Những nghệ nhân tài hoa giữa bon làng Lâm Đồng

3 giờ trướcBài gốc

Ở khu vực phía Tây Lâm Đồng có nhiều nghệ nhân đồng bào dân tộc thiểu số tài hoa, luôn nỗ lực gìn giữ và lan tỏa bản sắc dân tộc.

Nằm sát Quốc lộ 28, căn nhà gỗ nhỏ của bà H’Grao ở bon B’Dơng, xã Tà Đùng lặng lẽ nép mình giữa những dãy nhà khang trang. Ít ai ngờ rằng, từ không gian khiêm tốn ấy, những âm điệu dân gian của người Mạ đã vang xa, gắn với câu chuyện đời, chuyện nghề và một mối tình bền bỉ suốt hơn nửa thế kỷ.

Vợ chồng nghệ nhân H'Grao thuần thục nhiều loại nhạc cụ truyền thống dân tộc Mạ

Trước hiên nhà, bà H’Grao cùng chồng là ông K’Bột chậm rãi lấy nhạc cụ ra biểu diễn. Bà thổi M’Buốt, ông thổi R’Let. Hai làn hơi hòa quyện, tạo nên khúc nhạc rộn ràng, tươi vui, thứ âm thanh quen thuộc trong các lễ hội truyền thống của người Mạ.

Theo bà H’Grao, hai vợ chồng được truyền dạy những nhạc cụ này từ cha mẹ khi còn rất nhỏ. Với người Mạ, âm nhạc không chỉ để giải trí mà còn gắn bó mật thiết với đời sống lao động. Khi lên nương rẫy, tiếng nhạc giúp con người vơi bớt cô đơn, đồng thời gửi gắm niềm tin rằng cây lúa, cây bắp sẽ lớn nhanh, mùa màng bội thu.

Nghệ nhân H'Grao thổi một khúc nhạc bằng T'Rông

Hiện nay, vợ chồng nghệ nhân vẫn lưu giữ và chơi thành thạo bốn loại nhạc cụ truyền thống gồm: M’Buốt, R’Let, T’Ron và T’Rông. Trong đó, T’Rông mang ý nghĩa đặc biệt, gắn với chính câu chuyện tình của hai ông bà.

Những năm 1966 - 1967, khi còn là những thanh niên người Mạ, ông K’Bột và bà H’Grao đã dùng tiếng T’Rông để làm cầu nối. Thứ âm thanh tưởng chừng chỉ là nhạc ấy thực chất là “lời nói” được gửi gắm bằng giai điệu, cách để nam nữ tỏ tình mà không sợ người khác nghe thấy. Năm 1968, họ nên duyên vợ chồng, cùng nhau xây dựng gia đình và có với nhau 12 người con.

Không chỉ gắn bó với nhạc cụ trong đời sống, bà H’Grao còn nổi tiếng bởi khả năng thổi M’Buốt - loại nhạc cụ vốn trước đây chủ yếu do đàn ông đảm nhiệm. M’Buốt có cấu tạo cầu kỳ, gồm hai quả bầu lớn kết hợp với sáu ống trúc dài ngắn khác nhau, đòi hỏi người chơi phải có bộ hơi khỏe và kỹ thuật điêu luyện.

Một số nhạc cụ gia đình nghệ nhân H'Grao đang gìn giữ

Để làm chủ được nhạc cụ này, bà H’Grao đã kiên trì khổ luyện trong thời gian dài. Tiếng M’Buốt do bà thổi được giới nghệ nhân đánh giá cao, trở thành dấu ấn riêng của người phụ nữ Mạ giàu đam mê và nghị lực.

Nghệ nhân H’Grao nổi tiếng bởi khả năng thổi M’Buốt - một loại nhạc cụ khó và thường chỉ có đàn ông sử dụng được

Bên cạnh các nhạc cụ hơi, vợ chồng bà còn tham gia đội cồng chiêng của người Mạ. Hiện, gia đình vẫn giữ một bộ chiêng sáu chiếc đã tồn tại hàng chục năm. Dù có chiếc chiêng đã thủng, âm thanh không còn tròn trịa như trước, ông K’Bột vẫn tự tay chỉnh sửa để tiếp tục sử dụng. Với ông bà, mỗi tiếng chiêng, tiếng nhạc đều là một phần của di sản văn hóa cần được gìn giữ.

Nhờ tài năng và sự tâm huyết, vợ chồng nghệ nhân được mời đi biểu diễn ở nhiều nơi trong và ngoài tỉnh. Trong căn nhà nhỏ, những tấm bằng khen, giấy khen được treo kín vách, ghi dấu hành trình miệt mài với văn hóa truyền thống.

