Nỗi ám ảnh mang tên 'ô nhiễm đen'

6 giờ trướcBài gốc

Trong đó, “ô nhiễm đen”, carbon đen (black carbon) - những hạt bụi siêu mịn phát sinh chủ yếu từ mài mòn lốp xe cũ và các phương tiện giao thông - đang là “sát thủ vô hình” đe dọa đến môi trường không khí Thủ đô với những hệ lụy lâu dài chưa được nhiều người dân và cả xã hội lưu tâm đúng mức.

“Sát thủ vô hình” và “hữu hình”

Khi nói về ô nhiễm, người ta thường nghĩ ngay đến khói bụi từ nhà máy, khí thải xe cộ hay những dòng sông "chết". Nhưng có một nguồn ô nhiễm khổng lồ, dai dẳng và độc hại lại đến từ một vật dụng quen thuộc: những chiếc lốp xe. "Ô nhiễm đen" từ lốp xe không chỉ là những bãi lốp cũ vứt bỏ làm mất mỹ quan, mà là một hiểm họa kép tồn tại ở hai dạng: vô hình và hữu hình. Theo các nhà nghiên cứu, black carbon là tên gọi khoa học của các hạt vật chất carbon đen cực nhỏ, phát sinh từ quá trình cháy không hoàn toàn nhiên liệu và mài mòn lốp, thắng xe. Khi xe chạy, phanh hoặc cua, lốp mòn do ma sát với mặt đường, thải ra hàng tỷ hạt mịn nhỏ hơn sợi tóc 100 lần, bay vào không khí, lắng xuống sông ngòi và đất đai. Theo nghiên cứu từ các tổ chức quốc tế, lốp xe chiếm 22 - 44% thành phần black carbon, và toàn cầu, chúng thải ra 6 triệu tấn hạt mịn mỗi năm, gấp 1.000 - 2.000 lần so với khí thải từ ống xả. Ở các TP lớn như Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, nơi tỷ lệ phương tiện giao thông cá nhân ngày càng tăng cao, đặc biệt là xe máy và ô tô cũ kỹ sử dụng lốp đã qua nhiều năm, hiện tượng mài mòn lốp phóng thích lượng lớn bụi carbon đen là nguyên nhân chính tạo ra các hạt siêu mịn trong không khí.

Lực lượng chức năng khống chế vụ cháy bãi tập kết lốp ô tô cũ khổng lồ ở thành phố Hồ Chí Minh vào năm 2022. Ảnh: Quý Nguyễn

Theo số liệu thống kê, Hà Nội hiện có hơn 7 triệu phương tiện giao thông, trong đó có gần 1 triệu ô tô. Với con số này, có thể ước tính mỗi năm thải ra môi trường hàng triệu chiếc lốp xe cũ. Khi đó, dạng ô nhiễm "hữu hình" bắt đầu xuất hiện. Những chiếc lốp xe cũ được thu gom, tập kết thành đống chờ tái chế không chỉ là nơi sinh sản lý tưởng cho muỗi vằn gây bệnh sốt xuất huyết, mà còn tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ kinh hoàng. Còn nhớ, vào năm 2022, trên địa bàn TP Hồ Chí Minh đã xảy ra một vụ cháy lớn tại bãi chứa lốp xe phế liệu. Dù rất nhiều Cảnh sát phòng cháy chữa cháy (PCCC) đã được điều đến hiện trường cùng với đầy đủ phương tiện hiện đại để dập lửa nhưng do chất cháy là vỏ xe máy và vỏ xe ô tô phế liệu nên đám cháy bùng rất nhanh, tỏa ra nhiều khí độc, tạo thành cột khói đen bốc cao, gây khó khăn cho công tác tiếp cận và chữa cháy. Sau nhiều giờ làm việc căng thẳng, lực lượng chức năng phải rất vất vả mới khống chế và dập tắt được đám cháy này. Hay như mới đây, vào tháng 12/2024, trên phố Nguyễn Cảnh Dị, phường Định Công cũng xảy ra một vụ cháy kho chứa lốp ô tô gây náo loạn cả khu dân cư. Phải rất vất vả, 4 xe chữa cháy cùng hàng chục cán bộ, chiến sĩ Cảnh sát PCCC mới khống chế được ngọn lửa sau nhiều giờ làm việc căng thẳng.

Các chuyên gia môi trường cho biết, một lốp xe ô tô bị đốt cháy, chúng sẽ giải phóng lượng lớn black carbon - một thành phần cực độc của bụi mịn PM2.5, cùng các khí gây ung thư như Dioxin, Furan, bao trùm cả một khu vực dân cư trong làn khói độc. Tên gọi “sát thủ vô hình” không phải là cách nói quá khi nói đến ô nhiễm đen. Các hạt siêu mịn black carbon có kích thước nhỏ hơn 2,5 micromet có khả năng đi sâu vào phổi, vượt qua hàng rào bảo vệ của cơ thể và thâm nhập vào máu, gây tổn thương tế bào, làm tăng nguy cơ viêm nhiễm, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, ung thư phổi và các bệnh tim mạch. Các nghiên cứu y tế gần đây cũng chỉ ra tác động của carbon đen đến hệ thần kinh và nội tiết, ảnh hưởng lâu dài đến chức năng miễn dịch.

