PGS.TS Trịnh Hòa Bình: 'Giải cứu trẻ khỏi thế giới ảo không chỉ là việc của gia đình'

7 giờ trướcBài gốc

“Trẻ mất cảm xúc, tê liệt phản xạ, sống như đang bị lập trình”

PV: Thưa ông, hiện nay rất nhiều trẻ em sử dụng TikTok, xem video ngắn quá nhiều, có dấu hiệu "nghiện". Có người còn gọi đây là hiện tượng “thối não”. Là một chuyên gia xã hội học, ông nhìn nhận hiện tượng này ra sao?

PGS.TS. Trịnh Hòa Bình: Ảnh hưởng của TikTok đến trẻ em hiện nay là rất rõ ràng. Rất nhiều em xem video ngắn quá mức, dẫn đến "nghiện". Ngay cả người lớn còn bị cuốn hút, huống gì trẻ con. Thế giới mạng tràn ngập video ngắn, tin giả, trò chơi gây nghiện - tất cả được thiết kế chỉ để thu hút lượt xem, bất chấp tác động đến người dùng.

Hiện tượng mà nhiều người gọi là “thối não” là có thật. Trẻ em dần mất khả năng phân biệt thật - giả, sống - chết; trở nên tê liệt cảm xúc và vô cảm với thực tại. Thậm chí, tình trạng trẻ chết thương tâm do bắt chước những video clip trên mạng xuất hiện ngày càng nhiều. Một ví dụ điển hình là vụ việc ba đứa trẻ chơi gần ao, hai em rơi xuống nước cứu nhau, còn một em chỉ đứng trên bờ, không kêu cứu, không gọi người lớn, mà phát ra những âm thanh như đang "nhập vai TikTok". Điều này cho thấy hệ thần kinh các em bị tê liệt, phản xạ bị lập trình như đang lặp lại những gì đã xem quá nhiều trên mạng.

Trẻ sống trong trạng thái như đang "tắm mình" trong các tình huống quen thuộc từ video - lặp đi lặp lại - đến mức hình thành phản xạ có điều kiện nhưng là phản xạ bị chai lì, trơ hóa. Càng tiếp xúc lâu dài, mức độ nguy hiểm càng tăng.

Ở một khía cạnh nào đó, đây là hệ quả của sự phát triển công nghệ. Nhưng nếu không kiểm soát, mặt trái sẽ rất nghiêm trọng. Trẻ không thể tự thoát ra khỏi vòng xoáy này mà người lớn phải có trách nhiệm giúp các em gỡ bỏ.

Sự bùng nổ của nội dung ngắn gây nghiện trên TikTok có thể dẫn đến rối loạn chú ý, lệch chuẩn hành vi. Sống ảo quá mức sẽ khiến trẻ mất kết nối với thực tại.

PV: Vậy những hệ lụy mà TikTok, AI và thế giới ảo đang gây ra đối với nhận thức và sự phát triển tâm lý của trẻ em như thế nào, thưa ông?

PGS.TS. Trịnh Hòa Bình: Khi xem nhiều, đặc biệt là phương tiện nghe - nhìn, trẻ em và cả người lớn đều dễ bị lười vận động, lười tư duy. Tivi, mạng xã hội, TikTok, AI - bản chất là công cụ giúp con người. Nhưng nếu bị lạm dụng, thì nó khiến người ta mất khả năng suy nghĩ độc lập.

Sự bùng nổ của nội dung ngắn gây nghiện trên TikTok có thể dẫn đến rối loạn chú ý, lệch chuẩn hành vi. Sống ảo quá mức sẽ khiến trẻ mất kết nối với thực tại. Đấy không còn là “trào lưu” nữa – nó đã trở thành một hiện tượng phổ quát.

Người lớn chúng ta không thể kiểm soát được nếu vẫn cứ thờ ơ, chỉ nghĩ rằng cho con ăn đủ, học đủ, có đủ phương tiện là đủ. Đó là quan niệm cực kỳ nguy hiểm.

