Người được nhắc tới là bà Đặng Hoàng Ánh - tên khai sinh là Nguyễn Phúc Ngọc Diệp, sinh ngày 28/4/1932 ở Huế trong gia đình danh gia vọng tộc. Bà và vua Bảo Đại là họ hàng nên được gọi là Quận chúa, từ nhỏ sống trong nhung lụa và lễ nghi.
Năm 13 tuổi, bà Hoàng Ánh phải chứng kiến cảnh cha mẹ và người thân bị quân thù sát hại. Căm thù giặc, dù còn nhỏ, ban đêm bà bán hàng rong để dễ rải truyền đơn, quyết đi theo con đường cách mạng.
Với bản lĩnh kiên cường, trí thông minh và sự gan dạ, bà được Xứ ủy Nam Kỳ cử đi học lớp phản gián ở Campuchia. Đây chính là khóa học tạo tiền đề, để bà trở thành nữ tình báo chiến lược của cách mạng Việt Nam sau này.
Bà Đặng Hoàng Ánh. (Ảnh tư liệu)
Năm 1952, bà về nước và vào học tại trường Đại học Y Hà Nội. Là sinh viên xuất sắc, bà thi được học bổng và sang Pháp du học. Tháng 8/1958, kết thúc khóa học tại Pháp, bà trở về Việt Nam, móc nối lại với tổ chức để hoạt động cách mạng.
Với tấm bằng y danh tiếng, bà nhanh chóng xin được việc và tạo vỏ bọc tốt, dễ dàng với hoạt động tình báo trong lòng địch. Nhờ sự thông minh, khả năng ứng biến giỏi, bà tham gia nhiều sự kiện, nổi bật nhất là trận nổ bom làm sập Tòa Đại sứ quán Mỹ xảy ra lúc 10h45 phút ngày 29/5/1965.
Bà Đặng Hoàng Ánh từng kể lại: "Năm 1964 lực lượng biệt động Sài Gòn lên kế hoạch đánh bom Đại sứ quán Mỹ và tôi được cấp trên giao nhiệm vụ giết Carborlos - cố vấn cao cấp của Mỹ. Phải khó khăn lắm, tôi mới phát hiện hắn sang Việt Nam với cái tên là Taylor. Trong vai ca sỹ - vũ nữ Thu Nga, tôi bắt quen và hút hồn Taylor, khiến ông ta phải cầu hôn. Nhờ mối quan hệ thân thiết này, tôi dễ dàng đưa bom vào Đại sứ quán. Thời gian đó, tôi phải chịu tiếng xấu là gái hư theo Tây, phản bội đất nước”.
Bà Đặng Hoàng Ánh còn tham gia vào nhiều sự kiện khác như: tiến hành vụ ám sát Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu (nhưng không thành), xung phong đánh bom cảm tử ở rạp chiếu bóng Ngọc Lan (Đà Lạt) ngày 28/9/1969 khiến hàng trăm sĩ quan Mỹ, chính quyền Sài Gòn chết và bị thương. Tiếp đó, bà xung phong cùng đội cảm tử sang công tác, chiến đấu tại chiến trường Lào 3 năm.
Cuối tháng 4/1972, bà bí mật về nước để cùng một nhóm biệt động thâm nhập vào cứ điểm Đắc Tô - Tân Cảnh của chính quyền Sài Gòn. Khi vừa trở lại Đà Lạt mua gạo tiếp tế cho Khu 6, bà bị phục kích, bị bắt và đưa về giam tại tỉnh Tuyên Đức. Tại đây, bà bị tra tấn hết sức dã man trong 3 tháng trời. Sau đó được cứu thoát và lại tiếp tục công việc hoạt động tình báo cho đến ngày giải phóng.
Bà Đặng Hoàng Ánh khi còn nhỏ và về già. (Ảnh tư liệu)
Mặc dù có sự nghiệp tình báo vinh quang, nhưng đường tình duyên của bà lận đận. Bà có hai con với GS.BS Đào Tuấn Kiệt, nhưng con gái mất khi còn nhỏ, con trai cũng được chồng đưa sang Pháp. Về già, bà sống cuộc đời bình dị cùng con nuôi tại Lâm Đồng.
Câu chuyện về cuộc đời và số phận của một Quận chúa triều Nguyễn trở thành chiến sỹ cách mạng dũng cảm được tái hiện trong truyện tư liệu "Quận chúa biệt động" của tác giả Đặng Vương Hưng, ra mắt nhân dịp kỷ niệm 33 năm Giải phóng hoàn toàn miền Nam.
Thiên Bình