Thị trấn hát Lót, huyện Mai Sơn hôm nay.
Theo tư liệu lịch sử, ngày 26/8/1945, nhân dân các dân tộc Sơn La đã đứng lên giành chính quyền, góp phần cùng nhân dân cả nước làm cuộc Cách mạng Tháng Tám thành công. Chính quyền được thành lập, nhưng chưa có tổ chức đảng, thực hiện Nghị quyết Hội nghị cán bộ Trung ương ngày 1/8/1946, những cán bộ Việt Minh, đội viên đội tự vệ chiến đấu và những thanh niên trung thực, có nhiệt huyết cách mạng, đã được chọn làm đối tượng phát triển Đảng. Đầu tháng 10/1946, có 4 quần chúng ưu tú được kết nạp vào Đảng, đủ điều kiện để thành lập chi bộ độc lập.
Đến trung tuần tháng 10/1946, tại ngôi nhà sàn nhỏ bên cạnh cây me, Hội nghị thành lập chi bộ Đảng được tổ chức bí mật dưới sự chủ trì của đồng chí Trần Quyết, Bí thư Tỉnh ủy. Chi bộ thành lập có 8 đảng viên, gồm các đồng chí: Trần Quyết, Bùi Thọ Chuyên, Đại Liên, Động Lực, Lò Văn Mười, Sơn Nhân, Nguyễn Văn Đức, Cầm Van (Ngọc Tình). Hội nghị đã đề ra nhiệm vụ cấp bách trước mắt, phải trực tiếp lãnh đạo toàn diện trên các mặt chính trị, kinh tế, đấu tranh chống giặc ngoại xâm. Sự kiện thành lập chi bộ đầu tiên của Đảng bộ Sơn La, là bước ngoặt căn bản của cách mạng Sơn La.
Đoàn viên thanh niên thị trấn Hát Lót tham quan Di tích lịch sử Cây Me.
Ngày nay, bản Hát Lót cũ đã được đổi tên mới, ngôi nhà sàn nhỏ cũng không còn thay vào đó là những khu phố mới, nhưng cây me cổ thụ vẫn trường tồn cùng năm tháng với sự ra đời và trưởng thành của Đảng bộ tỉnh Sơn La. Để ghi dấu sự kiện quan trọng của Đảng bộ tỉnh Sơn La, Di tích Cây Me tại bản Hát Lót đã trở thành dấu tích quan trọng được UBND tỉnh Sơn La công nhận xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh năm 2005.
Khởi công xây dựng công trình bảo tồn, tôn tạo Di tích lịch sử Cây Me.
Giữ gìn, phát huy truyền thống lịch sử, vừa qua, UBND huyện Mai Sơn đã khởi công xây dựng công trình bảo tồn, tôn tạo Di tích lịch sử Cây Me. Công trình được UBND tỉnh phê duyệt với tổng mức đầu tư 14,3 tỷ đồng, từ nguồn vốn ngân sách tỉnh, có tổng diện tích quy hoạch khoảng 21.358 m2, gồm: Nhà truyền thống, nhà bia tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhà trưng bày, nhà sắp lễ, khuôn viên cảnh quan và các hạng mục phụ trợ. Công trình hoàn thành và đưa vào sử dụng có ý nghĩa tôn tạo, phục hồi các yếu tố gốc của Di tích; đồng thời, là địa chỉ giáo dục truyền thống, điểm du lịch, gắn với giá trị văn hóa, đáp ứng nhu cầu tham quan, học tập, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
Nguyễn Yến