Quản lý vỉa hè tại TPHCM: Chờ cách tiếp cận mới – Kỳ 2: Tư duy bằng một đề án mới

4 giờ trướcBài gốc

Dù thường xuyên kiểm tra, nhắc nhở, kể cả tuyên truyền, nhưng tình trạng buôn bán lấn chiếm vỉa hè vẫn là thực trạng nhức nhối của TPHCM. Ảnh: Hồng Phúc.

Quản lý vỉa hè còn manh mún

Vỉa hè từ lâu đã không chỉ là nơi dành cho người đi bộ, mà còn là “mặt bằng kiếm sống” của nhiều người. Theo khảo sát của Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM, trên địa bàn thành phố có hơn 15.000 hộ kinh doanh cá thể đang sử dụng một phần vỉa hè để buôn bán, trong đó hơn 70% không có giấy phép chính thức (năm 2023). Từ đó đến nay, số lượng các hộ kinh doanh cá thể sử dụng một phần hoặc toàn phần vỉa hè (đóng phí, hoặc kinh doanh “chui”) đã tăng lên nhiều lần do tốc độ mở rộng địa giới hành chính của đô thị. Đặc biệt, sau dịch COVID-19, số người thất nghiệp và lao động phi chính thức tăng mạnh, kéo theo nhu cầu bám trụ vỉa hè để mưu sinh.

Theo TS Trương Thị Minh Sâm - Chủ tịch Hội Khoa học kinh tế và Quản lý TPHCM, đằng sau gánh hàng rong là một số phận. Buôn bán ở vỉa hè không phải ai cũng muốn, mà vì họ không có lựa chọn khác. Trước đây, nhiều quận trung tâm của thành phố đã có giải pháp rất nhân văn, khi nhìn nhận ở góc độ này. Chẳng hạn, tôi nhớ có thời gian nhiều phường ở quận 1 đã hỗ trợ cho hộ nghèo, gia đình có hoàn cảnh khó khăn được mưu sinh ở vỉa hè để trang trải cuộc sống và gánh nặng mưu sinh. Về sau này, chính quyền quận này mới thực hiện giải pháp về thu phí vỉa hè, để hợp thức hóa cho công tác quản lý vỉa hè. Sau này, một số quận trung tâm khác cũng đã làm theo cách này, đã nhận được sự quan tâm và đăng ký của nhiều tiểu thương, hộ kinh doanh.

Dù vậy, chuyên gia này cũng chỉ ra bất cập tồn tại qua nhiều năm chưa giải quyết được triệt để (trước sáp nhập). Đó là, công tác quản lý vỉa hè ở TPHCM do nhiều cơ quan cùng quản lý: từ UBND phường, đội trật tự đô thị, công an khu vực đến Sở GTVT, Sở Xây dựng và quận – huyện (cũ). Tuy nhiên, không đơn vị nào đủ thẩm quyền và nguồn lực để quản lý xuyên suốt, lâu dài. Theo báo cáo giám sát của HĐND thành phố vào năm 2024, chỉ 20% địa phương có kế hoạch tuần tra vỉa hè định kỳ. Lực lượng kiểm tra mỏng, chủ yếu theo hình thức “điểm danh – kiểm tra theo đợt”, không đủ sức răn đe người vi phạm. “Không thể bắt phường ra quân mãi. Vỉa hè bị chiếm là chuyện của đô thị lớn, nhưng cứ giao khoán cho cấp cơ sở mà thiếu cơ chế hỗ trợ là chưa thật sự công bằng”, TS Trương Thị Minh Sâm chỉ ra.

Mô hình thu phí sử dụng tạm thời vỉa hè từng được kỳ vọng là lối ra cho bài toán mưu sinh – trật tự. Tuy nhiên, sau khi Nghị định 165/2024 có hiệu lực, nghiêm cấm sử dụng vỉa hè để kinh doanh dưới mọi hình thức, TPHCM buộc phải tạm dừng mô hình này. Chính sự chuyển trạng thái đột ngột – từ “cho phép có điều kiện” sang “cấm hoàn toàn” đã khiến cả người dân lẫn chính quyền địa phương rơi vào thế bị động. Vỉa hè không còn được thu phí, nhưng cũng không có phương án thay thế cho người đang buôn bán. “Đáng lẽ phải có thời gian chuyển tiếp, hỗ trợ sinh kế thay thế cho người dân trước khi cấm hoàn toàn”, ThS Nguyễn Thanh Phương – nhà nghiên cứu đô thị TPHCM phân tích. Ông Phương cũng cho rằng, việc áp chính sách thiếu đồng bộ dễ gây phản ứng ngược, khiến người dân tự ý quay lại chiếm dụng vỉa hè.

Ở khía cạnh công tác quản lý nhà nước, ông Nguyễn Kiên Giang – Phó Trưởng phòng Quản lý bảo trì và Khai thác công trình giao thông (Sở Xây dựng TPHCM), hiện nay thành phố đang chịu những thách thức trong việc lập lại trật tự lòng đường, vỉa hè. Thời gian qua, Sở Xây dựng tiếp tục ghi nhận nhiều hành vi vi phạm liên quan đến việc sử dụng trái phép lòng đường, vỉa hè để buôn bán, đậu xe hoặc rào chắn thi công. Những vi phạm này xảy ra khá phổ biến tại các khu vực giáp ranh hành chính, khu dân cư đông đúc, chợ tự phát và xung quanh các bệnh viện lớn.

