Phát hiện chuột đá tuyệt chủng 11 triệu năm ở Phong Nha – Kẻ Bàng:Là 'hiệu ứng hồi sinh', không phải tồn tại vĩnh viễn

3 giờ trướcBài gốc

Thôngtin nói trên được ông Phạm Hồng Thái - Giám đốc Ban quản lý Vườn quốc gia (VQG)Phong Nha - Kẻ Bàng (địa phận tỉnh Quảng Bình cũ) xác nhận.

Cửa ngõ vào Di sản thiên nhiên thế giới – VQG Phong Nha – Kẻ Bàng. Ảnh: Trần Nguyên Phong

Nhữngphát hiện chấn động

Hiệncác nhà bảo tồn ở VQG này đang nắm giữ được 424 hình ảnh về chuột đá Trường Sơnthông qua 10 trạm bẫy ảnh trong phân khu bảo vệ nghiêm ngặt của Di sản thiênnhiên thế giới Phong Nha – Kẻ Bàng.

ÔngPhạm Hồng Thái Thái cũng khẳng định, sự kiện đánh dấu hình ảnh đầu tiên củaloài gặm nhấm này trong môi trường tự nhiên đã gây chấn động giới khoa học vàlà một thắng lợi lớn trong ngành bảo tồn sinh học Việt Nam.

Giám đốc VQG Phong Nha – Kẻ Bàng Phạm Hồng Thái kiểm tra sinh thái rừng. Ảnh: Nguyên Nguyên

Theocác tài liệu lưu trữ tại Ban quản lý VQG Phong Nha – Kẻ Bàng, chuột đá TrườngSơn được mô tả loài mới đầu tiên vào năm 2005 bởi Jenkins và cộng sự (Jenkins et al. 2005) với tên gọi là Chuộtđá Lào (Laotian Rock Rat), dựa trêncơ sở các mẫu vật thu được ở tỉnh Khăm Muộn (Lào).

Các mẫu trên nhanh chóngđược chuyển đến Bảo tàng Lịch sử tự nhiên London (Anh) và phân tích chúng hoàntoàn khác xa với các loài thú gặm nhấm hiện đại khác trên thế giới. Jenkins vàcộng sự xem đây là đại diện của một giống mới (Laonestes) và họ mới (Laonestidae).

Chuột đá Trường Sơn leo vách đá tìm thức ăn từ lá cây. Ảnh: PN-KB

Nhưngqua năm 2006, Dawson và cộng sự (Dawsonet al. 2006) sau khi xem xét kỹ cấu tạo bộ xương của chuột đá Lào đã khẳngđịnh: Loài này thuộc họ Diatomyidae,là họ thú cổ đã bị tuyệt chủng cách đây khoảng 11 triệu năm, từ kỷ Miocen và chỉcòn lại các mẫu hóa thạch. Bởi vậy, chuột đá Lào được xem là “hóa thạch sống” củahọ Diatomyidae.

ÔngLê Thúc Định – Trưởng Phòng Khoa học và Hợp tác quốc tế, Ban quản lý VQG PhongNha – Kẻ Bàng cho biết: “Trong cuộc khảo sát đa dạng sinh học thú trong khu vựcVườn thuộc dự án Bảo tồn và quản lý bền vữngnguồn tài nguyên thiên nhiên khu vực VQG Phong Nha – Kẻ Bàng, các nhà khoahọc Việt Nam gồm: Nguyễn Xuân Đặng, Nguyễn Xuân Nghĩa, Nguyễn Mạnh Hà, NguyễnDuy Lương và Đinh Huy Chí đã phát hiện một quần thể chuột đá Lào sinh sống tại xãThượng Hóa, huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình (cũ) - khu vực mở rộng của Vườn”.

Khu vực rừng mở rộng của Phong Nha – Kẻ Bàng là sinh cảnh đặc thù của chuột đá Trường Sơn. Ảnh: Trần Nguyên Phong

“Đồngbào người Rục nơi đây gọi loài thú này với tên Knê-củng. Tuy nhiên, để phù hợpvới vùng phân bố là dãy Trường Sơn thuộc Việt Nam và Lào, các nhà khoa học nóitrên đã đặt tên là chuột đá Trường Sơn (AnnamiteRock Rat, Nguyễn Xuân Đặng và cs. 2012)” - ông Định nói thêm.

