PGS.TS Nguyễn Bá Chiến: Cần quyết đoán về chiến lược và khẩn trương trong hành động

24 phút trướcBài gốc

Đó là khẳng định của PGS.TS Nguyễn Bá Chiến, Giám đốc Học viện Hành chính và Quản trị công trong cuộc trò chuyện với PV Báo Điện tử Tiếng nói Việt Nam.

Cần có đột phá về thể chế và phương thức quản trị

PV: Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng (Đại hội Đảng) năm 1986, đã đề ra đường lối đổi mới toàn diện đất nước, được xem như bước ngoặt quan trọng trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước. Quyết sách này đã thay đổi đất nước, đặc biệt là cuộc sống của người dân như thế nào, thưa PGS.TS?

PGS.TS Nguyễn Bá Chiến: Với tinh thần “Nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật”, Đại hội VI của Đảng đã đề ra đường lối đổi mới toàn diện đất nước bằng những quyết sách mang tính lịch sử, tạo nên bước ngoặt cho sự phát triển đó là: Đổi mới tư duy, trước hết là tư duy kinh tế, chuyển từ cơ chế tập trung, quan liêu bao cấp sang nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần có sự quản lý của nhà nước; triển khai ba chương trình mục tiêu (lương thực - thực phẩm, hàng tiêu dùng, hàng xuất khẩu); đổi mới quản lý kinh tế (hạch toán, giá - lương - tiền), tinh gọn bộ máy, phát huy “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”; mở cửa, mở rộng kinh tế đối ngoại…

Đổi mới đã đưa người dân từ “thuộc quản lý” sang làm chủ vận mệnh của mình với quan điểm: “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”. Người dân được tiếp cận thị trường; tự do khởi sự kinh doanh; chủ động, sáng tạo trong đời sống kinh tế - xã hội...

Việt Nam đang bước vào một giai đoạn bản lề của quá trình chuyển đổi thể chế kinh tế và đổi mới tổ chức, hoạt động của hệ thống chính trị.

Những quyết sách mang tính “cởi trói” của Đại hội VI của Đảng đã tạo ra “sức bật” toàn diện về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của đất nước: chấm dứt khan hiếm, lưu thông hàng hóa được thông suốt; nông nghiệp bứt phá, đến năm 1989 nước ta đã xuất khẩu gạo; khu vực tư nhân phát triển mạnh mẽ; tăng trưởng cao trong thập niên 1990; nghèo, đói giảm sâu; chất lượng cuộc sống, các chỉ số giáo dục, y tế cải thiện rõ rệt; nhân dân tin tưởng vào đường lối đổi mới của Đảng... Ngân hàng Thế giới và các tổ chức quốc tế đánh giá, những cải cách, đổi mới từ năm 1986 đã đưa Việt Nam từ một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới thành một nền kinh tế có thu nhập trung bình thấp. Năm 2024, GDP bình quân đầu người đạt khoảng 4.700 USD. Chỉ số HDI của Việt Nam năm 2023 đạt 0,766, thuộc vào nhóm các quốc gia có mức phát triển con người cao - đứng thứ 93 trên tổng số 193 quốc gia và vùng lãnh thổ...

PV: Đến Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, năm 2021, Đảng ta chủ trương: “Đổi mới quản trị quốc gia theo hướng hiện đại, hiệu quả”. Xin PGS. TS cho biết, sự cần thiết thực hiện quản trị quốc gia hiện đại, hiệu quả để đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc?

PGS.TS Nguyễn Bá Chiến: Quản trị quốc gia hiện đại, hiệu quả ở Việt Nam được hiểu là quá trình Nhà nước với vai trò là trung tâm, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, dựa trên những nguyên tắc, chuẩn mực phổ quát của quản trị tốt, sử dụng các công cụ, phương tiện, phương thức phù hợp huy động mọi nguồn lực trong xã hội và sự tham gia của các chủ thể khác nhau để ban hành, tổ chức thực hiện các quyết sách, mục tiêu chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội nhằm đưa quốc gia phát triển theo hướng hiện đại, hiệu quả.

Trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng, lần đầu tiên nhắc tới 7 lần cụm từ “quản trị quốc gia”, điều này khẳng định tầm nhìn của Đảng Cộng sản Việt Nam về tầm quan trọng của quản trị quốc gia đối với sự phát triển đất nước. Đảng và Nhà nước đang quan tâm rất sâu sắc đến quản trị quốc gia theo hướng hiện đại, hiệu quả. Trong bối cảnh tình hình thế giới, khu vực và trong nước đang biến động sâu sắc, yêu cầu đổi mới quản trị quốc gia theo hướng hiện đại, hiệu quả không chỉ là định hướng chính trị, mà đã trở thành mệnh lệnh cấp thiết của thực tiễn phát triển đất nước. Điều này xuất phát từ các lý do sau:

Một là, thách thức vượt qua bẫy thu nhập trung bình. Sau gần bốn thập kỷ thực hiện công cuộc Đổi mới, Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu quan trọng: tốc độ tăng trưởng kinh tế trung bình đạt 6,6%/năm, giai đoạn 1986 - 2023. Theo dự báo năm 2025 quy mô nền kinh tế đạt trên 500 tỷ USD, đứng thứ 30 nền kinh tế lớn nhất thế giới, thu nhập bình quân đầu người năm 2025 dự kiến trên 5.000USD. Chúng ta mất khoảng 15 năm để chuyển từ nước có thu nhập trung bình thấp (từ năm 2009) sang nhóm ngưỡng tiêu chuẩn nước có thu nhập trung bình cao.

Việt Nam đặt mục tiêu trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045. Đây là khát vọng của toàn Đảng, toàn dân tộc để quốc gia hùng cường, nhân dân hạnh phúc. Tuy nhiên, Theo Ngân hàng Thế giới, trong hơn 30 năm qua, chỉ có 34 quốc gia vượt qua được bẫy thu nhập trung bình, 108 quốc gia khác vẫn mắc kẹt trong bẫy thu nhập trung bình.

PGS.TS Nguyễn Bá Chiến (áo trắng) tại lễ khai giảng khóa bồi dưỡng quốc tế "Nâng cao năng lực lãnh đạo và quản trị địa phương hiệu quả" dành cho cán bộ lãnh đạo, quản lý tỉnh Tây Ninh.

Vì vậy, nếu vẫn duy trì phương thức quản trị hiện tại thông qua việc tận dụng lao động giá rẻ, nguồn tài nguyên thiên nhiên sẵn có và dựa vào xuất khẩu thô, Việt Nam khó có thể vượt qua được bẫy thu nhập trung bình. Việt Nam cần phải đổi mới phương thức quản trị hướng tới tạo động lực tăng trưởng mới thông qua khơi dậy động lực sáng tạo, đổi mới và huy động được mọi nguồn lực của các chủ thể trong xã hội.

Hai là, tác động của cuộc cách mạng công nghiệp (CMCN) lần thứ tư và kỷ nguyên số. Cuộc CMCN 4.0 đã và đang thay đổi căn bản không chỉ nền kinh tế mà cả cách thức tổ chức xã hội, bộ máy công quyền và phương thức quản trị. Dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo, điện toán đám mây, internet vạn vật là nền tảng mới của quản lý, sản xuất và điều hành trong kỷ nguyên số.

Trong môi trường số, năng lực kết nối, phân tích lựa chọn vấn đề và ra quyết định dựa trên dữ liệu, thời gian thực sẽ thay thế phương thức điều hành dựa trên kinh nghiệm và mệnh lệnh hành chính truyền thống. Sự trì trệ, phân mảnh, chồng chéo trong bộ máy không chỉ làm chậm quá trình phát triển mà còn tạo nguy cơ tụt hậu nhanh hơn. Một chính quyền hiện đại phải là một hệ thống thông minh, liên thông, số hóa và đặt người dân làm trung tâm trong mọi chính sách.

