Nông sản Việt 'lên đời': Từ nguyên liệu thô thành sản phẩm cao cấp trên kệ siêu thị Mỹ

một giờ trướcBài gốc

Những động thái thương mại gần đây của chính quyền Mỹ về cộng với xu hướng tiêu dùng của thị trường này đang dịch chuyển mạnh sang thực phẩm lành mạnh “thực vật hóa” đã tạo ra một cửa sổ cơ hội để nông sản Việt Nam đặc biệt hạt điều, cà phê, gạo… Việt Nam đang phát triển sang chuỗi giá trị chế biến cao, đóng gói hoàn chỉnh và mang thương hiệu. Cơ hội rõ nhất là hạt điều: Việt Nam là mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng nhân điều toàn cầu; khi thị trường sữa hạt tăng trưởng nhanh chóng.

CUỘC CHUYỂN DỊCH TỶ ĐÔ

Trong bối cảnh tiêu dùng tại Mỹ cũng đang thay đổi nhanh chóng theo hướng có lợi cho các sản phẩm chế biến từ nông sản Việt Nam. Phân khúc thực phẩm từ thực vật và “healthy lifestyle” đang tăng trưởng mạnh, khi người tiêu dùng Mỹ sẵn sàng trả mức giá cao hơn cho sản phẩm hữu cơ, ít phụ gia, minh bạch nguồn gốc và thân thiện môi trường.

Với xu thế này, sữa hạt điều trở thành một ví dụ tiêu biểu: từ một sản phẩm chỉ xuất hiện trong cộng đồng thuần chay, nó đã vươn lên cạnh tranh trực tiếp với sữa hạnh nhân hay sữa yến mạch tại các hệ thống siêu thị lớn.

Theo Grand View Research, thị trường sữa hạt điều toàn cầu đạt khoảng 218 triệu USD năm 2023 và dự kiến tăng trưởng 7,3% mỗi năm đến 2030, quy mô chưa lớn nhưng có tốc độ tăng nhanh và biên lợi nhuận cao. Sự dịch chuyển này chứng minh rằng nhu cầu đối với các sản phẩm chế biến sâu từ nông sản, đặc biệt là nhóm hạt có giá trị như điều, đang bùng nổ và mở ra cánh cửa mới để Việt Nam bước vào chuỗi giá trị cao cấp thay vì chỉ cung ứng nguyên liệu thô như trước.

Điều thú vị là đằng sau mỗi hộp sữa hạt điều trên kệ siêu thị Mỹ, Việt Nam chính là một trong số mắt xích nguyên liệu quan trọng nhất. Nhiều năm liền, Việt Nam giữ thị phần áp đảo trong nhập khẩu điều nguyên liệu của Mỹ.

Kể từ năm 2001, Mỹ luôn là thị trường nhập khẩu điều lớn nhất thế giới và cũng là thị trường quan trọng nhất của Việt Nam. Trong nhiều năm, Việt Nam giữ trên 75% thị phần, có thời điểm gần chạm 90%. Đây quả là con số hiếm có đối với một mặt hàng nông sản. Tuy nhiên, năm 2025 bắt đầu với một cú sốc khi Mỹ duy trì mức thuế cao từ ngày 1/8.

Ngành điều Việt Nam đang phải cạnh tranh ngày càng mạnh với Bờ Biển Ngà và Brazil - những quốc gia đầu tư mạnh vào chế biến sâu để xuất khẩu sản phẩm giá trị cao. Trong bối cảnh đó, mô hình “xuất khẩu thô số lượng lớn” không còn đủ sức tạo tăng trưởng bền vững.

Tương tự hạt điều, cà phê Việt cũng đang định hình một phân khúc khách hàng cao cấp tại thị trường Mỹ thay vì chỉ xuất khẩu nguyên liệu thô như trước kia.

Tương tự hạt điều, ngành cà phê Việt Nam đang chuyển dịch rõ rệt từ mô hình xuất khẩu nguyên liệu thô sang phát triển các dòng sản phẩm chế biến giá trị cao, đặc biệt hướng đến nhóm khách hàng cao cấp tại thị trường Mỹ. Dù Việt Nam vẫn giữ vị thế một trong những quốc gia xuất khẩu cà phê Robusta lớn nhất thế giới, tỷ trọng xuất khẩu dưới dạng nhân xanh đang dần thu hẹp, nhường chỗ cho các sản phẩm rang xay, cà phê hòa tan, cà phê đặc sản và các dòng đạt chuẩn bền vững theo xu hướng thị trường quốc tế.

Báo cáo USDA 2025 ghi nhận tốc độ tăng trưởng ổn định của nhóm sản phẩm chế biến (roasted, soluble), cho thấy sự nâng cấp mạnh mẽ trong chuỗi giá trị. Sự chuyển dịch này được thúc đẩy bởi việc mở rộng công suất tại các nhà máy rang xay trong nước, nhu cầu ngày càng lớn từ thị trường châu Á – châu Âu đối với sản phẩm tiện lợi, cùng những quy định môi trường, truy xuất nguồn gốc (như EUDR) buộc doanh nghiệp phải tạo ra giá trị gia tăng cao hơn thông qua minh chứng bền vững và kiểm soát chất lượng.

