Phát triển kinh tế xanh - kinh tế tuần hoàn là động lực giúp Việt Nam phát triển bền vững

một giờ trướcBài gốc

Nhà khoa học có nhiều đóng góp

Trong suốt hơn ba thập kỷ gắn bó với lĩnh vực môi trường, GS.TS Hoàng Xuân Cơ - Trưởng ban Khoa học - Hội Kinh tế môi trường Việt Nam (VIASEE), Ủy viên chuyên trách Hội đồng Biên tập Tạp chí Kinh tế Môi trường - luôn được giới học giả và quản lý đánh giá là một trong những chuyên gia tiên phong, người bền bỉ thúc đẩy tư duy “phát triển kinh tế gắn với bảo vệ môi trường” theo hướng hiện đại, bền vững và hội nhập quốc tế.

GS Hoàng Xuân Cơ.

Sinh ra tại Thanh Hóa, gắn bó nhiều năm với Đại học Quốc gia Hà Nội, GS Hoàng Xuân Cơ là một trong những người đầu tiên đặt nền móng cho lĩnh vực kinh tế môi trường ở Việt Nam. Ông từng chủ biên giáo trình “Kinh tế môi trường”, tham gia nhiều công trình nghiên cứu về quan trắc, mô hình hóa và được mời làm chuyên gia phản biện trong hàng loạt chương trình, dự án quốc gia về bảo vệ môi trường, thích ứng biến đổi khí hậu.

Trong vai trò Trưởng ban Khoa học của VIASEE, ông đã định hướng cho Hội phát triển theo hướng khoa học - ứng dụng - kết nối, thúc đẩy mạng lưới chuyên gia cả nước cùng tham gia vào công cuộc “xanh hóa” nền kinh tế. Ông cùng với các đồng nghiệp đã tổ chức nhiều hội thảo, diễn đàn và dự án thực nghiệm, góp phần lan tỏa tư duy phát triển bền vững trong cộng đồng khoa học, doanh nghiệp và chính quyền địa phương.

Điều đặc biệt ở GS Cơ là ông không chỉ nói về môi trường dưới góc độ “bảo tồn”, mà luôn đặt vấn đề môi trường trong hệ quy chiếu của kinh tế và phát triển. Với ông, bảo vệ môi trường không phải là chi phí, mà là đầu tư sinh lợi lâu dài; xử lý rác thải không chỉ là nghĩa vụ đô thị mà là cơ hội hình thành ngành công nghiệp mới; và chuyển đổi năng lượng xanh không chỉ là xu thế mà là điều kiện sống còn để Việt Nam tránh bẫy tăng trưởng ngắn hạn.

Ông từng nhấn mạnh: “Nếu tiếp tục phát triển theo mô hình tuyến tính - lấy tài nguyên, sản xuất rồi thải bỏ - chúng ta sẽ nhanh chóng chạm trần tăng trưởng. Chỉ có tuần hoàn hóa sản xuất, tiêu dùng và năng lượng mới tạo ra thịnh vượng bền vững”. Những phân tích của GS Cơ được thể hiện rõ trong hàng loạt bài viết như “Biến xử lý rác thải thành ngành công nghiệp”, “Thách thức chuyển đổi xanh ở Việt Nam” hay “Chính sách tài chính xanh cho doanh nghiệp tư nhân”. Ở mỗi công trình, ông đều chỉ ra mối liên hệ giữa tăng trưởng kinh tế, công nghệ sạch và quản trị tài nguyên - đúng với tinh thần mà các nghị quyết chiến lược của Đảng đang hướng tới.

Kinh tế xanh - kinh tế tuần hoàn: Hướng đi cho kỷ nguyên mới

Trong bối cảnh Việt Nam cam kết đạt mức phát thải ròng khí nhà kính bằng “0” vào năm 2050, các luận điểm của GS Hoàng Xuân Cơ trở nên đặc biệt thời sự. Ông nhìn nhận, để đạt được mục tiêu này, cần coi kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn là hai trụ cột chiến lược trong mọi chính sách phát triển.

Theo ông, kinh tế tuần hoàn không chỉ dừng ở khâu xử lý rác thải hay tái chế vật liệu, mà phải được thiết kế lại toàn bộ chuỗi giá trị sản xuất và tiêu dùng. Mọi sản phẩm, từ giai đoạn thiết kế, phải hướng đến khả năng tái sử dụng, tái tạo năng lượng và giảm phát thải. Việt Nam, với lợi thế dân số trẻ và khả năng thích ứng nhanh, hoàn toàn có thể trở thành trung tâm sản xuất xanh của khu vực nếu có chính sách khuyến khích đúng hướng.

GS Cơ cũng nhấn mạnh đến vai trò của khoa học - công nghệ và khu vực tư nhân trong quá trình này. Theo ông, Nghị quyết 57-NQ/TW về phát triển khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo, cùng Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân đã mở ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh, xử lý chất thải, năng lượng tái tạo và vật liệu mới. Tuy nhiên, để hiện thực hóa, cần thêm cơ chế tài chính xanh, tín dụng ưu đãi và chính sách thuế linh hoạt giúp doanh nghiệp vượt qua rào cản chi phí ban đầu.

“Không thể kêu gọi doanh nghiệp đầu tư xanh nếu chính sách vẫn coi họ như người đi tiên phong đơn độc… Nhà nước phải đồng hành, tạo khung pháp lý, hỗ trợ thử nghiệm và bảo lãnh rủi ro để khuyến khích sáng tạo” - ông từng chia sẻ tại một hội nghị về năng lượng sạch.