CMCN lần thứ tư vừa giúp các quốc gia phát triển nhanh, vượt bậc nhờ ứng dụng công nghệ, nhưng cũng có thể khiến các quốc gia bị tụt lại phía sau nếu không biết tận dụng thành tựu khoa học - công nghệ. Điều này đòi hỏi quản trị quốc gia phải hiện đại, hiệu quả với tầm nhìn vượt trội, tư duy đột phá, tập trung nguồn lực và phương thức quản trị phù hợp.

Ba là, môi trường toàn cầu bất định, đặt ra yêu cầu không chỉ là “quản trị sự thay đổi” mà là “thay đổi cách thức quản trị”.

Báo cáo phát triển con người toàn cầu 2021/2022 của Liên Hợp Quốc đã chỉ rõ thời đại mà các quốc gia đang đối diện là “Thời đại bất định, cuộc sống bất an, xây dựng tương lai trong một thế giới đang chuyển đổi”. Điều này buộc mỗi quốc gia phải nâng cao năng lực quản trị linh hoạt, thích ứng và có khả năng phục hồi nhanh.

PGS.TS Nguyễn Bá Chiến

"Cơ hội sẽ lướt nhanh, thời gian không chờ đợi chúng ta, đòi hỏi sự quyết đoán về chiến lược và khẩn trương trong hành động".

Việt Nam là 1 trong 5 quốc gia bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi biến đổi khí hậu. Năm 2024, chỉ một cơn bão Yagi đã gây thiệt hại kinh tế hơn 88.700 tỷ đồng, bằng 0,62% GDP năm 2023, làm giảm khoảng 0,24% GDP năm 2024, làm 320 người chết, 25 người mất tích, hàng nghìn ngôi nhà bị hư hỏng…

Theo dự báo, Việt Nam chỉ còn khoảng 10 năm là hết giai đoạn dân số vàng (năm 2036). Việt Nam cũng chỉ còn 20 năm để làm nên kỳ tích trở thành nước phát triển, có thu nhập cao vào năm 2045.

Cơ hội sẽ lướt nhanh, thời gian không chờ đợi chúng ta, đòi hỏi sự quyết đoán về chiến lược và khẩn trương trong hành động. Không đổi mới quản trị mang tính hệ thống, Việt Nam sẽ rơi vào giai đoạn “chưa giàu đã già”. Khi đó, gánh nặng an sinh xã hội, và các vấn đề xã hội sẽ đẩy nhanh tiến trình rơi vào bẫy “thu nhập trung bình”.

Việt Nam đang bước vào một giai đoạn bản lề của quá trình chuyển đổi thể chế kinh tế và đổi mới tổ chức, hoạt động của hệ thống chính trị. Sự chuyển dịch từ vai trò quản lý sang kiến tạo, phục vụ, đồng hành là tất yếu; khu vực tư nhân được xác lập là một động lực tăng trưởng quan trọng nhất của nền kinh tế. Vì vậy, cần có đột phá về thể chế và phương thức quản trị để huy động tổng lực cho sự phát triển quốc gia.

Chuẩn mực mới không thể giải quyết bằng tư duy cũ, cách làm quen thuộc. Chúng ta đối diện với nhiều thách thức, nhưng điều thách thức hơn là dùng phương thức đã cũ để xử lý những vấn đề mới chưa từng có trong tiền lệ. Chính vì vậy, trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng, “Đổi mới quản trị quốc gia theo hướng hiện đại, hiệu quả” được xác định là giải pháp đột phá, nhiệm vụ và phương hướng để thực hiện khát vọng, mục tiêu đến năm 2045 Việt Nam là nước phát triển, có thu nhập cao.

"Khát vọng lớn nhất của con người là được hưởng quyền sống, quyền tự do và mưu cầu hạnh phúc. Trách nhiệm của nhà nước là thực hiện mục tiêu bảo đảm quyền sống, quyền tự do, quyền mưu cầu hạnh phúc của nhân dân. Tư tưởng “dân là gốc” xuyên suốt trong đường lối của Đảng và Nhà nước, thể hiện ở nguyên tắc tất cả quyền lực thuộc về nhân dân, Nhà nước phục vụ nhân dân, coi sự hài lòng và hạnh phúc của người dân là thước đo thành công của quản trị quốc gia".

