Nhiều phát hiện mới về làng Việt cổ qua khai quật khảo cổ tại Vườn Chuối

2 giờ trướcBài gốc

Các tư liệu, hiện vật trên là một phần trong kho hiện vật được khai quật tại Di tích Vườn Chuối, xã Hoài Đức, TP Hà Nội - địa điểm khảo cổ tiêu biểu cho thời đại Kim khí ở Hà Nội và miền Bắc Việt Nam.

Được phát hiện vào năm 1969, đến nay tại Di tích Vườn Chuối đã có 11 lần khai quật với tổng diện tích 7.555m2 được các cơ quan chuyên môn thực hiện. Trong đó, cuộc khai quật khu vực phía Tây từ tháng 3/2024 - 3/2025 do Viện Khảo cổ học phối hợp với Bảo tàng Hà Nội, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội và các cơ quan liên quan tiến hành.

Khu vực khai quật khảo cổ học tại Di tích Vườn Chuối. Ảnh: TS Nguyễn Ngọc Quý, Viện Khảo cổ học

Theo Trưởng đoàn khai quật - TS Nguyễn Ngọc Quý, Viện Khảo cổ học, đây là đợt khai quật có quy mô lớn nhất, mục đích di dời 6.000m2 phía Tây phục vụ dự án xây dựng đường Vành đai 3.5 của TP Hà Nội, đồng thời củng cố tư liệu lập hồ sơ di tích phục vụ bảo tồn đối với nửa phía Đông di tích. Ngoài các di tích liên quan đến quá trình cư trú và mộ táng của cư dân Vườn Chuối đã phát hiện trong những đợt khai quật trước đây; đợt khai quật này đã phát hiện những di tích lần đầu tiên được biết đến khi nghiên cứu về thời đại Kim khí ở miền Bắc Việt Nam.

Cụ thể, di tích nằm ở vị trí cao nhất của gò Vườn Chuối, cấu trúc hình lòng chảo với rìa ngoài cao hơn bên trong khoảng 0,5m. Kích thước di tích có chiều dài bắc - nam khoảng 90m, rộng đông - tây 35m và còn tiếp tục mở rộng sang phía đông gò. Từ đây có thể nhận định người xưa lợi dụng địa hình dương là những gò đất tự nhiên cũng như những địa hình âm dưới chân gò và giữa các gò, đồng thời đã vượt thổ ở khu vực xung quanh tạo khu cư trú ở bên trong và một vòng hào bảo vệ rộng khoảng 10m, sâu khoảng 2,5 - 3m bao quanh bên ngoài. Khả năng di tích được hình thành trong giai đoạn Phùng Nguyên muộn - Đồng Đậu sớm, là lớp cư dân đầu tiên đến cư trú ở khu vực này.

Trong khu vực phân bố văn hóa Phùng Nguyên khả năng có một khu chế tác đồ đá ngọc, cùng một khu thực hành nghi lễ được đặt cạnh nhau. Trong khu vực này đã phát hiện một lớp đất đắp tạo mặt bằng sản xuất, một hào nước sử dụng cho việc chế tác đồ ngọc, nhiều mảnh lõi vòng, mảnh vỡ của vòng tay... bằng đá ngọc, rìu đá nằm xen lẫn với nhiều đồ gốm được đặt ngay ngắn thành từng cụm riêng biệt, than tro và xương động vật cũng xuất hiện khá nhiều.

Đợt khai quật khảo cổ đã phát hiện khu mộ táng có niên đại kéo dài từ giai đoạn Phùng Nguyên muộn - Đồng Đậu sớm đến giai đoạn muộn của văn hóa Đông Sơn. Trong đó mộ táng Tiền Đông Sơn phát hiện trên 70 mộ; mộ táng văn hóa Đông Sơn trên 200 mộ. Hệ thống di cốt trong các mộ táng thuộc các giai đoạn khác nhau vẫn còn được bảo tồn khá tốt, hứa hẹn sẽ đưa đến những hiểu biết sâu hơn khi triển khai nghiên cứu về nhân chủng học, di truyền, bệnh lý, vận động, chế độ dinh dưỡng... của người Việt cổ trong thời đại Kim khí ở miền Bắc Việt Nam.

Khai quật khảo cổ cũng đã phát hiện khu công xưởng chế tác đồ tre gỗ giai đoạn văn hóa Gò Mun cách đây khoảng 3.000 năm. Đây là phát hiện đầu tiên về loại hình này trong các di chỉ khảo cổ ở Bắc Việt Nam. Do khu vực chế tác đồ tre gỗ nằm bên một dòng chảy cổ nên các vật liệu chế tác được bảo tồn trong môi trường đất bùn còn giữ lại được khá nguyên vẹn hình dạng. Trong khu vực này phát hiện những cây cột nhà, các dụng cụ, công cụ bằng tre, gỗ và nhiều mảnh dăm gỗ, cành cây... bị bỏ lại sau khi chế tác. Theo TS Nguyễn Ngọc Quý, phát hiện những dấu tích vật chất của công trình kiến trúc liên quan đến nhà ở của người Đông Sơn lần đầu được tìm thấy tại Vườn Chuối mở ra triển vọng mới về việc tìm hiểu kiến trúc nhà ở thường nhật trong một ngôi làng Việt cổ thời Đông Sơn, cũng như cách thức bố trí không gian cư trú trong làng.

