Những vết nứt sau 'tuần trăng mật' giữa Microsoft và OpenAI

2 giờ trướcBài gốc

CEO OpenAi Sam Altman và CEO Microsoft Satya Nadella bắt đầu những rạn nứt khi OpenAI thành công nhanh chóng

Sự thành công khủng khiếp của ChatGPT không chỉ mang lại danh tiếng và tiền bạc, nó còn đánh thức những mâu thuẫn nội tại về quyền kiểm soát, định hướng phát triển và cái tôi của những người đứng đầu. Đỉnh điểm của sự đứt gãy này là cuộc "đảo chính cung đình" chấn động tháng 11.2023, sự kiện đã lột trần sự thật phũ phàng: Microsoft, dù đã rót 13 tỉ USD, vẫn chỉ là một "vị khách trọ" trong ngôi nhà của OpenAI. Kể từ giây phút đó, mối quan hệ cộng sinh hoàn hảo đã chuyển sang trạng thái "đồng sàng dị mộng", nơi cả hai bên đều âm thầm chuẩn bị cho một cuộc sống không có đối phương.

Năm ngày làm rung chuyển Thung lũng Silicon

Vào chiều thứ 6 ngày 17.11.2023, một tin nhắn ngắn gọn từ Hội đồng quản trị OpenAI đã kích hoạt quả bom nguyên tử giữa lòng giới công nghệ: Sam Altman bị sa thải. Lý do được đưa ra là ông "thiếu sự thẳng thắn trong giao tiếp". Nhưng điều gây sốc hơn cả việc Sam mất ghế là cách thông tin này được truyền đi. Satya Nadella, Giám đốc điều hành của Microsoft, nhà đầu tư lớn nhất, đối tác chiến lược quan trọng nhất, chỉ nhận được thông báo vỏn vẹn vài phút trước khi thông cáo báo chí được tung lên mạng.

Hãy tưởng tượng sự bàng hoàng và cơn thịnh nộ tại đại bản doanh Redmond vào thời khắc đó. Microsoft đã đặt cược toàn bộ tương lai AI của mình, tích hợp GPT-4 vào Windows, Office, Bing và đám mây Azure, để rồi nhận ra vận mệnh của mình đang nằm trong tay một nhóm nhỏ gồm 4 thành viên hội đồng quản trị phi lợi nhuận với những lý tưởng triết học khác biệt. Cổ phiếu Microsoft lập tức lao dốc trong phiên giao dịch ngoài giờ, phản ánh nỗi sợ hãi tột độ của phố Wall: Nếu OpenAI sụp đổ hoặc thay đổi định hướng, "cỗ máy in tiền" mới của Microsoft sẽ tan thành mây khói.

Cuối tuần đó đã trở thành 48 giờ căng thẳng nhất trong lịch sử quản trị doanh nghiệp hiện đại. Satya Nadella, gạt bỏ sự tự ái của một ông lớn bị "qua mặt", đã đích thân nhảy vào cuộc chiến. Ông không chỉ đóng vai trò người hòa giải mà còn là người cầm trịch bàn cờ. Khi Hội đồng quản trị OpenAI tỏ ra cứng rắn và bổ nhiệm Emmett Shear làm CEO tạm quyền, Nadella đã tung ra đòn "chiếu tướng" kinh điển: Tuyên bố tuyển dụng Sam Altman và Greg Brockman (đồng sáng lập OpenAI) để dẫn dắt một bộ phận AI mới ngay trong lòng Microsoft, đồng thời mở cửa đón nhận tất cả nhân viên OpenAI muốn đi theo.

Đòn phản công này của Microsoft sắc bén đến mức tàn nhẫn. Nó gửi đi một thông điệp rõ ràng: Nếu không có Sam Altman và quan trọng hơn là nếu không có hạ tầng tính toán của Microsoft, OpenAI chỉ là một cái vỏ rỗng. Hơn 700 trong số 770 nhân viên của OpenAI đã ký vào thư đe dọa nghỉ việc để sang Microsoft. Trước áp lực khủng khiếp về sự sụp đổ của tổ chức, HĐQT cũ buộc phải giải tán, Sam Altman trở lại "ngôi vương".

Tuy nhiên, khi bụi đã lắng xuống và những nụ cười gượng gạo xuất hiện trong các bức ảnh chụp chung sau đó, bản chất mối quan hệ đã thay đổi vĩnh viễn. Microsoft đã giành được một ghế quan sát viên (không có quyền biểu quyết) trong hội đồng quản trị mới, nhưng cái giá phải trả là sự mất mát niềm tin tuyệt đối. Satya Nadella, một nhà lãnh đạo theo chủ nghĩa thực dụng, hiểu rằng ông không bao giờ được phép để Microsoft rơi vào thế bị động như vậy một lần nữa. Chiến lược "bỏ trứng vào một giỏ" chính thức chấm dứt.

