Phát huy vai trò YHCT trong điều trị bệnh mạn tính và phục hồi chức năng: Cần đột phá về cơ chế, chính sách

5 giờ trướcBài gốc

1. YHCT trong chăm sóc sức khỏe: Xu thế tất yếu từ thực tiễn hiện nay

Nội dung

1. YHCT trong chăm sóc sức khỏe: Xu thế tất yếu từ thực tiễn hiện nay

2. Ưu thế của YHCT trong điều trị bệnh mạn tính và phục hồi chức năng

2.1. Tính toàn diện, dự phòng, chăm sóc lâu dài và sức khỏe ban đầu

2.2. Khả năng kết hợp hiệu quả với y học hiện đại

2.3. Nền tảng văn hóa – dân tộc – đại chúng

2.4. Thế mạnh trong phục hồi chức năng

3. Thực trạng và thách thức đặt ra

3.1. Thành tựu đáng ghi nhận

3.2. Những hạn chế và bất cập

4. Chiến lược nâng cao vai trò YHCT trong điều trị bệnh mạn tính và phục hồi chức năng

4.1. Hoàn thiện cơ chế, chính sách đồng bộ

4.2. Đẩy mạnh nghiên cứu khoa học và chứng cứ lâm sàng

4.3. Phát triển nhân lực YHCT chất lượng cao

4.4. Mở rộng mô hình YHCT tại tuyến cơ sở và cộng đồng

4.5. Phát triển công nghiệp YHCT và kinh tế sức khỏe

4.6. Tăng cường hợp tác quốc tế và hội nhập

Hệ thống y tế Việt Nam đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng như dân số già hóa nhanh và tỷ lệ bệnh mạn tính gia tăng. Mô hình chăm sóc y tế hiện tại vẫn chủ yếu tập trung vào điều trị cấp tính, chưa chú trọng đủ vào phòng bệnh và phục hồi chức năng. Để cải thiện tình hình, việc áp dụng YHCT (Y học cổ truyền) có thể là một giải pháp khả thi, mang lại hiệu quả trong việc nâng cao sức khỏe cộng đồng.

Theo Bộ Y tế, bệnh mạn tính như tiểu đường, tim mạch, viêm khớp, tăng huyết áp chiếm hơn 70% tổng gánh nặng bệnh tật và là nguyên nhân của khoảng 77% các ca tử vong tại Việt Nam.

Cùng với đó, hậu COVID-19 và nhu cầu phục hồi chức năng sau bệnh ngày càng tăng khiến hệ thống y tế cần một mô hình điều trị bền vững, dựa trên chăm sóc toàn diện, dài hạn và chi phí hợp lý.

Trong bối cảnh đó, Y học cổ truyền – với triết lý "phòng bệnh hơn chữa bệnh", "trị bệnh cứu người toàn thân" – có lợi thế rõ rệt. YHCT không chỉ giúp phòng ngừa bệnh, điều trị mạn tính mà còn phục hồi chức năng, tăng cường sức khỏe toàn thân. Đây cũng là hướng đi phù hợp với định hướng của Đảng và Nhà nước về việc phát huy sức mạnh của y học dân tộc trong chăm sóc sức khỏe nhân dân.

Chủ trương của Đảng và Nhà nước (Nghị quyết số 72-NQ/TW năm 2025, Quyết định 1893/QĐ-TTg năm 2019, Chiến lược phát triển Y, Dược cổ truyền Việt Nam đến năm 2030) đều nhấn mạnh: "Kết hợp y học cổ truyền với y học hiện đại là định hướng chiến lược trong chăm sóc, bảo vệ và nâng cao sức khỏe nhân dân".

Chỉ thị số 24-CT/TW ngày 4/7/2008 của Ban Bí thư khẳng định: "Phát triển YHCT là trách nhiệm của toàn xã hội; đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, giữ gìn và phát huy tính đặc thù của nền Đông y Việt Nam, đưa YHCT trở thành ngành khoa học mạnh". Tiếp đó, Kết luận số 86-KL/TW ngày 10/7/2024 của Ban Bí thư tiếp tục nhấn mạnh yêu cầu "đưa YHCT Việt Nam phát triển toàn diện, gắn kết chặt chẽ với y học hiện đại, phục vụ hiệu quả công tác chăm sóc sức khỏe nhân dân trong giai đoạn mới".

