Thực tiễn cho thấy, trọng tài thương mại có nhiều ưu điểm so với phương thức tố tụng truyền thống tại Tòa án, như: Thủ tục linh hoạt, thời gian giải quyết nhanh, phán quyết mang tính chung thẩm và bảo đảm bí mật thông tin kinh doanh cho doanh nghiệp. Đây là lý do nhiều doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp có yếu tố nước ngoài, ưu tiên sử dụng trọng tài trong giải quyết tranh chấp thương mại.
Theo bà Ngô Quỳnh Hoa, Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý (Bộ Tư pháp), hiện nay toàn quốc có hơn 700 trọng tài viên, trong đó có cả trọng tài viên là người nước ngoài, cho thấy đội ngũ trọng tài viên tại Việt Nam đã có bước phát triển đáng kể về số lượng và chất lượng.
Tuy nhiên, pháp luật về trọng tài thương mại hiện chưa có sự gắn kết chặt chẽ với nhiệm vụ hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Điều này khiến vai trò của trọng tài thương mại trong hệ sinh thái hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp chưa được phát huy đầy đủ.
Phát huy vai trò của trọng tài thương mại trong hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa. Ảnh: Minh Khôi
Thực tế, tỷ lệ doanh nghiệp nội địa sử dụng trọng tài thương mại hiện còn thấp. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ tâm lý lo ngại về chi phí sử dụng trọng tài, cũng như băn khoăn về khả năng thi hành phán quyết trọng tài. Trên thực tế, khi phát sinh tranh chấp, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn có xu hướng lựa chọn khởi kiện tại Tòa án do đã quen với phương thức này.
Theo đại diện Sở Tư pháp tỉnh Khánh Hòa, trong hoạt động thương mại, tranh chấp là yếu tố khó tránh khỏi. Vì vậy, để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp nhỏ và vừa, hộ kinh doanh, việc nghiên cứu đưa trọng tài thương mại trở thành một nội dung quan trọng trong Chương trình hỗ trợ pháp lý liên ngành giai đoạn mới là yêu cầu cần thiết, góp phần đa dạng hóa các cơ chế giải quyết tranh chấp cho doanh nghiệp.
Do đó, việc phát huy vai trò của trọng tài thương mại trong hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp là yêu cầu cấp bách, đòi hỏi sự tham gia xuyên suốt của đội ngũ luật sư, luật gia và trọng tài viên trong toàn bộ tiến trình hoàn thiện thể chế và tổ chức thực hiện.
Theo các chuyên gia, hoạt động trọng tài thương mại không nên chỉ được nhìn nhận thuần túy là một dịch vụ pháp lý có thu phí, mà cần gắn với sứ mệnh hỗ trợ doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa nhóm đối tượng dễ bị tổn thương về mặt pháp lý trong nền kinh tế thị trường. Trên cơ sở đó, nên lồng ghép nội dung thúc đẩy sử dụng trọng tài thương mại trong Chương trình hỗ trợ pháp lý liên ngành cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, hộ kinh doanh, hợp tác xã giai đoạn 2026 - 2031.
Các giải pháp được đề xuất bao gồm: Đẩy mạnh tuyên truyền, thay đổi nhận thức của doanh nghiệp về lợi ích và cách thức sử dụng trọng tài thương mại; bồi dưỡng, nâng cao năng lực và trách nhiệm xã hội cho đội ngũ trọng tài viên; nghiên cứu cơ chế hỗ trợ chi phí sử dụng trọng tài thương mại đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa, giúp doanh nghiệp từng bước làm quen và yên tâm lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp này.
Việc hoàn thiện pháp luật về trọng tài thương mại gắn với nhiệm vụ hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp không chỉ góp phần giảm thiểu rủi ro pháp lý, mà còn tạo dựng môi trường kinh doanh minh bạch, an toàn, qua đó nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững của cộng đồng doanh nghiệp nhỏ và vừa trong giai đoạn tới.
Minh Khôi