Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, Trưởng Đoàn giám sát của Quốc hội chủ trì cuộc làm việc
Cùng chủ trì có: Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy - Phó trưởng đoàn Thường trực Đoàn giám sát của Quốc hội.
Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy - Phó trưởng đoàn Thường trực Đoàn giám sát, phát biểu tại cuộc làm việc
Thu thuế, phí bảo vệ môi trường tăng mạnh
Báo cáo với Đoàn giám sát, Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Thành Trung, cho biết Bộ Tài chính đã tham mưu ban hành và trình cấp có thẩm quyền ban hành 36 văn bản quy phạm pháp luật và cơ chế, chính sách liên quan, nhằm triển khai kịp thời Luật Bảo vệ môi trường năm 2020.
Trong đó, Bộ hoàn thiện cơ chế, chính sách về bố trí dự toán ngân sách nhà nước cho lĩnh vực bảo vệ môi trường theo hướng tập trung vai trò đầu mối của Bộ Nông nghiệp và Môi trường trong việc hướng dẫn bộ, ngành, địa phương về chuyên môn, nhiệm vụ trọng tâm, đề xuất phân bổ dự toán ngân sách cho hoạt động bảo vệ môi trường.
Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Thành Trung báo cáo với Đoàn giám sát tại cuộc làm việc
Trong 3 năm, 2022 - 2024, dự toán chi sự nghiệp bảo vệ môi trường của ngân sách trung ương so với tổng chi ngân sách nhà nước hàng năm đạt lần lượt 0,096% - 0,092% và 0,084%. Đối với ngân sách địa phương, các tỷ lệ này lần lượt là 1,35% - 0,91% - 1,12%.
Vốn đầu tư phát triển nguồn ngân sách nhà nước cho các dự án bảo vệ môi trường giai đoạn 2021-2025 ước tính khoảng 20.908 tỷ đồng (trong nước 7.056 tỷ đồng, nước ngoài 13.852 tỷ đồng). Kết quả này tăng đáng kể so với giai đoạn 2016 - 2020: tăng 11,75% cho các Bộ ngành và 21,72% cho địa phương. Kinh phí thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách địa phương, do các địa phương chủ động bố trí.
Bên cạnh đó, nguồn lực bảo vệ môi trường được huy động từ các nguồn khác. Cụ thể, tiền dịch vụ môi trường rừng ủy thác qua quỹ bảo vệ và phát triển rừng Việt Nam đạt 10.329 tỷ đồng giai đoạn 2016-2021, và tiếp tục duy trì mức thu đáng kể các năm gần đây.
Nguồn thu từ cơ chế bán tín chỉ phát thải carbon (CERs) được quy định về lệ phí bán (thuộc ngân sách nhà nước) và phân chia số tiền bán đối với dự án có sử dụng vốn ODA. Đáng chú ý, đã có việc chuyển nhượng 10,3 triệu tấn CO2 từ rừng tự nhiên vùng Bắc Trung Bộ cho Quỹ Đối tác carbon lâm nghiệp.
Tín dụng ưu đãi (cấp bù chênh lệch lãi suất) được áp dụng cho các dự án trong lĩnh vực môi trường (năng lượng tái tạo, sản xuất ứng dụng sáng chế bảo vệ môi trường, công nghệ sạch, phương tiện thân thiện môi trường). Tuy nhiên, từ năm 2022 đến nay, Ngân hàng Phát triển Việt Nam chưa phát sinh việc cho vay mới đối với các dự án này. Cũng do hệ thống pháp luật đang trong quá trình hoàn thiện, chưa có doanh nghiệp phát hành trái phiếu xanh.
Toàn cảnh cuộc làm việc
Tổng số thu từ thuế và phí bảo vệ môi trường giai đoạn 2016-2019 đều tăng, đặc biệt tăng mạnh từ năm 2019 do điều chỉnh mức thuế. Giai đoạn 2020-2024, số thu thuế bảo vệ môi trường giảm do ảnh hưởng của dịch Covid-19 và chính sách giảm mức thuế để hỗ trợ người dân, doanh nghiệp. Tổng số thuế, phí bảo vệ môi trường thu được giai đoạn 2022-2024 khoảng 141.118 tỷ đồng; trong đó thuế là 120.668 tỷ đồng, phí là 20.454 tỷ đồng. “Mặc dù các khoản thu này hòa chung vào ngân sách nhà nước song Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã quy định mục chi riêng cho bảo vệ môi trường và bố trí tăng dần”, Thứ trưởng Bộ Tài chính cho biết.