Đặc biệt, Chỉ thị 25/CT-TTg ngày 15/9/2025 của Thủ tướng Chính phủ về đẩy mạnh phát triển nền y học cổ truyền trong giai đoạn mới nhấn mạnh công tác sưu tầm, kế thừa, bảo tồn và phát triển YHCT Việt Nam, xác định rõ định hướng: YHCT cần tham gia mạnh mẽ hơn trong điều trị bệnh mạn tính, phục hồi chức năng và chăm sóc sức khỏe ban đầu.

Như vậy, phát triển YHCT không chỉ mang giá trị văn hóa, mà còn là một yêu cầu chiến lược nhằm tái cấu trúc hệ thống y tế, giúp Việt Nam chủ động thích ứng với mô hình bệnh tật đang thay đổi nhanh chóng.

YHCT không chỉ giúp phòng ngừa bệnh, điều trị mạn tính mà còn phục hồi chức năng, tăng cường sức khỏe toàn thân.

2. Ưu thế của YHCT trong điều trị bệnh mạn tính và phục hồi chức năng

2.1. Tính toàn diện, dự phòng, chăm sóc lâu dài và sức khỏe ban đầu

TTND.PGS.TS. Đậu Xuân Cảnh, Chủ tịch Hội Đông Y Việt Nam cho biết, YHCT có ưu thế đặc biệt ở triết lý điều trị tổng thể – coi cơ thể là một chỉnh thể thống nhất giữa thân, tâm và môi trường. Khác với cách tiếp cận "điều trị triệu chứng" của y học hiện đại, YHCT tập trung vào phục hồi cân bằng âm dương, khí huyết và tạng phủ, giúp điều chỉnh chức năng cơ thể, tăng cường sức đề kháng, phòng ngừa tái phát.

Đối với bệnh mạn tính – thường kéo dài, tái phát, đòi hỏi điều trị lâu dài – các phương pháp YHCT như dùng thảo dược, châm cứu, dưỡng sinh, xoa bóp, bấm huyệt… không chỉ giảm triệu chứng mà còn cải thiện thể trạng, giúp người bệnh duy trì ổn định sức khỏe. Nhiều nghiên cứu cho thấy YHCT giúp giảm tác dụng phụ của thuốc Tây, cải thiện chất lượng sống và tiết kiệm chi phí điều trị.

YHCT giữ vị trí đặc biệt tại tuyến cơ sở nhờ các phương pháp đơn giản – an toàn – chi phí thấp, như: Xoa bóp, bấm huyệt, châm cứu, giác hơi, cấy chỉ; dùng thuốc Nam, thuốc cổ phương phù hợp từng địa phương; các bài tập dưỡng sinh, khí công, thiền giúp nâng cao sức khỏe, phòng bệnh, đặc biệt ở người cao tuổi.

Hệ thống gần 45.000 hội viên Hội Đông y tại các cấp xã, phường, thôn, bản đã góp phần quan trọng vào công tác chăm sóc sức khỏe cộng đồng, giảm tải cho tuyến trên.

2.2. Khả năng kết hợp hiệu quả với y học hiện đại

Một trong những hướng phát triển lớn là kết hợp YHCT với y học hiện đại. Nghị quyết 46/NQ-TW ngày 23/2/2005 của Bộ Chính trị về "Công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân trong tình hình mới" đã xác định: "Đẩy mạnh nghiên cứu, kế thừa, bảo tồn và phát triển y dược cổ truyền thành một ngành khoa học, kết hợp với y học hiện đại để phục vụ chăm sóc sức khỏe nhân dân."

Thực tiễn cho thấy, mô hình "Đông – Tây y kết hợp" tại nhiều bệnh viện đa khoa trung ương và địa phương đã phát huy hiệu quả, đặc biệt trong điều trị đột quỵ, đau mạn tính, thoái hóa khớp, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và tiểu đường. Việc phối hợp dùng thuốc YHCT, châm cứu, bấm huyệt với liệu pháp hiện đại giúp rút ngắn thời gian hồi phục, giảm biến chứng và cải thiện thể lực.