Với lĩnh vực xử lý rác thải, GS Hoàng Xuân Cơ là người sớm đưa ra đề xuất về mô hình điện rác, coi đó là “hai đích đến trong một giải pháp”: vừa xử lý chất thải, vừa tạo ra năng lượng. Theo ông, việc phát triển các nhà máy điện rác công nghệ hiện đại, tránh được phát thải quá mức chất độc hại như dioxin, furan, ở Hà Nội, Bắc Ninh hay Thái Nguyên không chỉ giúp giảm gánh nặng chôn lấp mà còn là minh chứng cho hướng đi tuần hoàn - tái sinh tài nguyên từ phế thải.

Không dừng ở phạm vi Hà Nội, GS Cơ nhiều lần đề cập tới tính liên kết vùng trong phát triển kinh tế xanh. Ông cho rằng vùng Thủ đô trước đây và cả sau này cần được quy hoạch như một hệ sinh thái kinh tế - môi trường thống nhất, trong đó các tỉnh chia sẻ hạ tầng xử lý rác, năng lượng tái tạo, hành lang sinh thái và hệ thống giao thông xanh. Cách tiếp cận liên vùng này không chỉ giúp tối ưu chi phí đầu tư mà còn tạo nên “vành đai xanh” bao quanh đô thị trung tâm, phù hợp với định hướng quy hoạch phát triển Thủ đô Hà Nội mở rộng và chiến lược “tăng trưởng xanh quốc gia” giai đoạn 2021-2030.

Theo GS Cơ, nếu biết tận dụng lợi thế khoa học, nhân lực và vị trí địa lý, vùng Thủ đô có thể trở thành “vùng mẫu” của kinh tế tuần hoàn Việt Nam, nơi kết hợp sản xuất - tiêu dùng - tái chế - tái tạo một cách khép kín.

Điều khiến GS Hoàng Xuân Cơ được nhiều đồng nghiệp nể trọng không chỉ là tri thức sâu rộng, mà là sự bền bỉ trong hành động. Dù đã ở tuổi nghỉ hưu, ông vẫn miệt mài tham gia hội thảo, viết báo và trực tiếp tham vấn cho các đề án cấp bộ, cấp địa phương. Ông coi đó là “trách nhiệm của người làm khoa học với đất nước”.

Theo ông, các nhà khoa học Việt Nam nói chung và đội ngũ của VIASEE nói riêng cần tiếp tục phát huy vai trò phản biện chính sách, tư vấn quy hoạch, thúc đẩy dự án thực nghiệm xanh ở quy mô nhỏ để lan tỏa nhận thức cộng đồng. Chỉ khi khoa học gắn với đời sống, những khái niệm như “kinh tế xanh” hay “kinh tế tuần hoàn” mới thực sự trở thành sức mạnh quốc gia.

Một trăn trở khác của GS. Cơ gắn với quản lý, xử lý các vấn đề môi trường, đó là phải chỉ rõ tên, ai/tổ chức nào chịu trách nhiệm giải quyết vấn đề và kinh phí cần cung cấp cho các đề án môi trường. Hiện nay, kinh phí cho dự án quản lý, cải thiện chất lượng môi trường rất khó tiếp cận nguồn ngân sách vì chưa có hướng dẫn mức kinh phí cho một số hoạt động khi mà kết quả của nó còn khó đo đếm và thực hiện trong thời gian dài.

Kết quả dự án, chi phí, lợi ích môi trường nhiều khi khó đo đếm, khó ước tính qua thị trường mà cần đến những cách đánh giá tính toán chuyên sâu đã được phát triển ứng dụng trên Thế giới nhưng chưa được áp dụng một cách hệ thống, chính thức ở Việt Nam. Đây có lẽ là một nhiệm vụ mà các nhà lãnh đạo, các hội viên, các nhà khoa học thuộc Hội Kinh tế môi trường Việt Nam cần đẩy mạnh nghiên cứu trong các nhiệm kỳ tới.

Nhân dịp Hội Kinh tế môi trường Việt Nam (VIASEE) kỷ niệm 25 năm thành lập, GS.TS Hoàng Xuân Cơ - Trưởng ban Khoa học - bày tỏ mong muốn tổ chức tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong trong việc kết nối khoa học với thực tiễn phát triển bền vững của đất nước. Theo ông, sau chặng đường một phần tư thế kỷ, VIASEE không chỉ là diễn đàn của giới khoa học, mà cần trở thành “bộ não xanh” đồng hành cùng Chính phủ, doanh nghiệp và người dân trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn.

GS Cơ nhấn mạnh rằng thời gian tới, Hội cần đẩy mạnh hơn nữa các hoạt động nghiên cứu ứng dụng, phản biện chính sách, đào tạo chuyên gia và truyền thông cộng đồng về môi trường; đồng thời, tăng cường hợp tác quốc tế, huy động nguồn lực xã hội cho các dự án đổi mới xanh. Ông kỳ vọng VIASEE sẽ trở thành trung tâm tri thức môi trường của Việt Nam, nơi quy tụ trí tuệ và khát vọng của những người làm khoa học vì một tương lai phát triển bền vững, xanh hơn và nhân văn hơn cho các thế hệ mai sau.

Xuân Quỳnh

Nguồn Kinh tế Môi trường : https://kinhtemoitruong.vn/phat-trien-kinh-te-xanh-kinh-te-tuan-hoan-la-dong-luc-giup-viet-nam-phat-trien-ben-vung-103580.html