Đặc biệt, năm 2019, bà H’Grao vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú” vì những đóng góp xuất sắc trong việc bảo tồn và phát huy nghệ thuật trình diễn dân gian của dân tộc Mạ. Đó không chỉ là niềm tự hào của riêng bà, mà còn là minh chứng cho sức sống bền bỉ của những âm điệu truyền thống giữa đời sống hôm nay.

Nghệ nhân H'Grao bên dàn chiêng của người Mạ

Ông K’Bột cũng là một nghệ nhân sử dụng thành thạo nhiều loại nhạc cụ

Một nhạc cụ truyền thống của người Mạ được nghệ nhân H'Grao sử dụng

Bà H'Grao được tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú năm 2019

Tuy Đức là một trong 5 xã biên giới phía Tây Lâm Đồng. Đây là khu vực vùng sâu, vùng xa của tỉnh với tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số đông, chủ yếu là người bản địa M’nông. Ở đó, có những nghệ nhân đã có hàng chục năm gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc mình.

Nghệ nhân Thị Ai truyền dạy biểu diễn cồng chiêng cho đoàn viên thanh niên địa phương

Bà Thị Ai (SN 1964) là một trong những nghệ nhân như vậy. Khi mới 10 tuổi, Thị Ai đã được mẹ và dì truyền dạy cho những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Từ đó, bà tiếp thu và thực hành về kỹ thuật dệt thổ cẩm, đánh cồng chiêng, hát Ot N’drong, dân ca… trong các buổi sinh hoạt cộng đồng.

Nghệ nhân Thị Ai đã nắm vững các kỹ năng, kỹ thuật kéo sợi, dệt được các hoa văn, có khả năng thực hành được mọi công đoạn dệt. Ngoài ra, bà có thể thực hành diễn tấu cồng chiêng, kể các bài sử thi, biết kể chuyện và làm rượu cần truyền thống của dân tộc M’nông.

Nghệ nhân Thị Ai (thứ 2 từ trái sang) được địa phương tôn vinh, biểu dương điển hình tiên tiến trong cộng đồng. Ảnh: Nguyễn Nam

Năm 2019, bà Thị Ai được tặng danh hiệu nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể nghề thủ công truyền thống. Nhiều năm qua, nghệ nhân Thị Ai luôn được chính quyền địa phương biểu dương, tôn vinh điển hình tiên tiến, phát huy vai trò người có uy tín trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Cách nhà nghệ nhân Thị Ai khoảng 100 km đường biên giới, nghệ nhân Lò Thị Hoa (sinh năm 1956) cũng là một bông hoa ngát hương ở xã vùng biên Đắk Wil. Năm 2019, nghệ nhân người Thái này đã được tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể đối với nghề thủ công truyền thống.

Nghệ nhân Lò Thị Hoa miệt mài bên khung cửi tại xã biên giới Đắk Wil

Được hướng dẫn từ bà ngoại và mẹ từ năm 9 tuổi, đến năm 12 tuổi, bà Hoa đã bắt đầu thuần thục các thao tác để dệt như: Kéo sợi, nhuộm sợi, dệt thành thục các loại hoa văn cổ. Với kinh nghiệm gần 60 năm, nghệ nhân này đã truyền dạy nghề dệt thổ cẩm và tham gia nhiều cuộc thi, liên hoan, ngày hội các dân tộc.

Nhiều năm qua, cả nghệ nhân Lò Thị Hoa và Thị Ai đều đạt được nhiều giải thưởng cấp tỉnh và cấp Trung ương. Sau khi được phong tặng Nghệ nhân ưu tú, cả bà Lò Thị Hoa và bà Thị Ai không ngừng sáng tạo và phát huy loại hình nghệ thuật đang nắm giữ.

Một trong những tấm thổ cẩm nghệ nhân Lò Thị Hoa dệt

Đến nay, mỗi nghệ nhân đều có hàng chục học trò, trong đó có những học trò tiêu biểu. Cả hai nghệ nhân này được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh đề xuất tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể.

Ngoài hai nghệ nhân này, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh cũng đề xuất tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân đối với nghệ nhân Thị Brao (SN 1950, người M’nông ở xã Tuy Đức) và nghệ nhân Nông Văn Hưu (SN 1950, người Tày ở xã Nam Dong).

Đây đều là những nghệ nhân đã và đang có nhiều đóng góp trong việc gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số trên quê hương Lâm Đồng.

Nội dung, ảnh: Lê Phước
Trình bày: Nguyệt Nga