PGS.TS Kha Chấn Tuyền: Đồng Nai có đủ nền tảng để trở thành hình mẫu quốc gia về chuỗi thực phẩm an toàn

9 giờ trướcBài gốc

PGS.TS Kha Chấn Tuyền.

Ông chia sẻ dưới góc nhìn chuyên môn và có những đề xuất thiết thực nhằm thúc đẩy chuỗi giá trị nông sản, thực phẩm sạch, bền vững tại Đồng Nai.

Nguy cơ đáng lo ngại

Nhiều năm nghiên cứu và giảng dạy trong lĩnh vực công nghệ thực phẩm, ông đánh giá thế nào về thực trạng ATTP ở Việt Nam hiện nay, đặc biệt là khu vực phía Nam?

- Trong những năm gần đây, công tác đảm bảo ATTP tại Việt Nam đã có nhiều chuyển biến tích cực. Nhận thức của người tiêu dùng và doanh nghiệp đang được nâng cao rõ rệt. Người dân ngày càng quan tâm đến xuất xứ, bao bì, hạn sử dụng, trong khi nhiều doanh nghiệp chế biến đã đầu tư công nghệ hiện đại, đạt các tiêu chuẩn như: GMP, HACCP, BRC, IFS và ISO 22000. Đặc biệt, xu hướng ứng dụng công nghệ cao như: AI, Blockchain, IoT trong truy xuất nguồn gốc và kiểm soát chất lượng sản phẩm đang dần lan rộng, tạo nền tảng cho quản lý thông minh và minh bạch hơn.

Tuy vậy, thực trạng vẫn còn nhiều thách thức đáng lo ngại. Thực phẩm không rõ nguồn gốc, phụ gia ngoài luồng, tồn dư hóa chất cấm vẫn xuất hiện phổ biến, nhất là trong các chợ truyền thống và cơ sở chế biến nhỏ lẻ. Quản lý còn phân tán giữa các bộ, ngành, dẫn đến trùng lặp, bỏ sót, thiếu nhất quán trong kiểm tra. Cơ sở dữ liệu chưa được liên thông, gây hạn chế trong theo dõi và cảnh báo rủi ro.

Tỉnh Đồng Nai, nơi có mật độ cao các cơ sở chế biến nông sản - thực phẩm và vùng nguyên liệu lớn, ông nhận thấy những nguy cơ mất ATTP nổi bật nào đang hiện hữu?

- Tỉnh Đồng Nai, với đặc điểm là trung tâm chăn nuôi, trồng trọt và chế biến thực phẩm lớn của cả nước, đang đối mặt với nhiều nguy cơ mất ATTP đáng lo ngại. Những nguy cơ nổi bật có thể chia thành 5 nhóm chính. Thứ nhất, nguy cơ từ giết mổ và chế biến nhỏ lẻ vẫn rất phổ biến. Thứ hai, tồn dư hóa chất, thuốc bảo vệ thực vật và kháng sinh là vấn đề đáng lo ngại. Thứ ba, hệ thống chuỗi lạnh và vận chuyển chưa đáp ứng yêu cầu bảo quản thực phẩm an toàn. Thứ tư, thực phẩm chế biến sẵn từ các cơ sở nhỏ lẻ tiềm ẩn nguy cơ cao do sử dụng phụ gia không rõ nguồn gốc. Cuối cùng, thiếu liên kết chuỗi và hệ thống truy xuất nguồn gốc là điểm yếu cốt lõi. Việc sản xuất, thu mua và chế biến phần lớn vẫn diễn ra rời rạc, thiếu đồng bộ. Dù một số mô hình điểm đã triển khai truy xuất nguồn gốc bằng quét mã QR, nhưng mức độ áp dụng còn hạn chế và chưa được phổ cập rộng rãi trên toàn tỉnh.

PGS.TS Kha Chấn Tuyền báo cáo trong một hội nghị khoa học.

Cần xây dựng chuỗi thực phẩm an toàn

Hiện vẫn còn tồn tại những sai lệch trong khâu sản xuất, bảo quản, chế biến thực phẩm tại các cơ sở nhỏ, lẻ của địa phương, ông đánh giá thế nào về tác động lâu dài đến sức khỏe cộng đồng?

- Với góc nhìn của một người làm khoa học trong lĩnh vực công nghệ và ATTP, tôi cho rằng nếu tình trạng mất ATTP không được kiểm soát hiệu quả, hệ lụy đối với sức khỏe cộng đồng sẽ rất nghiêm trọng và kéo dài. Trước hết là nguy cơ tích lũy độc chất trong cơ thể. Các tồn dư hóa chất như thuốc bảo vệ thực vật, kháng sinh, kim loại nặng và các chất cấm như: hàn the, formol, chất tạo nạc... nếu tích lũy lâu dài sẽ làm suy giảm chức năng gan, thận, ảnh hưởng đến hệ miễn dịch và gây rối loạn chuyển hóa. Tiếp đó, nguy cơ gia tăng bệnh ung thư và tổn thương di truyền. Một số phụ gia, phẩm màu hoặc chất bảo quản ngoài danh mục có khả năng tạo ra các hợp chất gây đột biến gen như: nitrosamine, benzopyrene...

