Phú Xá - đất lành, đất thượng phúc

5 giờ trướcBài gốc

Đình làng Phú Xá thờ Thành hoàng Lý Kim Ngô chính là niềm tự hào của dân làng.

Tên đất tên làng

Theo sách Địa chí xã Xuân Lập (NXB Thanh Hóa, 2019), từ gần 1.000 năm trước, một số dòng họ đã đến đây định cư, mà đại diện là các vị tiên hiền như: Nguyễn Đình Thư, Phạm Hiền Chi, Hoàng Đình Tâm. Ngày nay, người làng vẫn còn lưu truyền câu ca: “thứ nhất họ Nguyễn làng ta, thứ nhì họ Phạm, thứ ba họ Hoàng”. Sau này, các họ Trần, Hà, Trịnh... đến đây khai phá đất hoang lập nên trang Phúc Hà.

Ban đầu nơi đây được gọi là trang Phúc Hà, đến cuối thời Lê đầu thời Nguyễn, làng Phúc Hà đã được đổi thành thôn Phú Xá, xã Phú Hà, tổng Phú Hà, huyện Thụy Nguyên, phủ Thiệu Thiên, trấn Thanh Hoa (theo Tên làng xã Việt Nam đầu thế kỷ XIX).

Phú Xá từ xưa đến nay vẫn là một ngôi làng nhỏ về diện tích và dân cư nhưng là nơi có vị trí thiên nhiên đẹp, với nhiều công trình đình nghè, miếu, phủ,... các lễ hội và trò chơi dân gian truyền thống đã tạo nên những giá trị văn hóa đặc sắc của một vùng đất.

Trong đó, có truyền thuyết về bái Cồn Cơm kể chuyện về bà Phạm Thị Tính, một hôm gánh cỗ từ làng Phú Xá về Hà Lũng (nay thuộc xã Xuân Tín, Thọ Xuân) giỗ cha. Đi đến bái Cồn Chân, bà gặp Bình định vương Lê Lợi cùng một số quân lính đang trên đường chạy giặc. Nhìn thấy gánh cỗ, Lê Lợi nói rõ sự tình về nghĩa quân Lam Sơn đang bị giặc Minh truy đuổi và đang rất đói. Bà không so đo, tính toán đáp lại ngay: “Tướng quân đói thì cứ lấy cỗ đây mà ăn, tôi về làm mâm cỗ khác”. Thấy bà chân tình, Lê Lợi cùng các tướng sĩ ăn hết nồi cơm nếp và mâm cỗ. Ăn xong Lê Lợi cảm tạ lòng tốt và dặn bà: khi đuổi xong giặc thù sẽ mời bà lên triều đình nhận ban thưởng.

Đúng như lời hứa, sau khi thắng giặc Minh, lên ngôi hoàng đế, Lê Lợi đã phong cho bà danh hiệu là Quỳnh Hoa công chúa và ban cho bà vùng đất từ làng Phú Xá đến làng Hà Lũng để đời đời con cháu hưởng lộc. Vì thế, khi bà mất, dân làng đã lập đền thờ bà. Giờ đây ngôi đền không còn, nhưng cái tên bái Cồn Chân nơi bà dâng mâm lễ cho Lê Lợi sau này đã được đổi thành bái Cồn Cơm – một cái tên mang đậm ý nghĩa về sự ủng hộ hết mình của Nhân dân với nghĩa quân Lam Sơn.

Kể với chúng tôi điều này, ông Nguyễn Khắc Chân cho biết: Ở làng tôi, xưa kia chỗ nào cũng có di tích, từng tên đất tên làng đều mang ý nghĩa riêng.

Tự hào thành hoàng làng Lý Kim Ngô

Theo truyền thuyết về thành hoàng làng Lý Kim Ngô - con trai của ông bà Chu Đức và Dương Thị Huyền - vốn người Bắc quốc, làm nghề buôn bán, nhưng vì ở thời điểm đại loạn nên đã chạy đến nước Việt. Khi đến trang Phúc Hà cũng vừa lúc trời tối, gặp ngôi chùa nhỏ ngay đầu làng, hai ông bà xin vào ngủ qua đêm. Trong giấc ngủ, ông bà chiêm bao thấy có một người ăn mặc quần áo chỉnh tề nói: “Thiên đình phái ta báo cho họ Chu, họ Dương biết đây là “đất lành, đất thượng phúc”".

