Phú Thọ và hành trình thắp sáng mạch nguồn văn hóa dân tộc

2 giờ trướcBài gốc

Gìn giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa

Sau khi hợp nhất các đơn vị hành chính, Phú Thọ hiện sở hữu kho tàng di sản văn hóa vô cùng phong phú với hơn 4.700 di sản vật thể và phi vật thể. Trong đó có gần 1.000 di tích đã được xếp hạng, bao gồm 6 di tích quốc gia đặc biệt như Khu Di tích lịch sử Đền Hùng, danh thắng Tây Thiên, Tháp Bình Sơn, đình Thổ Tang, cụm đình Hương Canh và hang xóm Trại – mái đá Làng Vành. Ngoài ra, còn có 176 di tích quốc gia, 797 di tích cấp tỉnh, 6 bảo vật quốc gia cùng hàng nghìn hiện vật quý đang được lưu giữ tại Bảo tàng Hùng Vương, các bảo tàng tư nhân và di tích lịch sử, văn hóa trên khắp địa phương.

Khu Di tích lịch sử Đền Hùng là trung tâm thực hành cao nhất nghi lễ Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương

Không chỉ giàu có về di sản vật thể, Phú Thọ còn là “kho báu” văn hóa phi vật thể với 1.980 di sản, trong đó có 41 di sản cấp quốc gia. Đặc biệt, 5 di sản đã được UNESCO vinh danh, tiêu biểu như Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, Hát Xoan Phú Thọ, Nghi lễ và trò chơi kéo co, Hát ca trù, Thực hành tín ngưỡng Tam phủ – khẳng định vị thế văn hóa đặc sắc và lâu đời của vùng đất Tổ trong bản đồ di sản Việt Nam và thế giới.

Bộ khóa lưng bằng đồng là 1 trong 6 Bảo vật quốc gia ở Phú Thọ, hiện đang được lưu giữ và trưng bày tại Bảo tàng Hùng Vương, Khu Di tích lịch sử Đền Hùng

Chỉ tính từ đầu năm 2025 đến nay, tỉnh Phú Thọ đã đón nhận thêm 4 di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia mới, gồm: Lễ hội cướp Kén ở xã Thọ Văn (huyện Tam Nông cũ), Tết Doi của người Mường ở xã Thu Cúc (huyện Tân Sơn cũ), Nghệ thuật tạo hoa văn cạp váy và Hát Thường Rang, Bộ mẹng của người Mường tỉnh Hòa Bình (cũ). Đây là những "tài sản tinh thần" vô giá, thể hiện sức sống bền bỉ của văn hóa truyền thống, đồng thời khẳng định vai trò và vị thế của Đất Tổ trên bản đồ di sản văn hóa cả nước.

Xác định văn hóa là nền tảng và là nguồn lực quan trọng cho phát triển bền vững, thời gian qua, Phú Thọ đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách thiết thực nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Hàng trăm di tích lịch sử - văn hóa được đầu tư bảo tồn, trùng tu; nhiều lễ hội cổ truyền được khôi phục và tổ chức thường niên, trở thành điểm hẹn tâm linh và nét đặc trưng trong hành trình du lịch văn hóa.

Những lễ hội tiêu biểu như: Lễ hội Đền Hùng, Lễ hội Đền Mẫu Âu Cơ, Hội bơi chải Bạch Hạc, Lễ hội Tây Thiên, Lễ hội Khai hạ Mường Bi, Lễ hội Chiêng Mường... không chỉ mang ý nghĩa gắn kết cộng đồng, lưu giữ bản sắc mà còn góp phần quảng bá hình ảnh Phú Thọ đến bạn bè trong và ngoài nước, thu hút hàng triệu lượt du khách mỗi năm – tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội cho địa phương.

