Phòng ngừa đột tử không phải điều không thể

4 giờ trướcBài gốc

Thăm khám cho bệnh nhân đột quỵ. Ảnh: BV Quân y 175.

Những ca cấp cứu không biết trước

Một nam thanh niên 20 tuổi đang tập gym tại Hà Nội bất ngờ ngã quỵ xuống sàn, mất ý thức hoàn toàn. Những người xung quanh nhanh chóng gọi cấp cứu 115 và tiến hành ép tim tại chỗ theo hướng dẫn qua điện thoại. Sau khoảng 15 phút, xe cấp cứu tới nơi, sốc điện ba lần mới khôi phục được nhịp tim. Người bệnh được đưa vào Bệnh viện E trong tình trạng hôn mê sâu, đồng tử giãn, phải thở máy và hồi sức tích cực.

Tại đây, các bác sĩ kích hoạt quy trình "báo động đỏ" và áp dụng kỹ thuật hạ thân nhiệt chỉ huy để bảo vệ não và nội tạng. Sau ba ngày điều trị, bệnh nhân dần phục hồi tri giác, có thể tự thở, thoát nguy kịch. Các xét nghiệm chuyên sâu sau đó cho thấy nguyên nhân là rung thất vô căn – một dạng rối loạn nhịp thất nguy hiểm, thường không biểu hiện triệu chứng cho đến khi tim đột ngột ngừng đập.

Tình huống trên là một ca điển hình của ngừng tuần hoàn đột ngột – hiện tượng tim ngừng co bóp đột ngột, khiến máu không còn lưu thông nuôi cơ thể. Nếu không được cấp cứu đúng cách và kịp thời, người bệnh sẽ rơi vào hôn mê, tổn thương não và nhanh chóng chuyển thành đột tử.

Theo GS. TS. Nguyễn Lân Hiếu, Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, đột tử là tình trạng tử vong đột ngột, tự nhiên, không do chấn thương, xảy ra trong vòng một giờ sau khởi phát triệu chứng, hoặc trong vòng 24 giờ nếu không có người chứng kiến. Trong số các nguyên nhân gây đột tử, khoảng 80–90% là do tim mạch, mà rối loạn nhịp thất, nhồi máu cơ tim và các bệnh cơ tim là thủ phạm hàng đầu.

Tại Việt Nam, dù chưa có số liệu chính thức về đột tử do tim, nhưng dữ liệu tổng thể cho thấy mức độ đáng lo ngại. Theo Bộ Y tế, tổng số tử vong ghi nhận trong cộng đồng và bệnh viện đã tăng từ 267.000 ca năm 2021 lên gần 392.000 ca trong năm 2023. Chỉ trong 9 tháng đầu năm 2024, đã có hơn 329.000 ca tử vong. Trong đó, đối với đột quỵ - một trong những nguyên nhân gây đột tử ghi nhận khoảng hơn 130.000 trường hợp tử vong ở nước ta.

Đáng chú ý, bệnh tim mạch đang ngày càng trẻ hóa. Theo thống kê của các cơ sở chuyên khoa, hiện có tới 10,5% ca nhồi máu cơ tim xảy ra ở người dưới 45 tuổi, trong đó khoảng 1,8% thuộc nhóm rất trẻ – dưới 30 tuổi. Cùng với lối sống ít vận động, stress kéo dài, thừa cân, hút thuốc, rối loạn mỡ máu… nguy cơ tim mạch đang len lỏi vào cả những người trẻ, tưởng như hoàn toàn khỏe mạnh.

GS. TS. Nguyễn Lân Hiếu chia sẻ: “Thực tế vì làm chuyên ngành tim mạch nên tôi gặp rất nhiều bệnh nhân đột tử. Có những trường hợp đột tử diễn ra ngay trước mắt mà không cứu được. Đây chính là một thách thức y khoa mà cả thế giới luôn tìm những biện pháp để tăng khả năng sống còn của người bệnh. Một trong những biện pháp hữu hiệu nhất đó là cấp cứu ngừng tuần hoàn một cách chuyên nghiệp”.

