Phục hồi sinh thái - Bài 2: Ký ức một dòng kênh

3 giờ trướcBài gốc

Kênh đào Hachiman-bori ngày nay trở thành một điểm du lịch hấp dẫn tại Nhật Bản. Ảnh: Nguyễn Tuyến/ PV TTXVN tại Nhật Bản

Dòng kênh ký ức

Ngày nay, du khách thong thả ngồi thuyền trôi giữa hai hàng liễu xanh, ngắm những ngôi nhà cổ soi bóng xuống mặt nước yên ả. Ít ai ngờ rằng chỉ vài thập niên trước, nơi đây từng bị xem như một “ống cống lộ thiên”, đặc quánh bùn lầy, rác thải và mùi hôi thối. Vẻ đẹp hiện tại của Hachiman-bori không phải là món quà của may mắn, mà là thành quả của một phong trào bảo tồn bền bỉ, được thắp lên từ ý chí và tình yêu quê hương của chính người dân địa phương.

Kênh đào Hachiman-bori nối liền với hồ Biwa, từng bị ô nhiễm nặng trong giai đoạn kỳ tích kinh tế những năm 50 – 60, giờ đã trở nên trong xanh, sạch đẹp. Ảnh: Nguyễn Tuyến/ PV TTXVN tại Nhật Bản

Hachiman-bori được hình thành từ năm 1585, khi lãnh chúa Toyotomi Hidetsugu cho xây dựng lâu đài Hachimanyama và đào con kênh nối thẳng thị trấn với hồ Biwa. Nhờ tuyến thủy lộ này, thuyền bè từ khắp nơi tấp nập cập bến, mang theo hàng hóa, con người và thông tin, biến Omihachiman thành một trung tâm thương mại phồn thịnh. Con kênh không chỉ là một công trình giao thông, mà còn là phần hồn của thị trấn – gắn liền với lịch sử, sinh kế và ký ức của bao thế hệ cư dân.

Thế nhưng, sau Chiến tranh Thế giới thứ II, đặc biệt từ những năm 1950–1960, khi Nhật Bản bước vào giai đoạn tăng trưởng kinh tế cao độ, nhịp sống thay đổi chóng mặt. Ô tô dần thay thế thuyền bè, trong khi nước thải sinh hoạt và công nghiệp chưa qua xử lý bị xả thẳng xuống kênh. Bùn tích tụ dày tới 1,8 mét, với tổng khối lượng lên tới khoảng 50.000 m³. Hachiman-bori trở thành nơi sinh sôi của muỗi, ruồi, là điểm đổ rác trái phép và nguồn ô nhiễm nghiêm trọng. Từ biểu tượng thịnh vượng, con kênh bị xem như gánh nặng. Đến giữa thập niên 1960, không ít người dân đã ký đơn kiến nghị yêu cầu lấp kênh để xây bãi đỗ xe và công viên.

Những bàn tay kiên trì

Năm 1972, một nhóm thanh niên thuộc Phòng Thương mại Thanh niên Omihachiman (JC) đã lên tiếng phản đối kế hoạch lấp kênh. Điều họ bảo vệ khi ấy không phải là một điểm du lịch trong tương lai, mà là ký ức, là cội rễ đã làm nên bản sắc của thị trấn. Năm 1975, các thành viên JC đưa ra cách tiếp cận dựa trên khái niệm “một thị trấn đáng sống” – nơi con người không chỉ đến để làm việc, mà còn muốn sinh sống và gắn bó trọn đời. Với họ, nếu Hachiman-bori biến mất, Omihachiman cũng sẽ đánh mất chính mình.

Từ lời kêu gọi, họ bắt đầu bằng hành động cụ thể. Mỗi Chủ nhật, các thành viên JC tự nguyện ra kênh dọn rác, vớt bùn, cắt cỏ. Tuần này qua tuần khác, họ kiên trì cúi mình bên dòng nước đen ngòm, từng gàu bùn, từng túi rác được kéo lên từ lòng kênh.

Sự bền bỉ ấy dần lay động cộng đồng. Người dân mang bánh mì, sữa đến ủng hộ. Hội người cao tuổi tham gia dọn cỏ. Các công ty xây dựng cho mượn xe tải và máy xúc. Từ một nhóm nhỏ, phong trào đã lan rộng, trở thành sự đồng lòng của cả thị trấn.