Từ góc độ xã hội học, hiện tượng này sẽ tác động lớn đến xã hội, đến kinh tế, đến giáo dục. Nếu lạm dụng, con người sẽ trở nên lười biếng, ỷ lại, mất khả năng tự thân vận động.

Chúng ta còn đang đối diện với nguy cơ lớn hơn khi AI phát triển mạnh mẽ. Đừng kỳ vọng sai lầm rằng AI hay công nghệ sẽ làm thay ta mọi việc. Nếu không làm chủ, con người sẽ trở thành nô lệ của chính sản phẩm do người lớn tạo ra.

PV: Trong một số trường hợp, trẻ còn rơi vào trầm cảm, cô lập, hoặc tham gia các thử thách nguy hiểm trên TikTok. Theo ông, điều gì đáng lo nhất?

PGS.TS. Trịnh Hòa Bình: Đúng vậy, nhưng điều đáng lo là cha mẹ không biết gì cả. Trẻ chìm trong thế giới ảo, đi tìm lời giải, tìm sự kết nối ở đó. Sống cùng một nhà mà trở nên xa lạ. Đến khi có chuyện nghiêm trọng thì mới phát hiện, nhưng lúc ấy không cứu vãn được.

Thậm chí, tôi cho rằng đến lúc cần có cả những cơ quan chuyên trách về chữa trị cho căn bệnh này - một “chứng bệnh mới” của thời đại. Chúng ta cần phải có giải pháp, có chính sách rõ ràng, không thể chỉ hô hào.

Theo Oxford Languages, “Brain rot” – tạm dịch là “thối não” – được chọn là Từ của năm 2024, phản ánh mối lo ngại toàn cầu về sự suy giảm trí tuệ do tiêu thụ nội dung vô nghĩa trên mạng xã hội.

Qua các nghiên cứu cho thấy, nghiện mạng xã hội ảnh hưởng lớn đến các kỹ năng tư duy như: Lập kế hoạch; Tổ chức; Giải quyết vấn đề; Ra quyết định; Không chỉ vậy, nhận thức bản thân cũng bị lệch lạc, dẫn đến mất kết nối với thực tại.

Cần liên minh gia đình - nhà trường - xã hội để giúp trẻ làm chủ công nghệ

PV: Vậy người lớn có thể nhận biết dấu hiệu con mình bị ảnh hưởng bởi TikTok và thế giới ảo không, thưa ông?

PGS.TS. Trịnh Hòa Bình: Có khá nhiều dấu hiệu để nhận biết việc đó, ví dụ như: trẻ con chơi game nhiều, xem TikTok liên tục thì động tác, dáng điệu, ánh mắt của nó khác thường. Cách nói, cách xưng hô, ngữ điệu cũng bị ảnh hưởng. Người lớn nếu để ý sẽ thấy, nhưng vấn đề là…người lớn cũng đang bận bịu với công cuộc mưu sinh, rồi phó mặc cho con trong thế giới ảo đó.

Nhiều phụ huynh nghĩ rằng chỉ cần cho con đầy đủ vật chất, muốn gì có nấy, thậm chí sẵn sàng chi tiền cho con mua những thiết bị công nghệ hiện đại. Khi trẻ có đầy đủ phương tiện để thâm nhập sâu hơn vào thế giới đó, thì chúng sống ở đó, nhập vai, hòa mình vào thế giới ảo. Đó là một mối nguy hiện hữu. Chỉ đến khi có chuyện, người ta mới giật mình, mới “ngã ngửa” vì không hề biết con mình đã đi quá xa trong thế giới ảo.