2.3. Nền tảng văn hóa – dân tộc – đại chúng

YHCT là di sản văn hóa quý báu của dân tộc Việt Nam. Từ thời đại Danh y Tuệ Tĩnh, Thế kỷ thứ XIV, với triết lý "Nam dược trị Nam nhân"; Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác với Tác phẩm di sản Bộ sách "Hải Thượng Y Tôn Tâm Lĩnh", đã khẳng định vai trò của thuốc Nam trong chăm sóc sức khỏe người Việt. Việc phát triển YHCT hiện nay không chỉ là bảo tồn truyền thống, mà còn góp phần xây dựng bản sắc quốc gia trong nền y học thế giới.

Đảng ta xác định rõ: "YHCT Việt Nam là tài sản văn hóa đặc sắc của dân tộc, cần được gìn giữ, kế thừa và phát huy". Nguồn lực này, nếu được đầu tư đúng hướng, có thể trở thành nền tảng cho công nghiệp dược liệu, du lịch sức khỏe và kinh tế y tế bền vững.

2.4. Thế mạnh trong phục hồi chức năng

Trong lĩnh vực phục hồi chức năng, TTND.PGS.TS. Đậu Xuân Cảnh chia sẻ, có nhiều phương pháp hiệu quả như châm cứu, xoa bóp, bấm huyệt, dưỡng sinh, khí công… giúp kích thích lưu thông khí huyết, tái tạo thần kinh, cải thiện vận động sau đột quỵ, chấn thương, hoặc bệnh thoái hóa.

Các nghiên cứu trong nước và hợp tác quốc tế (như hợp tác Việt – Trung năm 2024) đã chứng minh châm cứu và dưỡng sinh có tác dụng đáng kể trong phục hồi chức năng sau tai biến và điều trị đau mạn tính. Đây là lĩnh vực mà YHCT có thể đóng vai trò chủ lực trong hệ thống y tế dự phòng và phục hồi quốc gia.

YHCT có thế mạnh đặc biệt trong phục hồi sau bệnh nặng như tai biến mạch máu não, liệt nửa người, thoái hóa khớp, viêm đa khớp, rối loạn tâm thể… Các phương pháp trị liệu cổ truyền như cấy chỉ, châm điện, ngải cứu, bài thuốc bổ khí huyết – hoạt lạc – kiện tỳ, kết hợp vật lý trị liệu hiện đại, giúp tăng khả năng vận động, phục hồi cảm giác, giảm phụ thuộc thuốc tây.

3. Thực trạng và thách thức đặt ra

3.1. Thành tựu đáng ghi nhận

Nhờ sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, mạng lưới YHCT đã phát triển rộng khắp. Cả nước hiện có 67 bệnh viện YHCT cấp tỉnh, 684 khoa YHCT tại bệnh viện đa khoa và hơn 90% trạm y tế xã có hoạt động YHCT. Các chương trình như "Kế thừa, ứng dụng bài thuốc dân gian", "Phát triển vùng trồng dược liệu quốc gia" đã đem lại hiệu quả thiết thực.

Việt Nam cũng đã đẩy mạnh hợp tác quốc tế về YHCT, tham gia Tổ chức Y học cổ truyền thế giới (WCO), hợp tác đào tạo và nghiên cứu với Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản. Nhiều bài thuốc cổ truyền đã được tiêu chuẩn hóa, đăng ký sở hữu trí tuệ và bước đầu xuất khẩu.

3.2. Những hạn chế và bất cập

Tuy nhiên, thực tế vẫn tồn tại nhiều khó khăn:

- Một là, nhận thức của một bộ phận cán bộ và người dân về giá trị khoa học của YHCT còn hạn chế, xem đây là phương pháp "bổ trợ" chứ chưa phải "trụ cột" của hệ thống y tế.

- Hai là, cơ sở khoa học và chứng cứ lâm sàng còn yếu. Nhiều bài thuốc dân gian hiệu quả nhưng chưa được chuẩn hóa, thiếu nghiên cứu định lượng, dẫn đến khó được công nhận trong hệ thống y tế bảo hiểm.