Một góc khai quật khảo cổ học mới nhất tại Di tích Vườn Chuối. Ảnh: TS Nguyễn Ngọc Quý, Viện Khảo cổ học

Về kết quả khảo cổ Di tích Vườn Chuối, thông tin từ Viện Khảo cổ học, Bảo tàng Hà Nội cho biết, đợt chỉnh lý năm 2025 đã xử lý khối lượng di vật rất lớn từ đợt khai quật năm 2024, gồm: Trên 15 nghìn tấn gốm mảnh, gần 5 nghìn tấn đất chứa mẫu di tích thực vật và khoảng 15.000 hiện vật thuộc các nhóm chất liệu đá, đồng, gốm, gỗ, xương, sắt… trải qua nhiều giai đoạn văn hóa khác nhau. Mặc dù vẫn đang trong quá trình chỉnh lý, bước đầu có thể nhận diện một số tiêu bản đặc biệt quý hiếm lần đầu được ghi nhận trong lịch sử nghiên cứu giai đoạn Kim khí ở miền Bắc Việt Nam và Hà Nội, gồm: Rìu–bích chất liệu đá ngọc màu xanh, biểu trưng quyền lực thủ lĩnh, là đồ tùy táng trong một ngôi mộ giai đoạn Tiền Đông Sơn, cách nay khoảng 3.500 năm; vật đeo mô phỏng hình đầu chim phượng; sưu tập đồ ngọc gồm vật đeo (vòng, khuyên tai, hạt chuỗi…) và những vật tượng trưng cho quyền lực của tầng lớp thủ lĩnh (nha chương, vật đeo dạng mũi nhọn…).

Những tư liệu từ cuộc khai quật đã tiếp tục bổ sung nguồn sử liệu, khẳng định giá trị lịch sử – văn hóa đặc biệt quan trọng của di tích Vườn Chuối trong thời đại Kim khí ở miền Bắc Việt Nam. Địa điểm Vườn Chuối là di chỉ cư trú, mộ táng và là khu công xưởng thủ công phát triển liên tục qua các giai đoạn văn hóa Phùng Nguyên - Đồng Đậu - Gò Mun - Đông Sơn và Hậu Đông Sơn. Vườn Chuối là đại diện tiêu biểu cho một ngôi làng mang đậm dấu ấn cư dân nông nghiệp trồng lúa nước, những người đã đến khai phá, chiếm lĩnh và làm chủ vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng từ gần 4.000 năm trước, tạo tiền đề cho sự hình thành Nhà nước sơ khai của người Việt cổ. Với những giá trị lịch sử văn hóa nổi bật, tháng 6/2025, di tích khảo cổ Vườn Chuối đã được UBND TP Hà Nội công nhận là di tích thành phố. Hà Nội cũng đã có chủ trương nghiên cứu thành lập, xây dựng Công viên Di sản khảo cổ, tạo sức sống mới cho di sản khảo cổ đặc biệt này trong cuộc sống đương đại.

Giới thiệu những giá trị đặc trưng riêng biệt, cùng những nhận thức mới về lịch sử Thăng Long - Hà Nội giai đoạn Nhà nước sớm từ di tích Vườn Chuối, TP Hà Nội tổ chức trưng bày chuyên đề “Những khám phá khảo cổ từ Vườn Chuối” tại Bảo tàng Hà Nội. Trưng bày gồm 5 phần: Hành trình khám phá; Hội tụ và kết tinh các nền văn hóa; Bảo vệ, phát huy giá trị di sản di chỉ Vườn Chuối; Các nhà khoa học gắn với Vườn Chuối; Góc trải nghiệm làm nhà khảo cổ học. Trưng bày giới thiệu gần 1.000 tài liệu, hiện vật, tư liệu, hình ảnh và bản đồ họa mô phỏng các loại hình hiện vật, đời sống sinh hoạt của cư dân làng cổ Vườn Chuối, được sưu tầm, khai quật và nghiên cứu trong nhiều năm qua tại di tích Vườn Chuối. Đáng chú ý, triển lãm sử dụng công nghệ trình chiếu 3D, 3D mapping; Trình chiếu phim ngắn tái hiện về đời sống sinh hoạt cư dân Tiền Đông Sơn và Đông Sơn.

N.Hoa

Nguồn CAND : https://cand.com.vn/tieu-diem-van-hoa/nhieu-phat-hien-moi-ve-lang-viet-co-qua-khai-quat-khao-co-tai-vuon-chuoi-i788599/