- PGS.TS Nguyễn Bá Chiến

Hạnh phúc của nhân dân là mục tiêu cao nhất

PV: Trong các văn kiện Đại hội Đảng, nhất là văn kiện Đại hội XIII của Đảng, chủ trương lấy người dân là “trung tâm, chủ thể, mục tiêu xác định động lực của phát triển”. Vậy mục tiêu này cần được thể hiện thế nào trong quản trị quốc gia theo hướng hiện đại, hiệu quả thưa PGS.TS?

PGS.TS Nguyễn Bá Chiến: Trong quản trị quốc gia hiện đại, hiệu quả, người dân là trung tâm và hạnh phúc của nhân dân là mục tiêu cao nhất của mọi chính sách, pháp luật. Khi xây dựng chính sách, pháp luật quán triệt quan điểm thay đổi cách tiếp cận từ chú trọng xác lập quy định “nghĩa vụ” sang ưu tiên thiết lập các quy định “bảo vệ và bảo đảm quyền” hợp pháp của các bên liên quan. Chấm dứt tư duy “xin - cho” kiểu ban ơn, dễ phát sinh nhũng nhiễu, tiêu cực trong hoạt động của cơ quan công quyền sang tư duy “yêu cầu - đáp ứng” hướng tới cung cấp dịch vụ công đáp ứng sự hài lòng của người dân và doanh nghiệp; thúc đẩy quan hệ hợp tác, chia sẻ giữa nhà nước với các chủ thể trong xã hội.

Mỗi cán bộ, công chức, viên chức và các cơ quan công quyền khi nhân danh quyền lực nhà nước phải thấm nhuần quan điểm thực thi, chính sách pháp luật không chỉ là “trách nhiệm công vụ” mà còn hướng tới phải thấm nhuần tư duy “trách nhiệm phục vụ” người dân, xã hội. Xác lập thể chế theo nguyên tắc nhà nước, cán bộ, công chức “được phép làm những gì pháp luật quy định, cho phép”, đối với công dân “được phép làm những gì pháp luật không cấm”, chấm dứt tư duy “không quản được là cấm” để kiến tạo sự phát triển.

Quản trị quốc gia hiện đại phải bảo đảm sự gắn kết hài hòa giữa Nhà nước, xã hội và thị trường. Nhà nước giữ vai trò trung tâm, kiến tạo khung khổ pháp lý và thiết chế vận hành, tạo “luật chơi” minh bạch để mọi thành phần cùng tham gia phát triển đất nước. Người dân, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội không chỉ là đối tượng quản lý, mà còn là chủ thể đồng hành, cùng chia sẻ trách nhiệm vì lợi ích chung.

Trong kỷ nguyên mới, vai trò của nhân dân không dừng ở việc tuân thủ pháp luật, mà phải được khẳng định ở quyền tham gia giám sát, phản biện, đóng góp cho các quyết sách phát triển. Để hiện thực hóa điều đó, cần thiết lập cơ chế pháp lý bảo đảm minh bạch thông tin, trách nhiệm giải trình của chính quyền và quyền giám sát của nhân dân. Khi ý kiến của nhân dân được lắng nghe, phản hồi nghiêm túc, kênh đối thoại hai chiều giữa Nhà nước và xã hội sẽ hình thành, củng cố niềm tin, đồng thuận và sức mạnh đại đoàn kết.

Chính sự tham gia chủ động của nhân dân sẽ góp phần bảo vệ lợi ích công, ngăn ngừa tham nhũng, lạm quyền, đồng thời tạo sự cân bằng, hài hòa trong quá trình thực hiện mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia.

PGS.TS Nguyễn Bá Chiến phát biểu tại Đại hội Đại biểu Đảng bộ Học viện Hành chính và Quản trị công lần thứ XII, nhiệm kỳ 2025-2030.