- Ba là, việc kết hợp giữa YHCT và y học hiện đại chưa đồng bộ. Ở nhiều địa phương, bác sĩ YHCT còn thiếu; trang thiết bị, phòng châm cứu, vật lý trị liệu còn hạn chế.

- Bốn là, nhân lực YHCT chưa đáp ứng nhu cầu.

- Năm là, cơ chế chính sách, mô hình quản lý và hệ thống pháp lý chưa hoàn thiện. Một số chính sách hỗ trợ phát triển YHCT chưa đi vào chiều sâu. Việc đẩy mạnh YHCT như một hướng đi, chưa cụ thể hóa về đầu tư, cơ chế bảo hiểm, hay hệ thống giám sát.

- Sáu là, một số quy định về đăng ký thuốc cổ truyền, kiểm nghiệm, và BHYT còn chưa phù hợp. Thiếu nghiên cứu lâm sàng quy mô lớn, hạn chế khả năng hội nhập quốc tế. Dược liệu trong nước chưa chuẩn hóa đồng bộ, còn nhập khẩu nhiều. Thiếu cơ sở dữ liệu khoa học và hệ thống đánh giá hiệu quả – an toàn thống nhất.

4. Chiến lược nâng cao vai trò YHCT trong điều trị bệnh mạn tính và phục hồi chức năng

Xoa bóp – bấm huyệt được chứng minh có hiệu quả hỗ trợ trong nhiều bệnh lý mạn tính…

4.1. Hoàn thiện cơ chế, chính sách đồng bộ

Theo TTND.PGS.TS. Đậu Xuân Cảnh, Chủ tịch Hội Đông Y Việt Nam, cần triển khai nghiêm túc Chỉ thị 25/CT-TTg, trong đó quy định rõ trách nhiệm của các bộ, ngành và địa phương trong bảo tồn, kế thừa, phát triển YHCT. Chính sách phải gắn với các tiêu chí cụ thể: Đầu tư ngân sách, đào tạo nhân lực, ứng dụng công nghệ và tích hợp YHCT vào hệ thống y tế cơ sở.

Đồng thời, cần sớm ban hành Nghị quyết chuyên đề của Bộ Chính trị về phát triển YHCT như một hướng đột phá trong chăm sóc sức khỏe nhân dân, đưa YHCT trở thành ngành y tế mạnh, có vị thế trong khu vực.

4.2. Đẩy mạnh nghiên cứu khoa học và chứng cứ lâm sàng

Nhà nước cần hỗ trợ mạnh mẽ các nghiên cứu về hiệu quả điều trị của YHCT đối với bệnh mạn tính và phục hồi chức năng, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về bài thuốc, vị thuốc, phương pháp điều trị. Cần có cơ chế cấp phép linh hoạt, khuyến khích thử nghiệm lâm sàng kết hợp YHCT – y học hiện đại.

4.3. Phát triển nhân lực YHCT chất lượng cao

Đào tạo đội ngũ bác sĩ, dược sĩ YHCT có trình độ chuyên môn sâu và tư duy hội nhập quốc tế. Các cơ sở đào tạo như Học viện Y Dược học cổ truyền Việt Nam, Đại học Y Hà Nội, Đại học Y Dược TP.HCM cần được giao vai trò nòng cốt trong đào tạo liên thông YHCT – y học hiện đại. Song song, phát triển mạng lưới đào tạo bác sĩ nội trú, chuyên khoa I, II về YHCT, có chính sách thu hút nhân lực về tuyến cơ sở.

4.4. Mở rộng mô hình YHCT tại tuyến cơ sở và cộng đồng

Cần đưa YHCT trở thành một phần trong chăm sóc sức khỏe ban đầu. Mỗi trạm y tế xã cần có bác sĩ YHCT hoặc y sĩ chuyên trách, thực hiện các chương trình dưỡng sinh, phòng bệnh, điều trị bệnh mạn tính. Các mô hình "Câu lạc bộ sức khỏe dưỡng sinh", "Phòng khám phục hồi chức năng bằng châm cứu, xoa bóp" cần được nhân rộng.

Đặc biệt, cần đưa các dịch vụ YHCT vào danh mục chi trả của bảo hiểm y tế để tăng khả năng tiếp cận cho người dân, nhất là vùng sâu, vùng xa.