Mặt hàng gạo của Việt Nam cũng đang bước vào giai đoạn chuyển dịch mạnh mẽ từ xuất khẩu nguyên liệu số lượng lớn sang tập trung vào phân khúc chất lượng cao và sản phẩm chế biến sâu. Dù vẫn duy trì vị thế là một trong những quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, Việt Nam đã chủ động tái cơ cấu chủng loại gạo, hướng mạnh sang các dòng gạo thơm và gạo đặc sản như ST24, ST25, Jasmine hay Japonica. Tỷ trọng gạo chất lượng cao liên tục tăng trong cơ cấu xuất khẩu, thay thế dần các loại gạo phẩm cấp trung bình.

Cùng với đó, doanh nghiệp trong nước cũng đẩy mạnh phát triển các sản phẩm giá trị gia tăng như gạo đóng gói thương hiệu, gạo hữu cơ đạt chuẩn xuất khẩu sang EU – Mỹ – Nhật Bản, gạo ăn liền, bột gạo, snack gạo hay nhóm thực phẩm chế biến từ gạo (bún, miến, phở khô).

ĐI LÊN TỪ “ĐẾ CHẾ” NGUYÊN LIỆU THÔ

Một loạt động lực mạnh mẽ đang tạo ra “cú hích” thúc đẩy nông sản Việt Nam chuyển dịch từ xuất khẩu thô sang phát triển các sản phẩm chế biến sâu và giá trị cao. Trước hết, các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP, EVFTA và nhiều FTA song phương đã mở ra cánh cửa thị trường rộng lớn nhưng đi kèm yêu cầu khắt khe về chất lượng, an toàn thực phẩm và tiêu chuẩn sản xuất. Điều này buộc doanh nghiệp phải đầu tư vào chế biến, truy xuất nguồn gốc và kiểm soát chất lượng nếu muốn tận dụng ưu đãi thuế quan và tiếp cận các thị trường khó tính.

Bên cạnh đó, các tiêu chuẩn toàn cầu như EUDR, các quy định về food safety hay yêu cầu minh bạch chuỗi cung ứng đang khiến nhà nhập khẩu ưu tiên những sản phẩm đã được chứng nhận, đóng gói bài bản và có thể truy xuất đầy đủ, một lợi thế rõ rệt cho nhóm hàng chế biến.

Song hành với các yêu cầu thị trường, làn sóng đầu tư mạnh vào hạ tầng chế biến trong nước đang thúc đẩy sự chuyển dịch này diễn ra nhanh hơn. Từ các nhà máy rang xay cà phê hiện đại, hệ thống chế biến cấp đông thủy sản, dây chuyền đóng gói gạo cao cấp cho đến các nhà máy điều tự động hóa cao, năng lực chế biến ngày càng được nâng cấp, giúp Việt Nam gia tăng tỷ lệ sản phẩm giá trị cao và chủ động hơn trong việc xây dựng thương hiệu xuất khẩu.

Tuy vậy, quá trình “lên đời” nông sản Việt vẫn đối mặt không ít thách thức. Cơ cấu nông hộ nhỏ lẻ và phân mảnh khiến việc tiêu chuẩn hóa chất lượng, truy xuất nguồn gốc hay áp dụng quy trình bền vững trở nên khó khăn và tốn kém. Chi phí đầu tư cho chế biến sâu, logistics lạnh và đội ngũ kỹ thuật cũng là rào cản lớn đối với nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ. Không chỉ vậy, rủi ro thương mại như biến động thuế, biện pháp phòng vệ hay sự phụ thuộc vào nguồn cung nguyên liệu toàn cầu có thể gây tác động mạnh đến các ngành xuất khẩu chủ lực.

Việt Nam có cơ hội chuyển mình từ vai trò “đế chế nguyên liệu thô” sang vị trí nhà cung ứng chiến lược cho lĩnh vực thực phẩm có giá trị cao. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp chế biến, kinh doanh, xuất khẩu phải chú trọng đầu tư vào R&D, công nghệ chế biến, chuẩn hóa chất lượng, truy xuất nguồn gốc và hợp tác sâu rộng với các tập đoàn thực phẩm quốc tế.

Việc Mỹ bỏ thuế chỉ là lực đẩy ngắn hạn, nhưng cơ hội lớn hơn nằm ở sự dịch chuyển cấu trúc tiêu dùng toàn cầu sang thực phẩm lành mạnh, xanh, minh bạch nguồn gốc. Đó sẽ là điểm đến mà điều Việt Nam đang có ưu thế tự nhiên. Nếu tận dụng tốt “điểm rơi vàng” này, ngành điều Việt Nam hoàn toàn có thể bước vào một chu kỳ tăng trưởng mới từ xuất khẩu nguyên liệu thô sang sản phẩm có giá trị gia tăng, giá cao và tương lai là dẫn dắt xu hướng tiêu dùng của cả toàn cầu.

Hà Linh

Nguồn Thương Gia : https://thuonggiaonline.vn/nong-san-viet-len-doi-tu-nguyen-lieu-tho-thanh-san-pham-cao-cap-tren-ke-sieu-thi-my-post565027.html