Thực hiện chính sách xã hội hóa, Bộ Tài chính cũng đã chủ trì xây dựng và trình Chính phủ ban hành Nghị quyết số 91/NQ-CP ngày 18/06/2024 về đẩy mạnh xã hội hóa các dịch vụ sự nghiệp công, trong đó có lĩnh vực bảo vệ môi trường.
Về triển khai các chính sách, pháp luật về kiểm soát ô nhiễm đối với khu kinh tế, khu công nghiệp, Thứ trưởng Đỗ Thành Trung cho biết, các khu công nghiệp, khu chế xuất, khu chức năng trong khu kinh tế đang hoạt động nhìn chung tuân thủ quy định pháp luật về bảo vệ môi trường, đặc biệt về hạ tầng kỹ thuật như hệ thống thoát nước mưa, xử lý nước thải tập trung, quan trắc tự động.
Tính đến tháng 12/2024, cả nước có 304 khu công nghiệp đã đi vào hoạt động, trong có 286 khu công nghiệp đã vận hành nhà máy xử lý nước thải tập trung đạt tiêu chuẩn môi trường đạt khoảng 91,4%, đáp ứng chỉ tiêu kế hoạch Quốc hội giao. Đa số doanh nghiệp đã bố trí khu vực thu gom rác thải, ký hợp đồng vận chuyển, xử lý đối với chất thải rắn nguy hại
Bên cạnh những kết quả đạt được, Thứ trưởng cho biết, quá trình triển khai thi hành Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 vẫn bộc lộ một số khó khăn, vướng mắc, chồng chéo, đặc biệt là các quy định về vấn đề môi trường mới, thiếu tính đồng bộ dẫn đến phải tiếp tục ban hành văn bản sửa đổi, bổ sung.
Vì sao dự toán chi ngân sách cho môi trường bị hủy nhiều?
Tại cuộc làm việc, Phó Chủ nhiệm Ủy ban ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi - Tổ trưởng Tổ giúp việc của Đoàn giám sát, đã nêu các vấn đề Đoàn quan tâm; các thành viên Đoàn giám sát đề nghị Bộ Tài chính làm rõ nhiều nội dung.
Phó Chủ nhiệm Ủy ban ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi - Tổ trưởng Tổ giúp việc của Đoàn giám sát, phát biểu
Cụ thể, theo số liệu của Bộ Tài chính, chi thường xuyên từ ngân sách cho môi trường đã bảo đảm không dưới 1% tổng chi ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, trong thực tế, việc phân bổ, triển khai dự toán còn chậm; dự toán hàng năm bị hủy còn nhiều.
Đoàn giám sát đề nghị Bộ làm rõ nguyên nhân hủy dự toán nhiều và đánh giá tác động của vấn đề này; báo cáo rõ về mức độ ưu tiên trong bố trí, sử dụng kinh phí chi cho bảo vệ môi trường so với các lĩnh vực khác và mức độ quan tâm đầu tư trở lại cho bảo vệ môi trường từ nguồn thu thuế, phí bảo vệ môi trường; xem xét bổ sung các quy định về sử dụng nguồn thu thuế, phí hiệu quả hơn cho hoạt động bảo vệ môi trường. Đặc biệt, phải thay đổi tư duy tài chính môi trường, cho phù hợp với bối cảnh mới.
Các thành viên Đoàn giám sát tham dự cuộc làm việc
Bên cạnh đó, hiện vẫn còn 14 khu công nghiệp đang hoạt động chưa có hệ thống xử lý nước thải tập trung theo quy định. Nguyên nhân vì sao và các giải pháp xử lý triệt để vấn đề này trong thời gian tới như thế nào?
Mặc dù đã thu hút được nguồn lực ngoài nhà nước đầu tư cho lĩnh vực bảo vệ môi trường nhưng Đoàn giám sát cho rằng cần tổng kết, đánh giá, kiến nghị cụ thể để tăng cường thu hút đầu tư của khu vực kinh tế tư nhân cho hạ tầng xử lý chất thải, nhất là chất thải rắn sinh hoạt, nước thải sinh hoạt đô thị.
Về việc tổ chức và phát triển thị trường carbon, Bộ Tài chính cho rằng, hiện nay nhiều thông tin phục vụ trực tiếp cho việc thành lập sàn giao dịch carbon chưa được Bộ Nông nghiệp và Môi trường làm rõ, chưa được thể hiện tại các văn bản quy phạm pháp luật. Bộ cũng chưa có kế hoạch rõ ràng trong việc xây dựng yêu cầu nghiệp vụ về tổ chức, quản lý thị trường và các điều kiện, tiêu chuẩn kỹ thuật cho hệ thống giao dịch, hệ thống đăng ký, lưu ký hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon; chưa thiết lập Hệ thống đăng ký quốc gia. Đoàn giám sát đề nghị Bộ Tài chính, Bộ Nông nghiệp và Môi trường báo cáo rõ thêm về nội dung này.