Kế hoạch B của Microsoft

Ngay sau sự kiện tháng 11, Microsoft bắt đầu âm thầm nhưng quyết liệt triển khai chiến lược đa dạng hóa rủi ro, hay nói cách khác là giảm sự phụ thuộc vào "đứa con cưng" OpenAI. Động thái rõ ràng nhất diễn ra vào tháng 3.2024, khi Microsoft thực hiện một thương vụ tuyển dụng được giới luật sư đánh giá là "lách luật đỉnh cao".

Thay vì mua lại Inflection AI, một startup kỳ lân đang nổi đình đám, để rồi vướng vào các cuộc điều tra chống độc quyền kéo dài, Microsoft đã thuê Mustafa Suleyman (đồng sáng lập Google DeepMind và Inflection) cùng phần lớn đội ngũ kỹ sư của công ty này. Suleyman được bổ nhiệm làm CEO của một bộ phận mới toanh mang tên "Microsoft AI", chịu trách nhiệm về các sản phẩm tiêu dùng như Copilot và Bing. Microsoft đã trả cho Inflection khoảng 650 triệu USD dưới danh nghĩa phí cấp phép công nghệ, nhưng thực chất là để "thâu tóm mềm" nhân tài.

Việc đưa một nhân vật tầm cỡ như Suleyman, người từng là đối thủ sừng sỏ của OpenAI khi còn ở DeepMind, về nắm quyền mảng AI tiêu dùng là một thông điệp không thể nhầm lẫn gửi tới Sam Altman: Microsoft đang xây dựng một "OpenAI nội bộ".

Song song với việc chiêu mộ nhân tài, Microsoft cũng đẩy mạnh phát triển các mô hình ngôn ngữ nhỏ (Small Language Models - SLM) mang thương hiệu Phi. Các mô hình Phi-3 ra mắt vào đầu năm 2024 đã chứng minh hiệu năng vượt trội so với kích thước nhỏ gọn của chúng, cho phép chạy trực tiếp trên thiết bị mà không cần kết nối đám mây tốn kém. Điều này đánh dấu sự độc lập về công nghệ: Microsoft chứng minh họ có khả năng tự tạo ra các mô hình AI chất lượng cao mà không cần đến "phép màu" của GPT-4.

Không dừng lại ở đó, tháng 2.2024, Microsoft công bố khoản đầu tư vào Mistral AI, công ty được mệnh danh là "OpenAI của châu Âu". Thỏa thuận này cho phép Mistral sử dụng hạ tầng Azure và phân phối các mô hình của họ tới khách hàng Microsoft. Bằng cách nâng đỡ đối thủ cạnh tranh trực tiếp của OpenAI, Microsoft đang biến Azure thành một "siêu thị AI" trung lập, nơi GPT-4 chỉ là một trong nhiều lựa chọn trên kệ hàng, chứ không còn là "món ăn duy nhất trong thực đơn".

OpenAI vùng vẫy tìm quyền tự quyết

Ở chiều ngược lại, Sam Altman và đội ngũ OpenAI cũng không ngồi yên nhìn Microsoft xây dựng các phương án dự phòng. Họ hiểu rằng sự phụ thuộc vào hạ tầng đám mây của Microsoft là một chiếc vòng kim cô siết chặt khả năng tự chủ. Để phá vỡ thế kìm kẹp này, OpenAI bắt đầu những bước đi táo bạo nhằm xây dựng đế chế riêng.

Mâu thuẫn thương mại đầu tiên bùng nổ khi OpenAI đẩy mạnh dòng sản phẩm ChatGPT Enterprise. Đây là phiên bản bảo mật cao dành cho doanh nghiệp, cạnh tranh trực tiếp với chính Microsoft 365 Copilot mà Redmond đang bán cho cùng một tệp khách hàng. Các nhân viên kinh doanh của hai bên bắt đầu rơi vào những tình huống khó xử khi phải giành giật hợp đồng từ nhau. Khách hàng doanh nghiệp bối rối: Nên mua AI từ Microsoft để tích hợp sẵn vào Word, Excel, hay mua trực tiếp từ OpenAI để có tính năng mới nhất?