Doanh nghiệp cần chung tay bảo vệ môi trường

Đối mặt với thách thức, Việt Nam không thể chậm trễ hơn trong việc tìm kiếm lời giải cho bài toán "ô nhiễm đen". Một trong những giải pháp được sử dụng phổ biến lâu nay là tái chế lốp xe bằng công nghệ nhiệt phân. Công nghệ này đang được coi là giải pháp tối ưu trong việc tái chế lốp xe ô tô hiện nay nhưng có một nghịch lý là chính các nhà máy nhiệt phân này lại là nguồn ô nhiễm không khí lớn nếu không được đầu tư công nghệ xử lý hiện đại. Theo chuyên gia hóa học Đỗ Thanh Bái, nhiệt phân sẽ chỉ lấy được dầu, còn muội carbon thì chưa có hướng giải quyết. Thêm vào đó, có nhiều loại hóa chất thoát qua đường không khí qua nhiệt phân rất cao nên một số cơ sở nhiệt phân cũng là nguồn gây ô nhiễm không khí rất cao.

Kinh nghiệm từ nhiều quốc gia phát triển cho thấy, chìa khóa nằm ở việc áp dụng nguyên tắc trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), buộc các DN sản xuất, nhập khẩu lốp xe phải chịu trách nhiệm đến cùng cho sản phẩm của mình. Dựa trên nền tảng đó, chúng ta hoàn toàn có thể triển khai những giải pháp cụ thể, biến rác thải thành tài nguyên. “Trong Luật Môi trường 2020 quy định trách nhiệm của nhà sản xuất thì lốp cao su cũng thuộc diện nhà sản xuất phải có trách nhiệm thu hồi thì có khả năng vấn đề quản lý lốp thải sẽ tốt hơn trước đây, sẽ đóng góp phần nào cho việc giảm ô nhiễm PM 2.5 từ lốp xe ô tô” – Chuyên gia hóa học Đỗ Thanh Bái cho hay. Tất nhiên, để các giải pháp này trở thành hiện thực, cần một cú hích mạnh mẽ từ chính sách và quản lý đô thị. Việt Nam cần sớm quy hoạch các điểm tập kết và nhà máy xử lý lốp xe chuyên nghiệp, chấm dứt tình trạng thu gom, xử lý tự phát. Việc thực thi nghiêm quy định EPR, yêu cầu các hãng lốp lớn như Bridgestone, Michelin, DRC... phải thiết lập hệ thống thu hồi sản phẩm hiệu quả tại các TP lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh là yêu cầu cấp bách. Đồng thời, cần có chính sách ưu đãi về đất đai, thuế, vốn để khuyến khích các DN đầu tư vào công nghệ tái chế hiện đại.

Ngoài ERP, một hướng đi tiềm năng khắc để giải quyết bài toán “ô nhiễm đen” là ứng dụng công nghệ tái chế lốp xe thành nhựa đường cao su. Loại vật liệu này đã được chứng minh giúp tăng tuổi thọ mặt đường, giảm tiếng ồn giao thông và tăng khả năng chống nứt. Việt Nam có thể thí điểm sử dụng vật liệu này cho các dự án duy tu, sửa chữa các trục đường lớn hoặc các tuyến đường vành đai. Bên cạnh đó, việc tái chế lốp xe thành gạch cao su để lót sân chơi trẻ em, sân thể thao trong các công viên, trường học, khu đô thị mới là một giải pháp thiết thực. Nó không chỉ mang lại sự an toàn cho trẻ nhỏ mà còn tạo đầu ra ổn định cho lốp xe phế thải, thúc đẩy ngành công nghiệp tái chế xanh.

Không có cách nào để thu gom bụi mịn từ lốp xe, đây là thực trạng đáng lo ngại, nhất là trong thời buổi hiện nay ta dùng rất nhiều ô tô, xe máy cá nhân. Phương tiện giao thông ngày càng gia tăng thì bụi mịn PM2.5 ngày càng tăng. Nhiều đơn vị sản xuất cũng có cải tiến lốp, cải thiện mặt đường, các ý kiến, đề xuất…, nhưng cách triệt để nhất vẫn là làm thế nào để giảm thiểu lượng phương tiện giao thông trên đường, để giảm thiểu PM 2.5.

TS Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch mạng lưới không khí sạch Việt Nam

Quý Nguyễn

Nguồn KTĐT : https://kinhtedothi.vn/noi-am-anh-mang-ten-o-nhiem-den.806315.html