Phó Viện trưởng Viện Báo chí – Truyền thông phân tích văn hóa thần tượng Gen Z qua hiện tượng Thượng úy Lê Hoàng Hiệp

5 giờ trướcBài gốc

Thưa TS. Lê Thu Hà, theo bà, đâu là những nguyên nhân dẫn đến việc một chiến sĩ như Thượng úy Lê Hoàng Hiệp nhanh chóng trở thành "thần tượng" được giới trẻ quan tâm rộng rãi đến vậy?

TS. Lê Thu Hà: Hiện tượng Thượng úy Lê Hoàng Hiệp trở thành tâm điểm chú ý trên mạng xã hội là minh chứng điển hình cho cách thức hình tượng cá nhân được kiến tạo và lan tỏa trong thời đại truyền thông số. Có thể thấy, việc một người bình thường bỗng trở thành "hiện tượng" là sự kết hợp của ba yếu tố chính: hình ảnh thị giác có sức hấp dẫn, nhu cầu thần tượng hóa trong giới trẻ và hiệu ứng lan truyền của mạng xã hội.

Thượng úy Lê Hoàng Hiệp được chào đón tại ga Hà Nội ngày 6/6/2025. Ảnh Lê Trung.

Trước hết, hình ảnh của Thượng úy Hiệp xuất hiện tại lễ kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, khoảnh khắc anh bước xuống xe trong buổi tổng duyệt diễu binh dễ dàng kích hoạt cảm xúc tích cực từ công chúng, đặc biệt là giới trẻ. Hình ảnh đó hội tụ cả vẻ đẹp ngoại hình, sự chỉn chu của quân phục, và thần thái nghiêm nghị, gần gũi, những yếu tố trực quan rất “viral” trong môi trường mạng.

Thứ hai, hiện tượng này phần nào phản ánh nhu cầu tìm kiếm hình mẫu của thế hệ trẻ. Khi sự ngưỡng mộ không còn giới hạn trong lĩnh vực nghệ thuật hay giải trí, người trẻ có xu hướng "thần tượng hóa" những hình mẫu gắn với sự chính trực, kỷ luật, tinh thần phụng sự – như cách thể hiện khao khát hướng đến những giá trị tích cực, ổn định và truyền cảm hứng.

Cuối cùng, chính mạng xã hội với cơ chế lan truyền theo cấp số nhân đã làm khuếch đại hiện tượng này chỉ trong thời gian rất ngắn. Một vài đoạn clip, bức ảnh được chia sẻ với hàng triệu lượt xem đã nhanh chóng biến Thượng úy Hiệp từ một quân nhân đang làm nhiệm vụ trở thành nhân vật công chúng bất đắc dĩ. Việc "sao hóa" một cá nhân trong thời đại số không nhất thiết cần đến chiến lược truyền thông bài bản – mà đôi khi chỉ cần một khoảnh khắc đủ đặc biệt, trong một bối cảnh đủ cảm xúc và gặp đúng thời điểm.

Từ hiện tượng này, bà nhận thấy những tác động tích cực và tiêu cực nào đối với bản thân các bạn trẻ nói riêng và xã hội nói chung?

TS. Lê Thu Hà: Từ góc nhìn truyền thông, hiện tượng Thượng úy Lê Hoàng Hiệp cho thấy nhiều tầng tác động đến cả người trẻ lẫn xã hội. Đầu tiên phải khẳng định rằng, việc một người trẻ lựa chọn thần tượng những hình mẫu tích cực như Thượng úy Lê Hoàng Hiệp là tín hiệu đáng mừng. Điều đó phản ánh sự thay đổi trong định hướng giá trị của giới trẻ: các bạn không còn chỉ say mê hào nhoáng bên ngoài, mà bắt đầu trân trọng những biểu tượng gần với đời sống thật.

Tiến sĩ Lê Thu Hà cho rằng việc thần tượng hóa một cách quá mức rất dễ dẫn đến hành vi xâm phạm đời tư, gây áp lực lên chính người được ngưỡng mộ.