Bản thân người lớn cũng vậy. Nếu không thoát ra khỏi sự bận rộn, quên mất việc giáo dục, thiết chế gia đình, thì không thể giúp con trẻ. Ở nhiều nhà, ông bà - những người đã hết tuổi lao động lại phải đảm nhận việc chăm nom, giáo dục. Mà thế hệ càng xa thì càng yếu kém trong việc nắm bắt các hiện tượng công nghệ mới.

PGS.TS Trịnh Hòa Bình: "Phải dạy trẻ làm chủ công nghệ - đừng để đến khi có hậu quả mới nhận ra trách nhiệm thuộc về người lớn”

PV: Vậy theo ông, làm sao để cha mẹ có thể kiểm soát tốt hơn, mà không khiến con có phản ứng tiêu cực?

PGS.TS Trịnh Hòa Bình: Trong gia đình, điều quan trọng là phải có đối thoại thường xuyên. Bố mẹ không thể chỉ ra lệnh, càng không thể buông xuôi hay phó mặc. Không thể để con tự do tham gia những nhóm bạn xấu, chơi các trò hành xác hay thử thách nguy hiểm trên mạng xã hội.

Nhưng trước hết, chính người lớn phải tự chủ động tìm hiểu, tự trang bị. Có hiểu biết thì mới kiểm soát được. Không thể phó mặc vào ChatGPT, TikTok hay bất kỳ công cụ nào để thay mình nuôi dạy con. Bố mẹ phải có sự quan tâm thực sự, phải gắn bó, giao tiếp, tương tác. Bây giờ mỗi người một thiết bị, mỗi người một thế giới - tốc độ xa cách càng lớn thì nguy cơ bệnh lý càng nhiều. Đó là căn bệnh của thời đại, không thể xem nhẹ.

Việc giao điện thoại cho con chỉ để “cho yên thân” để bố mẹ rảnh việc là sai. Đó là lúc chúng ta đang tự buông tay. Nhiều phụ huynh còn dùng điện thoại như một công cụ trấn an con, nhưng vô tình lại tạo ra một thế hệ bị động, sống trong một thế giới không còn ranh giới đạo đức.

PV: Vậy theo ông, nhà trường, gia đình và xã hội nên làm gì để giúp trẻ không bị lạc vào thế giới ảo?

PGS.TS Trịnh Hòa Bình: Mối liên hệ giữa nhà trường - gia đình - xã hội từ xưa đến nay là cốt lõi. Bây giờ, có thêm điều kiện thuận lợi như các group phụ huynh, các nhóm kết nối giữa nhà trường và cha mẹ. Đó là những kênh rất hữu hiệu để các bên có sự trao đổi giáo dục con trẻ thường xuyên. Phải dạy trẻ làm chủ công nghệ – đừng để đến khi có hậu quả mới nhận ra trách nhiệm thuộc về người lớn”.

Tuy nhiên, trên bình diện rộng thì rõ ràng đã đến lúc phải đặt ra vấn đề này một cách nghiêm túc và hệ thống ở cấp ngành, cấp quốc gia, chứ không chỉ là chuyện nội bộ từng lớp, từng trường. Nếu nhận thức được mức độ nghiêm trọng thì chúng ta sẽ có giải pháp, có quy trình triển khai. Việc này không còn là chuyện riêng của từng gia đình nữa – nó là một sự nghiệp chung.

Nếu không đặt vấn đề rõ ràng, quyết liệt, nếu không hiểu được tính cấp thiết của nó, thì chúng ta sẽ tiếp tục chậm chân. Cần nhận thức dựa trên kiến thức, để hiểu toàn diện, sâu sắc, từ đó tìm ra giải pháp phù hợp để bảo vệ trẻ trong không gian mạng.

PV: Xin cảm ơn ông!

Thu Hằng/VOV.VN (Thực hiện)

Nguồn VOV : https://vov.vn/xa-hoi/pgsts-trinh-hoa-binh-giai-cuu-tre-khoi-the-gioi-ao-khong-chi-la-viec-cua-gia-dinh-post1220396.vov