởng.

Liên minh cạnh tranh và nước cờ địa chính trị trước những biến động toàn cầu

Động lực thúc đẩy Nhật Bản gia nhập Horizon Europe không chỉ đến từ nhu cầu nội tại của giới khoa học mà còn xuất phát từ bối cảnh địa chính trị phức tạp hiện nay, đặc biệt là những biến động từ phía bên kia bán cầu. Chính quyền Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump và những ảnh hưởng kéo dài của nó đã tạo ra những can thiệp ngày càng sâu vào công việc nội bộ của các trường đại học, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến chương trình đa dạng hóa và nhập cư. Điều này đã vô tình tạo ra một bầu không khí e ngại trong giới học thuật quốc tế.

Trong bối cảnh đó, EU đang nỗ lực trở thành một "thỏi nam châm" mới thu hút các nhà nghiên cứu, bao gồm cả những tài năng từ Mỹ, đồng thời tìm cách kết hợp chuyên môn từ châu Á thông qua chương trình Horizon. Đối với Nhật Bản, việc ngả về phía châu Âu trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học được xem là một nước đi đa dạng hóa rủi ro, giảm bớt sự phụ thuộc đơn cực và tìm kiếm một đối tác ổn định, có cùng hệ giá trị.

Trước đó, vào tháng 2, Hiệp hội RU11, một nhóm bao gồm các trường đại học nghiên cứu hàng đầu Nhật Bản đã chủ động kiến nghị chính phủ thúc đẩy việc gia nhập Horizon. Giới học thuật Nhật Bản nhận thức rõ rằng mô hình nghiên cứu khép kín truyền thống đang dần mất đi tính cạnh tranh. Họ lập luận rằng việc tham gia vào một hệ sinh thái toàn cầu như Horizon sẽ cải thiện đáng kể hiệu quả nghiên cứu, đồng thời tạo môi trường lý tưởng để nuôi dưỡng thế hệ nhà nghiên cứu trẻ, giúp họ tiếp cận với những tư duy và phương pháp luận tiên tiến nhất thế giới. Sự thúc ép từ khối học thuật đã gặp đúng "điểm rơi" của chính sách vĩ mô khi Nhật Bản và EU vừa thành lập một "liên minh cạnh tranh" (competitiveness alliance) vào tháng 7 vừa qua.

Sự tham gia của Nhật Bản vào Horizon Europe chính là viên gạch đầu tiên và quan trọng nhất để hiện thực hóa liên minh này. Nó chuyển hóa các cam kết ngoại giao trên giấy tờ thành những hành động thực tế trong phòng thí nghiệm. Bằng cách kết nối hai nền kinh tế phát triển hàng đầu thế giới qua cầu nối khoa học, cả Tokyo và Brussels đều đang gửi đi một thông điệp mạnh mẽ về sự hợp tác giữa các nền dân chủ công nghệ.

Trong bối cảnh thế giới đang bị phân cực, sự hợp tác này không chỉ giúp Nhật Bản và EU duy trì lợi thế cạnh tranh trước sự trỗi dậy mạnh mẽ của các đối thủ khác, mà còn đảm bảo rằng các công nghệ của tương lai sẽ được phát triển dựa trên các nguyên tắc minh bạch, cởi mở và tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ. Cái bắt tay trị giá 110 tỉ USD này, vì thế, không chỉ là chuyện của khoa học, mà là chuyện của tầm nhìn và vận mệnh quốc gia trong thế kỷ 21.

Bùi Tú

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/nhat-ban-gia-nhap-du-an-horizon-europe-lien-minh-truoc-ap-luc-tu-trung-my-242653.html