Lễ hội Tây Thiên được tổ chức hằng năm để tưởng nhớ và tri ân công đức Quốc Mẫu Lăng Thị Tiêu - người có công lớn trong việc giúp Vua Hùng mở mang bờ cõi, dạy dân trồng lúa nước, chiêu mộ quân sĩ, củng cố vương triều

Đặc biệt, với Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương – Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Phú Thọ luôn dành sự quan tâm sâu sắc và triển khai nhiều giải pháp thiết thực để gìn giữ, lan tỏa giá trị thiêng liêng của di sản này. Trọng tâm là phục dựng không gian thờ tự trang nghiêm, bảo tồn các nghi lễ, diễn xướng truyền thống và khuyến khích thế hệ trẻ tiếp nối, thực hành tín ngưỡng từ trong gia đình đến cộng đồng.

Mỗi năm, Giỗ Tổ Hùng Vương – Lễ hội Đền Hùng được tổ chức trang trọng, thành kính, thu hút sự tham gia của nhiều tỉnh, thành phố cùng hàng triệu người dân cả nước hướng về đất Tổ. Không chỉ là điểm hẹn tâm linh, lễ hội đã trở thành biểu tượng văn hóa - tín ngưỡng tiêu biểu của Phú Thọ và là một trong những lễ hội mẫu mực, được Đảng, Nhà nước, đồng bào cả nước và bạn bè quốc tế đánh giá cao. Đó cũng chính là thành công lớn nhất trong hành trình gìn giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa đặc sắc vùng Đất Tổ – nơi cội nguồn của dân tộc Việt Nam.

Lễ hội Khai hạ Mường Bi gắn liền với các hoạt động văn hóa - tín ngưỡng không thể thiếu của đồng bào Mường

Theo đánh giá của các chuyên gia và nhà nghiên cứu văn hóa, điều đáng quý nhất mà Phú Thọ đã làm được trong suốt nhiều năm qua chính là gìn giữ được “hồn cốt” của di sản, không để mai một giữa nhịp sống hiện đại ngày càng hối hả.

Các lễ hội, tín ngưỡng nơi đây không chỉ đậm chất cộng đồng mà còn chạm đến chiều sâu tâm linh của mỗi người dân. Chính sự kết nối hài hòa ấy đã giúp di sản văn hóa của Đất Tổ luôn có sức sống bền bỉ, trường tồn qua thời gian.

Không chỉ dừng lại ở những con số ấn tượng và thành tựu nổi bật, Phú Thọ còn chú trọng xây dựng một nền tảng pháp lý vững chắc cho sự nghiệp phát triển văn hóa lâu dài. UBND tỉnh đã chủ động tham mưu, chỉ đạo và phê duyệt nhiều đề án, dự án quan trọng; ban hành các văn bản làm căn cứ triển khai hiệu quả các nhiệm vụ bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

Song song đó, các chính sách phong tặng danh hiệu, vinh danh nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú cũng được thực hiện kịp thời, đúng đối tượng. Đây chính là nguồn động lực lớn để các nghệ nhân tiếp tục sáng tạo, truyền dạy và giữ gìn những tinh hoa văn hóa mà cha ông đã trao truyền qua bao thế hệ.

Khởi công Dự án tu bổ, tôn tạo Di tích lịch sử cấp quốc gia Đền Vân Luông (tháng 11/2024)

Phú Thọ đã và đang tập trung nguồn lực để gìn giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa một cách toàn diện, hiệu quả. Tỉnh không chỉ đầu tư ngân sách mà còn đẩy mạnh xã hội hóa, huy động sự chung tay của cộng đồng, doanh nghiệp trong việc trùng tu, phục dựng các lễ hội truyền thống, di tích lịch sử - văn hóa, di tích khảo cổ và hệ thống thiết chế văn hóa trên toàn địa bàn.

Song song với bảo tồn, tỉnh cũng chú trọng kết nối di sản văn hóa với phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là du lịch cội nguồn. Đây chính là hướng đi bền vững, vừa bảo vệ giá trị truyền thống, vừa tạo ra sản phẩm du lịch đặc sắc, góp phần nâng cao thu nhập và chất lượng cuộc sống của người dân.