Về sau, ông bà xin các bô lão trong làng được xây thêm một ngôi chùa, ngôi chùa có tên là Linh Phúc tự. Chùa xây xong, hai ông bà chăm lo hương khói, từ đó mùa màng được tươi tốt, người dân trong làng được yên lành, tai qua nạn khỏi. Ông bà sinh được cậu con trai khôi ngô, trên trán có một vết chàm tựa hai chữ Kim Ngô. Vì sinh ra và có công với triều Lý, mà dân gian gọi luôn là Lý Kim Ngô.

Thần tích có đoạn chép: năm 19 tuổi, nước Nam bỗng có giặc Ai Lao, nghe tin ông liền than rằng: Nước Nam chính là nơi mà ta đã sinh ra, nay nghe tin giặc đến quấy nhiễu há lại ngồi yên. Kẻ sĩ sinh ra trên cõi đời này nếu không làm điều tốt đẹp để lưu danh hậu thế thì làm sao đây?.

Và ông đã chiêu tập Nhân dân ra sức chống lại giặc Ai Lao. Thắng trận, ông trở về trang Phúc Hà mở yến tiệc khao thưởng, mời Nhân dân đến dự. Đương lúc yến tiệc vui vẻ, ông liền đọc 4 câu thơ:

“Phúc hội rồng mây tuyệt tinh thần

Giúp ta ấy chính thực sức dân

Trong bữa tiệc này nên vui vẻ

Tình lưu đất phúc vạn mùa xuân”.

Sau khi ông mất, nhà vua đã ban ông là “Mỹ Tự Thượng Đẳng Phúc thần". Từ đó đến nay, Nhân dân trang Phúc Hà xưa, làng Phú Xá, xã Xuân Lập ngày nay luôn ghi nhớ công ơn của vị tướng tài có công đánh đuổi giặc ngoại xâm và suy tôn ông là Thành hoàng làng, rước linh vị ông về thờ tại đình làng Phú Xá.

Một góc làng Phú Xá, xã Xuân Lập (Thọ Xuân).

Hằng năm vào ngày 4/2 (âm lịch), lễ hội kỳ phúc Thành hoàng Lý Kim Ngô luôn được diễn ra rất trang trọng. Mỗi năm trong tứ thời hoặc hai kỳ xuân, thu có một tuần đại tế gọi là tế Kỳ Phúc, nghĩa là cầu cho dân được bình an... Chữ “kỳ” được hiểu là việc làm định kỳ, thường niên vào thời gian nhất định. Chữ “phúc” có nghĩa là “điều tốt lành” hoặc “việc may mắn”. Ngoài phần lễ diễn ra trang nghiêm với các nghi thức rước kiệu, tế lễ truyền thống dâng cúng Thành hoàng làng; phần hội là các trò chơi, trò diễn dân gian náo nhiệt, với nhiều hoạt động đặc sắc như giao lưu văn hóa, văn nghệ, thể thao, trò chơi dân gian chọi gà... thu hút đông đảo Nhân dân và du khách tham gia.

Về đình làng Phú Xá, chúng tôi được ông Hoàng Đình Đồ, Bí thư chi bộ thôn Phú Xá 2, trưởng làng Phú Xá cho biết: Quay về hướng Nam, với kiến trúc hình chữ “Đinh”, đình làng Phú Xá đến nay vẫn giữ được căn nhà gỗ 5 gian. Ngoài ra, đình còn lưu giữ một số hiện vật có giá trị như: thần tích chữ Hán soạn năm Hồng Phúc thứ 1 (1557), hương án cổ, long ngai cổ, bát hương cổ, rùa đá cổ, hòm, ống đựng sắc, hạc gỗ...

Làng Phú Xá hiện có hơn 600 hộ dân với khoảng 2.000 nhân khẩu. Có thể nhiều phong tục tập quán, các món ăn của làng trước đây như món chả rắn và cháo rắn, ếch om và dấm ếch nức tiếng không còn; hai ngôi chùa lớn là chùa Trên còn gọi là chùa Thần Bồi và chùa thờ Phật Bà - có tên là Linh Phúc tự cũng đã bị phá dỡ, nhưng người làng Phú Xá thì luôn trân trọng quá khứ, giữ gìn từ nếp nhà gỗ đến những nét văn hóa truyền thống.

Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Xuân Lập Lê Đình Hải, khẳng định: Quá trình đô thị đã làm cho nhiều ngôi làng cổ không còn được nguyên vẹn, nhưng đối với người dân làng Phú Xá, điều đáng ghi nhận là mọi người đều cố gắng giữ gìn những vẻ đẹp của đất làng, không gian làng, đặc biệt là lễ hội làng.

Bài và ảnh: Chi Anh

Nguồn Thanh Hóa : https://vhds.baothanhhoa.vn/phu-xa-nbsp-dat-lanh-dat-thuong-phuc-37812.htm