Đại diện các bộ, ngành tham gia cuộc làm việc
Tại cuộc làm việc, đại diện các bộ, ngành: Nông nghiệp và Môi trường; Công an; Quốc phòng; Kiểm toán Nhà nước; Thanh tra Chính phủ… đã tham gia giải trình các vấn đề liên quan.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành phát biểu
Không chỉ là "chi bao nhiêu", mà quan trọng hơn là "chi như thế nào”
Phát biểu chỉ đạo tại cuộc làm việc, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan nhấn mạnh vai trò và trách nhiệm đặc biệt của ngành tài chính trong công tác bảo vệ môi trường.
Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan - Trưởng Đoàn giám sát, phát biểu chỉ đạo
Trong đó, phân bổ nguồn lực, đặc biệt thông qua việc phân bổ nguồn vốn đầu tư phát triển, chính sách tài khóa, các công cụ tài chính cho bảo vệ môi trường, không chỉ xác định việc phân bổ nguồn lực có ưu tiên cho môi trường hay không, mà còn phải chi cho môi trường có đúng, có đủ, có hiệu quả hay không; không chỉ là "chi bao nhiêu", mà quan trọng hơn là "chi như thế nào" để tạo ra sự chuyển biến thực chất.
Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị Bộ tập trung nghiên cứu sửa đổi, bổ sung các luật về thuế, phí theo nguyên tắc thị trường, bảo đảm người gây ô nhiễm phải chi trả tương xứng với mức độ gây hại, đồng thời có chính sách ưu đãi mạnh mẽ hơn cho các hoạt động đầu tư vào công nghệ sạch, tái chế, tái sử dụng và kinh tế tuần hoàn; chủ động nắm bắt, hướng dẫn, tháo gỡ các "điểm nghẽn" trong chính sách, pháp luật.
Đẩy mạnh việc nghiên cứu và xây dựng khung pháp lý, cơ chế đột phá để phát triển thị trường tài chính xanh, thị trường carbon; qua đó huy động nguồn lực to lớn từ xã hội, từ khu vực tư nhân và quốc tế cho công tác bảo vệ môi trường, giảm áp lực cho ngân sách nhà nước.
Cùng với đó, thực hiện tốt việc lồng ghép nội dung bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu trong các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. “Việc này cực kỳ quan trọng khi sắp tới Đại hội XIV của Đảng sẽ thông qua Chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội cho giai đoạn mới, chuẩn bị cho nước ta bước vào kỷ nguyên phát triển thịnh vượng”, Phó Chủ tịch Quốc hội lưu ý.
Trong điều hành ngân sách nhà nước hàng năm và trung hạn, Phó Chủ tịch Quốc hội yêu cầu cần tiếp tục ưu tiên và nâng cao hiệu quả phân bổ nguồn lực cho công tác bảo vệ môi trường. Bảo đảm vốn cho các chương trình, dự án môi trường trọng điểm quốc gia, đặc biệt là xử lý rác thải, nước thải, quan trắc môi trường và khắc phục ô nhiễm tại các "điểm nóng".
Bộ Tài chính cần siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong công tác thẩm định, phê duyệt chủ trương đầu tư và bố trí vốn cho các dự án đầu tư, đặc biệt là đầu tư công, theo đó cần kiên quyết không bố trí vốn cho các dự án không tuân thủ đầy đủ quy định pháp luật về môi trường.
Phát biểu kết luận cuộc làm việc, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy đề nghị Bộ Tài chính trên cơ sở ý kiến chỉ đạo của Phó Chủ tịch Quốc hội và ý kiến của các thành viên Đoàn, tiếp thu hoàn thiện báo cáo gửi Đoàn giám sát trước ngày 2/8 tới đây.
Đối với những khó khăn, vướng mắc cụ thể đã rõ do quy định pháp luật về bảo vệ môi trường và pháp luật liên quan, Chủ nhiệm Ủy ban đề nghị Bộ Tài chính phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Tư pháp nghiên cứu rà soát, tổng hợp báo cáo Chính phủ xem xét sửa đổi các Nghị định liên quan và đề xuất Quốc hội xem xét sửa đổi Luật Bảo vệ môi trường, các luật khác liên quan như Luật Quy hoạch...
Trong đó, cần tập trung kiến nghị danh mục các văn bản quy phạm pháp luật cần sửa đổi, bổ sung; các nhiệm vụ cấp bách, vấn đề môi trường của ngành tài chính cần giải quyết ngay và trong trung hạn (đến năm 2030) và dài hạn (đến năm 2045 - 2050).
Tin: Hà Lan; Ảnh: Thế Anh