Từ nguồn vốn Chương trình MTQG Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, người dân khu Bến Thân, xã Lai Đồng được thụ hưởng Nhà văn hóa kiên cố, khang trang. Ảnh: Báo Phú Thọ

Bước vào giai đoạn sau sáp nhập, Phú Thọ triển khai đồng bộ nhiều giải pháp để đảm bảo công tác bảo tồn di sản không bị gián đoạn. Ngành Văn hóa đã phối hợp với các địa phương nhanh chóng rà soát, kiểm kê, đánh giá hiện trạng di sản để xây dựng phương án bảo quản, chống xuống cấp phù hợp với thực tiễn.

Theo ông Dương Hoàng Hương – Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, trong bối cảnh toàn cầu hóa đặt ra nhiều thách thức cho văn hóa truyền thống, bảo tồn di sản cần gắn liền với phát triển bền vững. Điều này đòi hỏi sự chủ động, sáng tạo và phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, các cơ quan chức năng và cộng đồng – những người trực tiếp sáng tạo, thực hành, gìn giữ và truyền lại di sản.

Nhà văn hóa khu Đỗ Sơn 3, xã Liên Minh và các công trình phụ trợ được hoàn thiện từ nguồn xã hội hóa.

Tỉnh Phú Thọ cũng xác định rõ: phải tôn trọng vai trò trung tâm của cộng đồng, đẩy mạnh kiểm kê, định danh giá trị, đặc biệt với các di sản đã được UNESCO ghi danh. Cùng với đó là sử dụng hiệu quả các nguồn lực xã hội và ban hành cơ chế chính sách hợp lý để tôn vinh, đãi ngộ các nghệ nhân, nghệ sĩ, tạo điều kiện để người dân được tham gia bảo tồn và hưởng thụ chính những giá trị di sản của quê hương. Với những dấu ấn nổi bật trong nhiệm kỳ qua, Phú Thọ tiếp tục khẳng định vai trò là vùng đất lưu giữ, trao truyền và lan tỏa mạnh mẽ mạch nguồn văn hóa dân tộc – một nền tảng tinh thần vững chắc, tạo động lực quan trọng để đưa Đất Tổ phát triển toàn diện và bền vững trong giai đoạn mới.

Chung tay xã hội hóa, nâng tầm đời sống văn hóa cơ sở

Trong hành trình bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa, Phú Thọ xác định xã hội hóa nguồn lực là hướng đi bền vững. Việc huy động người dân, doanh nghiệp cùng chung tay xây dựng nhà văn hóa, khu thể thao đã đưa văn hóa đến gần hơn với cộng đồng, góp phần nâng cao đời sống tinh thần, xây dựng cộng đồng gắn kết, giàu bản sắc.

Múa Keng loóng - di sản văn hóa phi vật thể quốc gia của người Thái, được gìn giữ, lan tỏa trong đời sống văn hóa Mai Châu.

Hiện hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở trên địa bàn tỉnh ngày càng được đầu tư đồng bộ, hoạt động hiệu quả, phục vụ tốt các nhiệm vụ chính trị – xã hội, đồng thời tạo môi trường văn hóa lành mạnh, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội tại địa phương.

Thực hiện Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở theo Quyết định số 2164/QĐ-TTg ngày 11/11/2013 của Thủ tướng Chính phủ, đến nay Phú Thọ đã hình thành 20 thiết chế văn hóa – thể thao cấp tỉnh với đầy đủ các hạng mục như: Bảo tàng, Thư viện, Trung tâm Văn hóa – Điện ảnh, Nhà văn hóa Lao động, Khu liên hợp thể thao, Quảng trường, Rạp chiếu phim, Công viên, Nhà văn hóa – Nghệ thuật…

Du khách nước ngoài trải nghiệm đánh chiêng cùng phụ nữ Mường Đà Bắc.

Lễ Hội Khai Hạ, dân tộc Mường Bi.

Bà Nguyễn Thị Linh Ngọc – Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Phú Thọ khẳng định: Các thiết chế văn hóa, thể thao trên địa bàn tỉnh Phú Thọ được đầu tư bài bản và hoạt động hiệu quả. Đây không chỉ là nơi truyền tải chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước mà còn là không gian sinh hoạt cộng đồng – nơi tổ chức hội họp, phổ biến kiến thức, tuyên truyền về đạo đức, lối sống văn minh, góp phần nâng cao chất lượng phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”.