4.5. Phát triển công nghiệp YHCT và kinh tế sức khỏe

Phát triển YHCT không chỉ là y tế mà còn là kinh tế. Cần đẩy mạnh trồng, chế biến, tiêu chuẩn hóa và xuất khẩu dược liệu theo chuỗi giá trị. Ứng dụng công nghệ sinh học, AI và dữ liệu lớn trong nghiên cứu dược liệu, kết hợp xây dựng thương hiệu quốc gia về sản phẩm YHCT.

Khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực wellness, spa, du lịch chữa bệnh, dưỡng sinh bằng phương pháp cổ truyền – tạo nên ngành công nghiệp "y học – văn hóa – du lịch" mang bản sắc Việt Nam.

4.6. Tăng cường hợp tác quốc tế và hội nhập

Đẩy mạnh hợp tác nghiên cứu, đào tạo với các nước có nền YHCT phát triển như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản. Chủ động tham gia mạng lưới Y học cổ truyền thế giới, học hỏi kinh nghiệm quản lý, kiểm nghiệm, tiêu chuẩn hóa. Đồng thời, xây dựng thương hiệu "YHCT Việt Nam" như một phần của ngoại giao y tế, đóng góp vào chiến lược "sức mạnh mềm" quốc gia.

Theo đó, Bộ Y tế, Khoa học & Công nghệ, Giáo dục & Đào tạo cần phối hợp xây dựng Chương trình quốc gia "YHCT trong bệnh mạn tính và phục hồi chức năng đến năm 2030", với mục tiêu cụ thể về nhân lực, cơ sở vật chất, nghiên cứu và dịch vụ.

UBND các tỉnh, thành phố phải lồng ghép YHCT vào kế hoạch y tế địa phương; chú trọng đào tạo cán bộ, phát triển trạm y tế xã có dịch vụ YHCT, phục vụ người cao tuổi, bệnh mạn tính, người sau điều trị COVID-19.

Các cơ sở y tế cần triển khai mô hình "Đông – Tây y kết hợp" với phác đồ rõ ràng, đánh giá hiệu quả định kỳ. Doanh nghiệp và viện nghiên cứu cần đầu tư vào dược liệu, công nghệ sản xuất thuốc cổ truyền, thử nghiệm lâm sàng và xuất khẩu.

Bên cạnh đó, công tác truyền thông – giáo dục sức khỏe phải được đẩy mạnh, giúp người dân hiểu đúng, sử dụng đúng các phương pháp YHCT, tránh lạm dụng, mê tín hoặc tự điều trị thiếu cơ sở khoa học.

Nâng cao vai trò của YHCT trong chăm sóc sức khỏe, đặc biệt trong điều trị bệnh mạn tính và phục hồi chức năng, là yêu cầu tất yếu và cấp bách. Đây không chỉ là định hướng chuyên môn, mà còn là chiến lược văn hóa – xã hội, nhằm xây dựng một nền y học "khoa học, dân tộc và đại chúng" như Bác Hồ từng căn dặn.

Với nền tảng chính trị vững chắc từ Chỉ thị 24-CT/TW, Kết luận 86-KL/TW, Chỉ thị 25/CT-TTg, cùng sự đổi mới trong nghiên cứu, đào tạo và chính sách, Việt Nam hoàn toàn có thể đưa YHCT trở thành trụ cột song hành cùng y học hiện đại trong hệ thống y tế quốc gia.

Nếu được đầu tư đúng hướng, YHCT sẽ không chỉ giúp người bệnh mạn tính và phục hồi chức năng tiếp cận phương pháp điều trị an toàn, hiệu quả, mà còn góp phần giảm tải cho bệnh viện, giảm chi phí y tế và nâng cao chất lượng sống cho toàn dân. Đó chính là con đường để YHCT Việt Nam khẳng định vị thế trong giai đoạn mới – một nền y học nhân văn, hiện đại, bền vững và thấm đẫm bản sắc Việt.

Thu Hương

Nguồn SK&ĐS : https://suckhoedoisong.vn/phat-huy-vai-tro-yhct-trong-dieu-tri-benh-man-tinh-va-phuc-hoi-chuc-nang-can-dot-pha-ve-co-che-chinh-sach-169251105084944825.htm