Tháng 9/1975, tỉnh Shiga chính thức dừng kế hoạch lấp kênh. Từ năm 1976 đến 1980, chính quyền địa phương tiến hành nạo vét quy mô lớn, song song với các hoạt động tự phát của người dân.

Cùng thời gian này, tỉnh Shiga cũng đối mặt với tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng của hồ Biwa – biểu tượng sinh thái của khu vực. Hiện tượng tảo nở hoa, cá chết hàng loạt và mùi hôi lan rộng đã gióng lên hồi chuông cảnh báo. Những phong trào lớn như “Giảm sử dụng xà phòng” (1977) và Nghị định phòng chống phú dưỡng đầu tiên của Nhật Bản (1979), nhằm hạn chế phốt pho trong nước thải, lần lượt ra đời. Các vùng lau sậy quanh kênh và hồ được bảo vệ như những “lá phổi xanh” có khả năng lọc nước tự nhiên. Tất cả những nỗ lực ấy đã hỗ trợ trực tiếp cho quá trình hồi sinh của Hachiman-bori.

Chiếc cầu bắc qua kênh đào Hachimanbori vẫn giữ được nét cổ kính. Ảnh: Xuân Giao/PV TTXVN tại Nhật Bản

Giữ lại ngày mai

Nhờ sự kết hợp giữa chính sách, khoa học và sức dân, chất lượng nước dần được cải thiện, hệ sinh thái hồi phục, cảnh quan lịch sử được gìn giữ. Hachiman-bori không chỉ trở lại vai trò tuyến đường thủy, mà còn trở thành một không gian văn hóa – du lịch đặc sắc. Những ngôi nhà cổ hai bên kênh được bảo tồn, thuyền du lịch hoạt động trở lại, và nơi đây dần xuất hiện trên các bộ phim, chương trình truyền hình như một biểu tượng của vẻ đẹp hoài cổ Nhật Bản.

Tour du lịch chèo thuyền gỗ dọc theo kênh đào là một điểm nhấn của hoạt động du lịch tại Omi Hachiman (Nhật Bản). Ảnh: Nguyễn Tuyến/PV TTXVN tại Nhật Bản

Đến nay, hơn 50 năm kể từ khi phong trào bảo tồn bắt đầu, việc dọn dẹp Hachiman-bori vẫn được duy trì đều đặn. Người dân địa phương không chỉ nhặt rác, cắt cỏ, mà còn theo dõi chất lượng nước, bảo vệ lau sậy và tổ chức các hoạt động nâng cao nhận thức về môi trường cho thế hệ trẻ.

Chia sẻ với phóng viên TTXVN, bà Masayo Shiraishi, Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Du lịch Omihachiman, cho biết: “Hachiman-bori từng suýt bị xóa sổ để làm bãi đỗ xe. Nếu không có sự kiên trì của những thanh niên ngày đó, chúng ta sẽ không bao giờ có được cảnh quan tuyệt đẹp như hôm nay. Ngay cả bây giờ, họ vẫn tụ tập hàng tuần để nhặt rác, dọn cỏ và tiếp tục bảo vệ con kênh.”

Bà Masayo Shiraishi, Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Du lịch Omi Hachiman, trả lời phỏng vấn của phóng viên TTXVN. Ảnh: Xuân Giao/ PV TTXVN tại Nhật Bản

Giá trị lớn nhất của Hachiman-bori không chỉ nằm ở cảnh đẹp hay doanh thu du lịch, mà ở câu chuyện về một cộng đồng đã chọn ký ức thay vì tiện lợi, chọn bảo tồn thay vì phá bỏ. Trong thời đại mà “phát triển” thường bị đồng nhất với bê tông hóa và lấn chiếm thiên nhiên, Omihachiman đã chứng minh rằng phát triển bền vững không đến từ việc xóa sạch quá khứ, mà từ việc trân trọng và hồi sinh nó.

Hachiman-bori hôm nay vẫn lặng lẽ chảy như một chứng nhân của lịch sử. Bên dưới dòng nước trong xanh ấy là mồ hôi, là bàn tay chai sạn, là hơn nửa thế kỷ kiên trì của người dân Omihachiman. Đó không chỉ là một cuộc cải tạo môi trường, mà là lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng: khi con người đồng lòng, không có dòng kênh nào là không thể hồi sinh.

Nguyễn Tuyến-Xuân Giao-Phạm Tuân (Phóng viên TTXVN tại Nhật Bản)

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/the-gioi/phuc-hoi-sinh-thai-bai-2-ky-uc-mot-dong-kenh-20251219204012707.htm