Tại khu Bến Thân (xã Lai Đồng, huyện Tân Sơn), một trong những địa bàn đặc biệt khó khăn với trên 90% người Dao sinh sống, nhà văn hóa mới được xây dựng khang trang theo kiến trúc nhà sàn từ nguồn vốn Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số đã mang lại niềm vui lớn cho người dân. Ông Lý Văn Theng – Trưởng khu – chia sẻ: Trước đây, nhà văn hóa nhỏ hẹp, mỗi lần sinh hoạt khu phải ngồi tràn cả ra sân. Từ khi có nhà văn hóa mới, người dân hào hứng tham gia các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao, tăng thêm sự gắn kết cộng đồng.

Lễ Hội Gầu Tào, dân tộc Mông

Dù đã được quan tâm đầu tư, song theo thời gian, nhiều nhà văn hóa khu dân cư ở Phú Thọ không còn đáp ứng tiêu chí của khu dân cư nông thôn mới. Trước thực tế đó, nhiều địa phương đã chủ động thực hiện phương châm “Nhà nước và Nhân dân cùng làm”, huy động nội lực từ cộng đồng để xây dựng, nâng cấp thiết chế văn hóa mà không trông chờ hoàn toàn vào ngân sách Nhà nước.

Tại khu Phú Gia (huyện Thanh Sơn cũ), nhà văn hóa cũ xuống cấp, không đáp ứng được nhu cầu sau sáp nhập. Nhờ được quy hoạch quỹ đất, người dân đã tự nguyện đóng góp, kêu gọi tài trợ từ tổ chức, cá nhân và con em xa quê, huy động hơn 1 tỷ đồng để xây dựng nhà văn hóa mới cùng các công trình phụ trợ. Hiện nhà văn hóa được trang bị đầy đủ, trở thành điểm sinh hoạt sôi nổi của khu: buổi sáng các cụ tập dưỡng sinh, chiều chơi bóng chuyền hơi, cầu lông, tối đến các câu lạc bộ văn nghệ hoạt động đều đặn. Học sinh cũng thường xuyên đến đọc sách, chơi thể thao, góp phần xây dựng đời sống văn hóa phong phú, lành mạnh.

Tương tự, tại khu Đỗ Sơn 3 (xã Liên Minh), người dân cũng chung tay huy động hơn 1 tỷ đồng xây dựng nhà văn hóa, làm mái vòm sân cầu lông và nhiều hạng mục phụ trợ khác. Nhà văn hóa hoàn thiện không chỉ đáp ứng nhu cầu sinh hoạt, thể thao, mà còn hỗ trợ người dân “phơi lúa không ra đường” vào mùa vụ, đảm bảo an toàn giao thông. Bà Lê Thị Hà – người dân trong khu chia sẻ: “Sáng các cụ tập thể dục, chiều chơi thể thao, tối tập văn nghệ – không khí rất vui, nhà văn hóa giờ đúng là trung tâm kết nối cộng đồng”.

Lễ hội Xên Mường Mai Châu là một sự kiện văn hóa đặc sắc của đồng bào Thái.

Với phương châm “Nhà nước và Nhân dân cùng làm”, những năm qua, nhiều địa phương ở Phú Thọ đã phát huy mạnh mẽ tinh thần “dân biết, dân bàn, dân làm, dân hưởng thụ”, huy động hiệu quả sức dân trong xây dựng, duy trì và phát huy giá trị các thiết chế văn hóa ở cơ sở. Người dân không chỉ góp tiền, ngày công, vật liệu mà còn trực tiếp tham gia giám sát, quản lý, tổ chức hoạt động tại nhà văn hóa, sân thể thao. Ngay cả ở các xã miền núi như Yên Lập, Thanh Sơn, Đà Bắc, bà con vẫn tích cực sửa chữa, nâng cấp nhà văn hóa, làm sân bóng chuyền, sân cầu lông phục vụ sinh hoạt cộng đồng.