Nhà nước quản lý và phục vụ, đồng hành, tạo điều kiện để người dân phát triển toàn diện. Quản trị quốc gia hiện đại, hiệu quả hướng tới đáp ứng sự kỳ vọng, đồng thuận và đem lại hạnh phúc cho nhân dân. Hiệu quả quản trị không chỉ phản ánh bởi những chỉ số kinh tế mà còn đo bằng mức độ hài lòng, thụ hưởng và hạnh phúc của người dân trong quá trình hoạch định, thực thi và đánh giá kết quả thực hiện chính sách, pháp luật.

Do đó, thiết kế chính sách, pháp luật cần xác lập các tiêu chí về an toàn, an lành, sự thân thiện, nhân văn, bảo đảm quyền thụ hưởng dịch vụ công cơ bản, thiết yếu cho người dân. Trong đó, quan tâm, chú trọng tới những việc sau:

Việc thiết kế chính sách, pháp luật này phải đảm bảo cho người dân được thụ hưởng các nhu cầu cơ bản, thiết yếu về y tế, giáo dục, văn hóa, xã hội; Không để ai bị bỏ lại phía sau, bị tụt hậu trong sự phát triển chung của xã hội; đồng thời cần kiến tạo môi trường công bằng và tạo cơ hội để mỗi cá nhân được sáng tạo, phát triển toàn diện, phù hợp với năng lực và điều kiện của mình.

Công dân được tạo mọi điều kiện thuận lợi để tham gia vào hoạt động quản trị. Nhà nước có trách nhiệm bảo đảm cơ chế pháp lý và thực tiễn để thực hiện cho tốt “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Người dân có thể dễ dàng thực hiện quyền tham gia bày tỏ ý kiến, góp ý vào các chính sách, pháp luật. Chính quyền lắng nghe, thấu hiểu và giải trình các ý kiến, sáng kiến chính sách của người dân.

Nguồn lực trong dân, nguồn lực trong xã hội là nguồn lực lớn nhất và quan trọng nhất. Vượt lên trên sự khác biệt, quản trị quốc gia hiện đại, hiệu quả huy động được mọi nguồn lực quốc gia; huy động mọi chủ thể trong xã hội cùng chung khát vọng, tầm nhìn phát triển quốc gia.

Quân đội Việt Nam ngày càng lớn mạnh.

PV: Chúng ta đang thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị. Phát biểu tại Hội nghị lần thứ 12 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định, cả hệ thống chính trị và hệ thống hành chính đều đang vận hành theo hướng đổi mới tổ chức bộ máy, nâng cao chất lượng quản trị, điều hành khoa học, hạn chế trung gian, xóa bỏ trùng lặp chức năng, gần dân hơn, sát dân hơn, phục vụ nhân dân tốt hơn. Đây cũng là đổi mới quản trị quốc gia theo hướng hiện đại, hiệu quả, thưa PGS.TS?

PGS.TS Nguyễn Bá Chiến: Đúng vậy, chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Hội nghị phản ánh rõ xu thế đổi mới quản trị quốc gia theo hướng hiện đại, hiệu quả.

Tái cấu trúc tổng thể bộ máy trong toàn hệ thống chính trị theo đúng tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm nhằm mục tiêu tối đa hóa giá trị tạo ra và nâng cao chất lượng phục vụ người dân. Thiết kế và vận hành bộ máy trong hệ thống chính trị dựa trên nguyên tắc khoa học tổ chức, phù hợp thực tiễn, và bảo đảm hiệu năng tối ưu của toàn hệ thống. Đặc biệt, việc thiết kế phải bảo đảm mỗi tổ chức công trong hệ thống được đặt đúng vị trí, đúng vai trò và đúng chức năng, để bộ máy công quyền thật sự tạo ra giá trị, kiến tạo sự phát triển bền vững của quốc gia.

Nguyễn Vân/VOV.VN

Nguồn VOV : https://vov.vn/chinh-tri/pgsts-nguyen-ba-chien-can-quyet-doan-ve-chien-luoc-va-khan-truong-trong-hanh-dong-post1225299.vov