Chú trọng tầm soát sức khỏe

Để không biến ngừng tuần hoàn thành đột tử, yếu tố then chốt là phản ứng tại chỗ. Khi tim ngừng đập, mỗi giây đều là cơ hội sống nếu biết tận dụng.

PGS.TS Hoàng Bùi Hải – Phụ trách chuyên môn Cơ sở Hoàng Mai, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, hướng dẫn: “Ngừng tuần hoàn có thể nhận biết bằng ba dấu hiệu: mất ý thức đột ngột, ngừng thở hoặc thở ngáp và không bắt được mạch cảnh. Khi thấy một người bất tỉnh, không thở bình thường, hãy gọi cấp cứu 115 ngay lập tức, đồng thời tiến hành ép tim ngoài lồng ngực càng sớm càng tốt.”

Kỹ thuật ép tim đúng cách gồm: đặt nạn nhân nằm ngửa trên mặt phẳng cứng, người cấp cứu dùng hai tay đan chéo ép mạnh vào 1/3 dưới xương ức với tốc độ 100 - 120 lần/phút, độ sâu khoảng 5-6 cm. Sau mỗi lần ép, cần để lồng ngực nảy lên hoàn toàn. Việc ép tim phải được duy trì liên tục, không gián đoạn, cho đến khi có thiết bị hỗ trợ hoặc nhân viên y tế đến nơi.

Trong một số tình huống, nếu có máy khử rung tim tự động (AED) ở nơi công cộng, người hỗ trợ có thể sử dụng ngay theo hướng dẫn. Thiết bị này phân tích nhịp tim và sẽ tự động khuyến nghị sốc điện nếu phát hiện rối loạn nhịp thất – nguyên nhân hàng đầu gây ngừng tuần hoàn đột ngột.

Tuy nhiên, hiện nay ở Việt Nam, AED vẫn rất hiếm gặp trong đời sống thường nhật.

Trên trang cá nhân, GS.TS Nguyễn Lân Hiếu đề xuất triển khai thí điểm việc đặt máy sốc điện tự động tại các địa điểm đông người như nhà ga, sân vận động, trung tâm thương mại… đồng thời kết hợp đào tạo kỹ năng cấp cứu cơ bản cho cộng đồng.

“Tại các nước phát triển, máy AED được đặt ở khắp nơi và có thể sử dụng dễ dàng. Đó là điều chúng ta nên cân nhắc triển khai sớm.” - ông chia sẻ.

Tất nhiên, xử trí kịp thời chỉ là một phần. Quan trọng hơn là phòng ngừa từ sớm – từ chính bên trong cơ thể mỗi người. Theo các chuyên gia, bất kỳ ai có tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch, từng ngất không rõ nguyên nhân, hay có triệu chứng như hồi hộp, đánh trống ngực, khó thở khi gắng sức… nên được tầm soát tim mạch chuyên sâu. Một số trường hợp có thể được chỉ định đeo máy điện tim Holter 24 giờ, đo điện tim khi gắng sức, hoặc xét nghiệm gen. Đối với người có nguy cơ đột tử cao, bác sĩ tim mạch có thể khuyến nghị cấy máy khử rung tự động (ICD) như một biện pháp dự phòng.

Ngoài ra, việc kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ tim mạch như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu, béo phì, hút thuốc lá... vẫn là nền tảng then chốt. Lối sống lành mạnh, ngủ đủ giấc, vận động hợp lý và kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt ở người trẻ có cường độ tập luyện cao cần được thực hiện nghiêm túc, không chỉ để sống khỏe mà để sống đúng nghĩa: có thể nghe được nhịp tim của chính mình.

Đức Trân

Nguồn Đại Đoàn Kết : https://daidoanket.vn/phong-ngua-dot-tu-khong-phai-dieu-khong-the-10311995.html