Tiêu biểu như xã Vĩnh Tường, nhờ phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, đến nay đã có hơn 95% thôn, tổ dân phố có nhà văn hóa đạt chuẩn. Toàn tỉnh cũng ghi nhận nhiều khu dân cư xây dựng nhà văn hóa với 70 – 80% kinh phí từ xã hội hóa, cho thấy khi người dân thấy rõ quyền lợi và trách nhiệm, họ sẵn sàng chung tay vì lợi ích chung.

Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Phú Thọ Nguyễn Thị Linh Ngọc nhấn mạnh: Việc thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp mở ra không gian phát triển mới, song cũng đặt ra không ít thách thức trong đầu tư thiết chế văn hóa cơ sở, đặc biệt là nhà văn hóa khu dân cư. Trong bối cảnh đó, việc huy động sức dân là giải pháp quan trọng và bền vững. Khi người dân thực sự là chủ thể, mọi công trình văn hóa không chỉ “đẹp về hình thức” mà còn “giàu về nội dung” – trở thành điểm tựa tinh thần vững chắc, góp phần xây dựng cộng đồng đoàn kết, nhân văn và phát triển.

Nâng cao hiệu quả hoạt động thiết chế văn hóa, thể thao vùng đồng bào dân tộc thiểu số

Phú Thọ là vùng đất giàu truyền thống với 32 dân tộc cùng sinh sống, trong đó đồng bào dân tộc thiểu số chiếm trên 1 triệu người, chủ yếu là dân tộc Mường, Dao, Sán Dìu, Thái, Tày… Với bản sắc văn hóa đa dạng, vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) và miền núi đã góp phần quan trọng vào bức tranh văn hóa đặc sắc của tỉnh. Hiện toàn tỉnh có khoảng 90 xã thuộc vùng đồng bào DTTS và miền núi. Hệ thống thiết chế văn hóa – thể thao tại đây ngày càng phát huy vai trò trong gìn giữ văn hóa truyền thống, nâng cao đời sống tinh thần, góp phần phát triển kinh tế – xã hội và giữ vững an ninh cơ sở. Thông qua các chương trình mục tiêu quốc gia, tỉnh đã đầu tư xây dựng nhà văn hóa, sân thể thao, phục dựng lễ hội, phát triển du lịch cộng đồng tại các điểm như xóm Đá Bia, xóm Mỗ, xóm Sưng… Các hoạt động văn hóa – thể thao dân gian và công tác quảng bá qua truyền thông cũng được đẩy mạnh, góp phần lan tỏa giá trị văn hóa dân tộc đến đông đảo công chúng. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng đẩy mạnh quảng bá văn hóa DTTS thông qua báo chí, truyền hình, website, fanpage và các ấn phẩm chuyên đề, góp phần lan tỏa giá trị văn hóa dân tộc đến với du khách trong và ngoài nước. Theo ông Nguyễn Thanh Xuân – Trưởng phòng Quản lý Văn hóa, để nâng cao chất lượng hoạt động thiết chế vùng DTTS, cần tiếp tục thực hiện hiệu quả Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi (giai đoạn 2021 – 2030); hoàn thành kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể, xây dựng lộ trình bảo tồn; tổ chức các hoạt động trình diễn ẩm thực, văn hóa truyền thống; kết nối tour, tuyến du lịch tại các điểm dân cư tập trung đông đồng bào DTTS sinh sống…Hiệu quả hoạt động thiết chế văn hóa, thể thao ở vùng đồng bào dân tộc đã góp phần củng cố khối đại đoàn kết dân tộc, nâng cao đời sống tinh thần, thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng miền. Trong giai đoạn mới, hệ thống thiết chế văn hóa – thể thao càng cần được đầu tư đồng bộ, tạo động lực để đồng bào DTTS cùng các dân tộc anh em trong tỉnh xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, văn minh.

Lưu Hiệp

Nguồn CAND : https://cand.com.vn/van-hoa/phu-tho-va-hanh-trinh-thap-sang-mach-nguon-van-hoa-dan-toc-i784517/