Những phụ nữ giữ hồn võng gai nơi miền Tây xứ Nghệ

3 giờ trướcBài gốc

Phụ nữ người Thổ ở xóm Long Thọ đan võng gai lúc nông nhàn để kiếm thêm thu nhập

Tỉ mỉ nghề đan võng gai

Chúng tôi tìm về xóm Long Thọ, xã Giai Xuân (Nghệ An) một ngày cuối năm tiết trời se lạnh. Bà Trương Thị Thống, Tổ trưởng Tổ hợp tác sản xuất võng gai truyền thống xã Giai Xuân cho biết, võng gai được dệt từ sợi những cây gai do chính người dân địa phương trồng, bảo đảm từ khâu chăm sóc đến thu hoạch, lấy sợi.

Xưa kia, người phụ nữ Thổ học đan võng gai cũng như người phụ nữ Thái học dệt vải. Từ thuở bé, nhìn bà, nhìn mẹ làm rồi tự mày mò, nhớ và làm theo. Những chiếc võng gai làm ra được đổi lấy váy để mặc hay đổi lấy gạo hoặc những vật dụng sinh hoạt trong nhà. Tranh thủ những lúc nông nhàn, sau vụ mía, vụ sắn, các bà, các mẹ lại ngồi tỉ mẩn với từng sợi gai. Để cho ra sản phẩm võng gai phải trải qua nhiều công đoạn. Bà Trương Thị Thống, chia sẻ, đầu tiên là khâu lựa chọn nguyên liệu. Gai phải già, bỏ lá, tuốt hết vỏ trên thân gai để lấy được một vài sợi gai bé. Mất thời gian nhất là khâu lột vỏ gai. Thân cây gai chỉ bằng chiếc đũa, khi lột vỏ phải kiên trì, khéo léo để không làm dây đứt thành từng đoạn nhỏ.

Sợi gai sau khi bóc ra được đem phơi đủ nắng, sau đó mới chọn sợi và tết quai. Tùy thuộc vào cách tết, cách bố trí hoa văn khác nhau mà có võng được tết then hai, then ba, có võng tết then sáu, then bảy. Ở võng then hai, then ba, mỗi mắt võng có 2 đến 4 lỗ nhỏ nằm trong một khung đan, số lỗ tăng theo từng loại then. Hầu hết võng gai đều có chiều dài khoảng 2,2m, rộng 1,6m; các mắt võng cùng một khổ 12x12cm.

Nhiều nữ sinh nhỏ tuổi thích thú học nghề đan võng gai

"Cái khó nhất và cũng là nét tinh hoa nhất của võng gai người Thổ là cách tết phần tăng võng và tạo hoa văn từng mắt võng. Từng sợi gai được đôi bàn tay những người phụ nữ vừa đan, vừa xoắn sao cho săn chắc. Tùy thuộc vào cách tết, cách bố trí hoa văn khác nhau mà có võng được tết then hai, then ba, có võng tết then sáu, then bảy. Bên cạnh đó, còn có loại đan bông thang sẽ cầu kỳ, phức tạp hơn, võng có độ rộng, dày và đẹp hơn. Thông thường người mới học nghề chỉ biết đan loại võng gai có hoa văn đơn giản, còn chiếc võng có kỹ thuật, hoa văn phức tạp thì những người lành nghề mới biết làm. Do quá trình làm võng gai tỉ mỉ, thủ công nên không thể sản xuất hàng loạt", bà Thống cho hay.

Từng sợi gai được đôi bàn tay các mẹ, các chị người Thổ vừa đan, vừa xoắn sao cho săn chắc. Hai đầu võng và phần tang hai mép võng được bện cầu kỳ, đặc biệt các vết nối khéo léo đi liền với nhau khó có thể phát hiện được. Khâu quan trọng và khó khăn trong quá trình đan võng là định hình được phần đầu và phần đuôi võng, nếu người làm không khéo, phần đầu và đuôi võng bị lệch nhau là phải tháo ra làm lại. Có những chiếc võng, phải chỉnh đi chỉnh lại nhiều lần mới hoàn thành.

Để hoàn thành một chiếc võng gai, nếu đan tranh thủ lúc rảnh rỗi thì cũng phải làm mất hơn một tháng mới xong. Võng gai không màu mè, hình thức không bắt mắt nhưng được nhiều người dân trong vùng sử dụng, vì võng rất bền, nằm êm, mát, rất dễ chịu. Ngày nay dù có nhiều loại võng được sản xuất bằng máy nhưng võng gai người Thổ làm thủ công vẫn có chỗ đứng và được nhiều người lựa chọn.

Lưu giữ văn hóa người thổ

Theo bà Trương Thị Thống, đan võng gai là nghề truyền thống lâu của dân tộc Thổ. Để duy trì và phát triển nghề của dân tộc mình một cách bài bản, từ năm 2015 Chi hội Phụ nữ xóm Long Thọ, xã Giai Xuân đã thành lập Tổ hợp tác sản xuất võng gai truyền thống, bà Thống làm chủ nhiệm. "Đan võng gai là nghề truyền thống của người Thổ nhưng hiện nay, chỉ những phụ nữ luống tuổi đam mê với công việc này, còn thanh niên không mặn mà lắm vì thu nhập từ nghề đan võng không cao bằng đi làm công nhân", nữ chủ nhiệm Câu lạc bộ đan võng gai truyền thống xã Giai Xuân chia sẻ.