Nhưng tham vọng của Sam Altman còn lớn hơn nhiều so với việc bán phần mềm. Ông bắt đầu chuyến công du toàn cầu đến Trung Đông và Nhật Bản để kêu gọi số vốn khổng lồ, được đồn đoán lên tới 7.000 tỷ USD, nhằm xây dựng mạng lưới các nhà máy sản xuất chip AI. Mục tiêu của Altman rất rõ ràng: Ông muốn tự chủ về phần cứng, thoát khỏi sự phụ thuộc vào Nvidia và giảm bớt quyền lực kiểm soát của Microsoft Azure đối với năng lực tính toán của OpenAI. Dù con số 7.000 tỷ USD có thể là phóng đại, nhưng ý chí muốn "ra riêng" của OpenAI là điều có thật.

Bên cạnh đó, OpenAI cũng có những động thái thay đổi cấu trúc quản trị để trở nên hấp dẫn hơn với các nhà đầu tư khác ngoài Microsoft. Những cuộc thảo luận về việc chuyển đổi từ mô hình phi lợi nhuận kiểm soát sang mô hình Doanh nghiệp vì lợi ích cộng đồng (Public Benefit Corporation) bắt đầu rò rỉ. Nếu điều này xảy ra, OpenAI sẽ không còn bị ràng buộc bởi lý tưởng "phi lợi nhuận" cũ kỹ, thứ đã suýt giết chết họ trong vụ sa thải Sam Altman và có thể mở rộng cửa đón nhận các dòng vốn mới, làm loãng dần tầm ảnh hưởng của Microsoft.

Sự ra đi của những người bảo vệ và rạn nứt văn hóa

Vết rạn nứt giữa hai công ty không chỉ nằm ở chiến lược kinh doanh hay cấu trúc vốn, mà còn lan sang cả triết lý phát triển cốt lõi: An toàn hay Tốc độ. Tháng 5 năm 2024, Ilya Sutskever, đồng sáng lập và là linh hồn khoa học của OpenAI, người từng dẫn đầu cuộc lật đổ Sam Altman, chính thức rời công ty. Ngay sau đó, Jan Leike, người đứng đầu nhóm Superalignment (nhóm nghiên cứu về cách kiểm soát siêu trí tuệ), cũng từ chức với một loạt bài đăng trên mạng xã hội X (Twitter) gây chấn động.

Leike cáo buộc rằng tại OpenAI, "sự an toàn và các quy trình đã bị lu mờ trước những sản phẩm hào nhoáng (shiny products)". Việc giải tán nhóm Superalignment sau đó là giọt nước tràn ly, cho thấy OpenAI dưới thời Sam Altman (với sự hậu thuẫn ngầm của Microsoft về nhu cầu ra mắt sản phẩm) đang ưu tiên tốc độ thương mại hóa hơn là sự thận trọng.

Mặc dù Microsoft luôn công khai ủng hộ các nguyên tắc AI có trách nhiệm, nhưng áp lực từ Redmond về việc phải liên tục có các tính năng mới để tích hợp vào Copilot nhằm biện minh cho mức phí thuê bao đắt đỏ đã vô hình trung đẩy OpenAI vào cuộc đua tốc độ này. Sự ra đi của những nhân vật chủ chốt như Ilya Sutskever và Andrej Karpathy cho thấy "chất keo" văn hóa gắn kết OpenAI đang dần tan rã, biến công ty này từ một phòng thí nghiệm lý tưởng thành một cỗ máy sản phẩm mang đậm hơi hướng tập đoàn, hình ảnh mà Microsoft đang cố gắng áp đặt.

Đến giữa năm 2024, mối quan hệ "đối tác độc quyền" từng được ca tụng là hình mẫu của Thung lũng Silicon đã thực sự chuyển sang trạng thái "quan hệ mở" (open relationship). Microsoft công khai tán tỉnh các mô hình AI khác, trong khi OpenAI bí mật đàm phán đưa ChatGPT lên hệ điều hành của Apple, đối thủ truyền kiếp của Microsoft. Không ai nói lời chia tay, nhưng cả hai đều đã chuẩn bị sẵn hành lý để đi con đường riêng của mình. Bàn cờ đã được sắp xếp lại và những quân cờ không còn đứng ở vị trí cũ. Kỳ trăng mật đã kết thúc, nhường chỗ cho một thực tế lạnh lùng hơn: Trong cuộc đua tới Siêu trí tuệ nhân tạo (AGI), không có đồng minh vĩnh cửu, chỉ có lợi ích tối thượng của kẻ dẫn đầu.

Bùi Tú

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/nhung-vet-nut-sau-tuan-trang-mat-giua-microsoft-va-openai-243073.html