Về mặt xã hội, hiện tượng này cũng giúp nâng cao hình ảnh người chiến sĩ trong mắt công chúng, đặc biệt là thế hệ Gen Z – những người vốn ít có cơ hội tiếp xúc trực tiếp với môi trường quân đội.

Tuy nhiên, mặt trái của hiện tượng này cũng không thể xem nhẹ. Việc thần tượng hóa một cách quá mức, thiếu kiểm soát, rất dễ dẫn đến hành vi xâm phạm đời tư, gây áp lực lên chính người được ngưỡng mộ. Một người lính vốn đang thực hiện nhiệm vụ bình thường bỗng bị “biến thành” nhân vật giải trí, bị soi mói, theo dõi, vô tình vi phạm quyền riêng tư và có thể ảnh hưởng đến tâm lý, công việc cũng như hình ảnh của toàn đơn vị.

Với giới trẻ, nếu sự ngưỡng mộ chỉ dừng lại ở cảm xúc nhất thời, không đi kèm nhận thức đúng, dễ rơi vào trạng thái “ảo tưởng kết nối” – khi người hâm mộ tin rằng mình có quyền can thiệp vào đời sống cá nhân của thần tượng. Lúc đó, thay vì là động lực tích cực, sự ngưỡng mộ lại trở thành yếu tố dẫn đến lệch chuẩn hành vi, thậm chí tạo ra các làn sóng “cuồng thần tượng” giống như từng xảy ra với giới giải trí.

Mạng xã hội và các nền tảng công nghệ số đóng vai trò như thế nào trong việc hình thành, lan tỏa và định hình văn hóa thần tượng "kiểu mới" của giới trẻ hiện nay, thưa bà?

TS. Lê Thu Hà: Không quá khi nói rằng, mạng xã hội chính là “bệ phóng” nhanh nhất, mạnh nhất và cũng khó kiểm soát nhất của các hiện tượng thần tượng kiểu mới. Khác với thời kỳ trước, hình ảnh một cá nhân phải trải qua quá trình xây dựng thương hiệu cá nhân, truyền thông, thậm chí là kiểm duyệt – thì ngày nay, chỉ cần một đoạn clip ngắn, một bức ảnh đẹp, một khoảnh khắc tình cờ bắt trúng "mạch cảm xúc đám đông", một cá nhân cũng có thể trở thành tâm điểm của hàng triệu người chỉ sau một đêm.

Công nghệ số và đặc biệt là thuật toán của các nền tảng như TikTok, Instagram, Facebook... vận hành dựa trên tương tác và cảm xúc – điều này khiến các nội dung dễ chạm tới cảm xúc người xem (dù rất thoáng qua) được lan truyền theo cấp số nhân. Hình ảnh Thượng úy Lê Hoàng Hiệp là một ví dụ điển hình: anh không hề chủ động "truyền thông cho bản thân", nhưng sự lan tỏa mạnh mẽ của mạng xã hội đã khiến anh trở thành một hình tượng công chúng bất đắc dĩ.

Điều này cho thấy văn hóa thần tượng hiện nay không chỉ do báo chí truyền thống hay các tổ chức có chuyên môn "kiểm soát" hay "định hướng" như trước, mà còn chịu ảnh hưởng lớn từ người dùng mạng xã hội, những cá nhân có thể tạo, chia sẻ, và cùng nhau xây dựng nên hình ảnh thần tượng theo cách riêng của họ. Sự phân quyền trong truyền thông, ai cũng có thể là người kể chuyện, là “micro-influencer” đã làm thay đổi hoàn toàn bản chất của việc thần tượng: từ thần tượng chuyên nghiệp được nhào nặn bài bản, đến thần tượng “ngẫu hứng” của thời đại số.

Tuy nhiên, chính điều đó cũng đặt ra bài toán về trách nhiệm trong tiêu dùng và sản xuất nội dung. Khi tốc độ lan truyền vượt xa tốc độ kiểm chứng, mạng xã hội dễ biến thần tượng thành nạn nhân. Văn hóa thần tượng kiểu mới vì thế cũng đòi hỏi một “năng lực truyền thông số” nhất định từ người dùng, đặc biệt là giới trẻ, để biết chọn lọc, đánh giá và ứng xử có trách nhiệm, cả với người mình ngưỡng mộ lẫn cộng đồng xung quanh.