Cóhay không sự tồn tại suốt 11 triệu năm?

Vâỵcó hay không sự tồn tại của chuột đá Trường Sơn từ suốt mãi 11 triệu năm trước đếnnay như một số thông tin báo chí? Ông Lê Thúc Định khẳng định: “Việc phát hiện đại diện sống duy nhất của họ thúcổ Diatomyidae đã bị tuyệt chủng hàngchục triệu năm là đặc biệt thú vị! Nhưng không hề có sự tồn tại của chuột đáTrường Sơn gần như vĩnh viễn suốt 11 triệu năm qua, mà là một ví dụ điển hình về“hiệu ứng hồi sinh” (lazarus effect) rất hiếm gặp ở các loài thú.

Chuột đá Trường Sơn được chăm sóc để nghiên cứu tại Phong Nha – Kẻ Bàng. Ảnh: Trần Nguyên Phong

ÔngĐịnh lý giải thêm: “Hiệu ứng hồi sinh” là sự tái xuất hiện của một bậc phân loạisinh vật (loài, giống, họ...) sau một thời gian dài hàng triệu năm không có ghinhận và bị xem là đã tuyệt chủng. Với trường hợp chuột đá Lào, thời gian khôngcó ghi nhận tới 11 triệu năm là hiện tượng cực kỳ hiếm gặp.

Việcbảo tồn chuột đá Lào không chỉ là gìn giữ bản thân một loài thú quý hiếm huyềnbí, mà còn là bảo tồn đại diện sống duy nhất của một họ thú cổ Diatomyidae. Điều này thực sự cần thiếtcho hoạt động nghiên cứu quá trình tiến hóa rất phức tạp nhưng đầy diệu kỳ củasinh giới trong các hệ sinh thái rừng nhiệt đới.

Chuột đá Trường Sơn đang di chuyển trong tự nhiên vào ban ngày. Ảnh: PN-KB

Từthông tin về vùng phân bố, chúng tôi đã tìm đến “thủ phủ” của loài chuột đá TrườngSơn - khu vực rừng mở rộng của Di sản Phong Nha – Kẻ Bàng - thuộc địa phận xãKim Phú, tỉnh Quảng Trị.

Khi nhìn thấy hình ảnh loài chuột đá huyền bí này, ôngCao Xuân Tiến (54 tuổi, ở bản Ón) cho biết: “Xưa đói khổ người Rục mình hay đánhbẫy Knê-củng để làm thức ăn dù thịt nó vị hơi đắng. Nay nhờ có Bộ đội Biênphòng, chính quyền hỗ trợ, bày cho cấy lúa, chăn nuôi, trồng trọt nên người dâncũng ít khi bẫy bắt nó nữa rồi”.

Người đồng bào Rục chỉ tìm dấu vết của Knê-củng trong rừng nhiệt đới Phong Nha. Ảnh: Trần Nguyên Phong

Theobà con nơi đây, Knê-củng xuất hiện nhiều từ tháng 6 - 9 âm lịch và gần như chỉhoạt động vào ban đêm. Chúng sống và tìm thức ăn quanh quẩn hang trú ngụ.

Ghinhận của các nhà khoa học Việt Nam cũng khẳn định, chuột đá Trường Sơn thường bịbẫy bắt ở các khu vực chân núi đá vôi có nhiều tảng đá lớn và cả trong một sốhang núi trên sườn dốc cao. Thức ăn chủ yếu của chúng là thực vật, chúng chỉmang một thai duy nhất.

Do có vùng phân bố hẹp và đang bị tác động mạnh bởi biến đổi khí hậu, một ít do nạn săn bắt trái phép trên vùng phân bố khoảng 500 nghìn ha nên chuột đá Trường Sơn được đưa vào Danh lục Đỏ IUCN (2012) ở bậc EN - nguy cấp.
Những hiểu biết về sinh học, sinh thái của Knê-củng còn rất hạn chế, đặc biệt là đối với quần thể mới phát hiện. Rất nhiều bí ẩn chưa thể lý giải hết và tất cả vẫn đang chờ con người giải mã…

Trần Nguyên Phong

Nguồn Pháp Luật VN : https://baophapluat.vn/phat-hien-chuot-da-tuyet-chung-11-trieu-nam-o-phong-nha-ke-bang-la-hieu-ung-hoi-sinh-khong-phai-ton-tai-vinh-vien.html