Với mong muốn duy trì và phát triển nghề truyền thống của dân tộc mình, từ năm 2015, Chi hội Phụ nữ xóm Long Thọ đã thành lập Tổ hợp tác đan võng gai truyền thống, đến nay thu hút được 34 hội viên tham gia với đủ mọi lứa tuổi nhưng chủ yếu vẫn là phụ nữ trung và cao tuổi. Để chủ động nguồn nguyên liệu, các hội viên trong câu lạc bộ đan võng gai truyền thống xã Giai Xuân đã trồng hơn 10 sào cây gai nhưng chừng đó chưa đủ so với nhu cầu thị trường.

Bà Bùi Thị Tuyết, tổ phó Tổ hợp tác sản xuất võng gai ở xóm Long Thọ, xã Giai Xuân: "Với đồng bào người Thổ, chiếc võng gai là của hồi môn không thể thiếu cho những người con khi lập gia đình với mong muốn tượng trưng cho tình cảm vợ chồng luôn bền chặt, sắt son. Thêm nữa, do là vật dụng thân thuộc nên khi có một người qua đời, người ta còn đan một võng gai cỡ nhỏ nhằm tri ân người đã khuất".

Những ngày nông nhàn rảnh rỗi, các bản làng người Thổ ở Giai Xuân lại nhộn nhịp cảnh người bóc vỏ, tước sợi, đan võng. Nhiều hộ gia đình làm võng gai ở xã Giai Xuân chia sẻ, vì là nghề truyền thống của cha ông nên gia đình họ phải giữ gìn. Từ đầu năm đến nay, các hội viên trong Tổ hợp tác đan võng gai truyền thống xã Giai Xuân đã sản xuất được 75 chiếc võng gai, mỗi chiếc có giá bán dao động từ 1,5 - 2,5 triệu đồng. Những loại đặc biệt được làm theo đơn đặt hàng riêng giá thành có thể dao động từ 2,5 - 5 triệu đồng/chiếc. Tuy số tiền kiếm được chưa phải là nhiều nhưng với những phụ nữ miền núi và chỉ làm lúc nông nhàn đó là một khoản thu nhập không nhỏ để giúp họ trang trải cuộc sống, tạo thêm sinh kế lúc nông nhàn.

Theo bà Trương Thị Thống, từ ngày được công nhận sản phẩm OCOP 3 sao vào năm 2022, đồng thời thông qua các kênh quảng bá sản phẩm trên các sàn thương mại điện tử, nhiều người đã biết đến võng gai truyền thống của người Thổ xã Giai Xuân. Đến nay, sản phẩm võng gai xã Giai Xuân đã có mặt trong các khu du lịch các khách sạn, resort, homestay của nhiều tỉnh, thành trong cả nước và đặc biệt là ở một số nước châu Âu. Đặc biệt, từ sản phẩm truyền thống của địa phương, bà con đồng bào Thổ xã Giai Xuân đã hoàn thiện việc phục dựng chiếc võng gai gắn với tuổi thơ của Bác Hồ. Năm 2024, nhân lễ giỗ Chủ tịch Hồ Chí Minh, chiếc võng gai này đã được trao gửi đến Khu Di tích Quốc gia đặc biệt Kim Liên với sự kính trọng, tri ân.

"Chúng tôi vô cùng xúc động vì đã phục dựng được chiếc võng gai gắn với tuổi thơ của Bác Hồ. Để đan chiếc võng này, chúng tôi rất cẩn trọng trong mọi khâu, từ khâu chọn nguyên liệu cho đến khâu đan và tỉ mỉ tới từng chi tiết. Chiếc võng còn chứa đựng tình cảm, tâm huyết của đồng bào Thổ với Bác Hồ kính yêu...", bà Thống tự hào và cho biết thêm: "Để phát triển bền vững, tổ hợp tác cũng đang hướng tới đa dạng hóa sản phẩm và sáng tạo nên các sản phẩm thông dụng và trang trí khác như túi đựng, mền, mũ đội, trải bàn, thảm… đáp ứng nhu cầu, thị hiếu của khách hàng".

Ông Bùi Đức Hồng, Chủ tịch UBND xã Giai Xuân cho biết: Nghề đan võng gai là một nét đặc sắc trong văn hóa của đồng bào người Thổ xã Giai Xuân. Đây là nghề truyền thống cần bảo tồn, xã đã và đang hỗ trợ tổ hợp tác phát triển và quảng bá sản phẩm. Trong thời gian tới, địa phương sẽ tạo điều kiện để các hội viên tổ hợp tác mở rộng diện tích trồng cây gai. Cùng với đó xây dựng khu trưng bày, giới thiệu sản phẩm võng gai kết hợp với mô hình du lịch trải nghiệm. Từ đó, du khách về với Giai Xuân có thể tham quan quy trình làm võng, thử sức làm nghề đan và mua võng gai làm quà lưu niệm.

Hồ Văn Ngợi

Nguồn Phụ Nữ VN : https://phunuvietnam.vn/nhung-phu-nu-giu-hon-vong-gai-noi-mien-tay-xu-nghe-238251223152327572.htm