Văn hóa thần tượng kiểu mới vì thế cũng đòi hỏi một “năng lực truyền thông số” nhất định từ người dùng, đặc biệt là giới trẻ, để biết chọn lọc, đánh giá và ứng xử có trách nhiệm, cả với người mình ngưỡng mộ lẫn cộng đồng xung quanh.

Việc một hình mẫu ngoài ngành giải trí như trường hợp Thượng úy Lê Hoàng Hiệp trở thành tâm điểm của sự hâm mộ cho thấy sự thay đổi đáng chú ý nào trong tiêu chuẩn và nhu cầu về "thần tượng" của người trẻ so với các thế hệ trước, thưa bà?

TS. Lê Thu Hà: Hiện tượng Thượng úy Lê Hoàng Hiệp thu hút sự quan tâm rộng rãi từ giới trẻ, dù không đến từ giới nghệ thuật, giải trí, thể thao,... cho thấy sự dịch chuyển rõ rệt trong tiêu chuẩn và nhu cầu xây dựng hình tượng "thần tượng" của thế hệ trẻ ngày nay. Nếu các thế hệ trước thường gắn khái niệm thần tượng với những người nổi tiếng trong âm nhạc, điện ảnh, thể thao, nơi sự hào nhoáng và danh tiếng là yếu tố then chốt thì ngày nay, thần tượng của Gen Z có thể đến từ bất kỳ lĩnh vực nào, miễn là người đó mang đến cảm hứng, bản sắc riêng, hoặc thể hiện được những giá trị tích cực phù hợp với bối cảnh xã hội.

Tiến sĩ Lê Thu Hà cho rằng thần tượng của Gen Z có thể đến từ bất kỳ lĩnh vực nào, miễn là họ thể hiện được những giá trị tích cực phù hợp với bối cảnh xã hội. Ảnh: Lê Vượng

Sự thay đổi này phần lớn bắt nguồn từ việc giới trẻ hiện đại sống trong môi trường số, nơi thông tin, hình ảnh đều được tiếp cận tức thì và liên tục. Gen Z lớn lên với tư duy phản biện cao hơn, có xu hướng tự định nghĩa giá trị cá nhân thay vì bị áp đặt bởi các chuẩn mực truyền thống. Do đó, các bạn trẻ không chỉ tìm kiếm thần tượng để giải trí, mà còn mong muốn được kết nối về mặt cảm xúc, lý tưởng sống hoặc nhân sinh quan. Các bạn thích những hình mẫu có "chất thật", gần gũi, đời thường nhưng vẫn truyền cảm hứng.

Cũng cần lưu ý rằng thần tượng thời đại số không còn là "người ở xa", mà có thể là bất kỳ ai tình cờ xuất hiện đúng lúc, trong một bối cảnh đủ cảm xúc – như cách Thượng úy Hiệp được chú ý tại lễ kỷ niệm 50 năm đất nước thống nhất. Điều này phản ánh rõ xu hướng "thần tượng hóa đời thường", người trẻ không còn mơ mộng xa vời, mà tìm thấy cảm hứng từ những người bình dị, làm tốt vai trò của mình trong xã hội.

Tóm lại, sự chuyển dịch này là một tín hiệu đáng chú ý và tích cực, nhưng cũng đi kèm thách thức: làm sao để định hướng được chuẩn mực thần tượng lành mạnh, để giới trẻ không chỉ ngưỡng mộ theo cảm tính mà còn biết chọn lọc giá trị và hành xử văn minh trong môi trường số.

Trân trọng cảm ơn bà!

Đón đọc phần 2: Sự hâm mộ chân chính là trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình

Hiếu Nguyễn (Thực hiện)

Nguồn SVVN : https://svvn.tienphong.vn/pho-vien-truong-vien-bao-chi-truyen-thong-phan-tich-van-hoa-than-tuong-gen-z-qua-hien-tuong-thuong-uy-le-hoang-hiep-post1752131.tpo