“Nâng cao ý thức cộng đồng về thực phẩm an toàn không thể chỉ trông chờ vào các biện pháp xử lý hành chính. Điều cốt lõi là tạo ra một chiến lược giáo dục - truyền thông nhân văn, hệ thống và bền vững, từ đó hình thành văn hóa tiêu dùng thực phẩm an toàn, vì sức khỏe cộng đồng và sự phát triển dài hạn của địa phương” - PGS.TS KHA CHẤN TUYỀN

Ngộ độc thực phẩm cấp tính vẫn là một mối đe dọa thường trực. Các tác nhân như vi sinh vật gây bệnh (E.coli, Salmonella, Listeria...) hoặc độc tố nấm mốc (aflatoxin...) có thể gây ngộ độc cấp tính, thậm chí tử vong. Hệ thống y tế sẽ phải gánh chịu chi phí lớn. Việc mất niềm tin vào thực phẩm nội địa sẽ tác động tiêu cực đến tiêu dùng trong nước, làm suy yếu chuỗi giá trị nông sản và gia tăng chi phí nhập khẩu thực phẩm an toàn từ nước ngoài. Khi người dân không còn tin tưởng vào thực phẩm hằng ngày, tâm lý lo lắng, hoang mang sẽ ảnh hưởng đến chất lượng sống, đặc biệt ở nhóm người có thu nhập thấp. Về lâu dài, điều này phá vỡ nền tảng sức khỏe cộng đồng, làm suy giảm chất lượng nguồn nhân lực và ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh quốc gia.

Ông đánh giá như thế nào về tiềm năng hợp tác giữa “3 nhà”: khoa học - doanh nghiệp - địa phương trong việc xây dựng chuỗi thực phẩm an toàn từ nông trại đến bàn ăn?

- Mô hình hợp tác giữa “3 nhà”: khoa học - doanh nghiệp - địa phương là chìa khóa chiến lược để xây dựng chuỗi thực phẩm an toàn, minh bạch và bền vững từ nông trại đến bàn ăn. Mỗi bên trong mô hình “3 nhà” sở hữu lợi thế riêng. Khi được kết nối một cách đồng bộ và minh bạch, 3 lực lượng này sẽ kiến tạo nên hệ sinh thái thực phẩm hiện đại, có khả năng truy xuất, kiểm soát chất lượng và thích ứng với thị trường. Xu hướng tiêu dùng hiện đại, đặc biệt là nhu cầu về thực phẩm an toàn, nguồn gốc minh bạch và thân thiện với môi trường, đang mở ra cơ hội lớn cho mô hình hợp tác này. Ngoài ra, khoa học và công nghệ không nên giới hạn trong phòng thí nghiệm. Trường đại học và viện nghiên cứu cần hiện diện tại thực tiễn: tham gia thiết kế mô hình hợp tác xã thông minh, điểm trình diễn công nghệ, phát triển hệ thống giám sát ATTP tại chợ đầu mối hoặc trung tâm phân phối lớn. Việc định hình sản phẩm từ thực phẩm chức năng đến sản phẩm hữu cơ xuất khẩu cũng là thế mạnh nhà khoa học có thể đóng góp sâu sắc. Đồng Nai với hệ sinh thái nông nghiệp phát triển sẽ là địa phương lý tưởng để triển khai và nhân rộng mô hình này.

Theo ông, Đồng Nai cần ưu tiên giải pháp nào trước mắt và lâu dài để giảm thiểu nguy cơ mất ATTP?

- Với vai trò là một trong những trung tâm nông nghiệp, chế biến thực phẩm lớn của vùng Đông Nam Bộ, Đồng Nai cần triển khai đồng bộ các giải pháp ngắn hạn và chiến lược dài hạn nhằm kiểm soát và giảm thiểu nguy cơ mất ATTP. Trong ngắn hạn, địa phương cần tập trung vào các mắt xích dễ tổn thương nhất trong chuỗi sản xuất, phân phối. Về lâu dài, Đồng Nai cần phát triển một hệ sinh thái thực phẩm an toàn cấp tỉnh, dựa trên hợp tác “4 nhà”: Nhà nước - nhà khoa học - doanh nghiệp - nông dân. Trọng tâm là xây dựng chuỗi giá trị khép kín cho các nhóm sản phẩm có thế mạnh như: thịt - trứng - rau - thủy sản, kết hợp với Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP), nông nghiệp sạch và nông nghiệp tuần hoàn. Một trong những giải pháp chiến lược quan trọng là đầu tư xây dựng Trung tâm Kỹ thuật và kiểm nghiệm an toàn thực phẩm cấp vùng, có chức năng xét nghiệm nhanh, tư vấn kỹ thuật bảo quản, chế biến và hỗ trợ truy xuất nguồn gốc. Song song đó, ứng dụng công nghệ số và IoT cần được ưu tiên trong chuỗi lạnh, kho bảo quản và giám sát chế biến. Cuối cùng, phát triển đội ngũ nhân lực chuyên trách về ATTP là điều kiện tiên quyết.

Đồng Nai có đủ nền tảng để trở thành hình mẫu quốc gia về chuỗi thực phẩm an toàn. Để hiện thực hóa mục tiêu này, địa phương cần triển khai giải pháp đồng bộ, lấy hợp tác, chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực làm trụ cột, trong đó các trường đại học và doanh nghiệp đóng vai trò then chốt cho sự phát triển bền vững.

Xin cảm ơn ông!

Lê Phương Khang (thực hiện)

Nguồn Đồng Nai : https://baodongnai.com.vn/dong-nai-cuoi-tuan/202508/pgsts-khachantuyendong-nai-co-du-nen-tang-de-tro-thanh-hinh-mau-quoc-gia-ve-chuoi-thuc-pham-an-toan-a920169/