Trước tình trạng này, ông Nguyễn Kiên Giang cho biết: vừa qua Sở Xây dựng đã giao Trung tâm Quản lý Điều hành giao thông đô thị chủ trì, phối hợp với các đơn vị liên quan khảo sát và nghiên cứu đề xuất lắp đặt hệ thống camera giám sát phục vụ công tác kiểm tra, xử phạt trong lĩnh vực trật tự an toàn giao thông và trật tự đô thị tại các khu vực có diễn biến phức tạp về tình hình trật tự lòng, lề đường, vỉa hè (kể cả khu vực Bình Dương, Bà Rịa – Vũng Tàu cũ). Ngoài ra, Sở Xây dựng TPHCM sẽ tham mưu thành lập các Đoàn kiểm tra, đánh giá công tác quản lý trật tự lòng, lề đường, vỉa hè trên các tuyến đường phức tạp, đồng thời làm việc với địa phương có các vị trí tuyến đường có diễn biến phức tạp về lòng, lề đường, vỉa hè, để đưa ra giải pháp khắc phục.

Nghiên cứu đề án quản lý mới

Trước bối cảnh này, TPHCM cần cách tiếp cận mới từ “chiến dịch” sang “hệ sinh thái” vỉa hè. Theo ông Thân Vĩnh Long – Phó Trưởng phòng Phát triển đô thị (Sở Xây dựng TPHCM), hiện nay thành phố chủ trương chấp thuận về việc bãi bỏ quyết định 32 về thu phí sử dụng tạm thời lòng đường, hè phố, được triển khai từ đầu năm 2024 để nghiên cứu đề án quản lý mới.

Theo ông Thân Vĩnh Long, để công tác quản lý lòng đường, vỉa hè trên địa bàn TPHCM (sau khi sáp nhập) phù hợp với các quy định mới ban hành có hiệu lực từ năm 2025 cũng như phù hợp với tình hình thực tiễn, nhu cầu của người dân, Sở Xây dựng đã có công văn báo cáo và đề xuất UBND thành phố xem xét 2 nội dung. Một là, bãi bỏ quyết định số 32/2023/QĐ-UBND của UBND TPHCM (cũ); báo cáo, đề xuất HĐND Thành phố xem xét sửa đổi, bổ sung Nghị quyết số 15/2023/NQ-HĐND. Thứ hai, thành phố giao Sở Xây dựng phối hợp Viện Nghiên cứu và phát triển xây dựng Đề án quản lý, khai thác và sử dụng lòng đường, vỉa hè trên địa bàn (theo Luật Quản lý, sử dụng tài sản công). Trong đó, thành phố sẽ thu thập các thông tin, đề án,… có liên trên địa bàn tỉnh Bình Dương và Bà rịa - Vũng tàu (cũ) để làm cơ sở triển khai áp dụng trên toàn địa bàn TPHCM (đề án bao gồm nhiều hoạt động, trong đó có cả kinh doanh dịch vụ, mua bán hàng hóa trên vỉa hè).

Cũng theo đại diện Sở Xây dựng TPHCM, hiện nay UBND TPHCM đã chấp thuận chủ trương nội dung về bãi bỏ quyết định 32 về thu phí sử dụng tạm thời lòng đường, hè phố, được triển khai từ đầu năm 2024 để nghiên cứu đề án quản lý mới. Trong trường hợp được UBND Thành phố chấp thuận nội dung xây dựng Đề án quản lý, khai thác và sử dụng lòng đường, vỉa hè trên địa bàn, Sở Xây dựng sẽ phối hợp các đơn vị liên quan xây dựng, hoàn chỉnh đề án trong 12 tháng và tổ chức thí điểm trên một số phường trung tâm, khu vực, tuyến đường có lòng đường, vỉa hè đảm bảo điều kiện về bề rộng, phù hợp với thực tiễn, nhu cầu giao thông, phát triển, kinh tế, du lịch,… và tổ chức đánh giá trước khi mở rộng phạm vi. Ngoài cách tiếp cận mới đối với vỉa hè, kinh nghiệm của các thành phố lớn trên thế giới như Seoul, Tokyo, Paris,…cũng là mô hình để TPHCM học hỏi. các đô thị này đều có chiến lược sử dụng vỉa hè bài bản: phân vùng rõ ràng, cấp phép có điều kiện, quy định kỹ thuật chi tiết, gắn trách nhiệm với chủ nhà mặt tiền và khuyến khích sử dụng công nghệ quản lý.

Trong một đô thị hiện đại, quyền đi bộ không phải là đặc ân – mà là một quyền cơ bản. Việc trả lại và giữ vững vỉa hè cho người dân không thể chỉ dựa vào ra quân, xử phạt hay chiến dịch ngắn hạn, mà phải được xây dựng như một chính sách lâu dài. TPHCM đang hướng đến mục tiêu “thành phố đáng sống” – điều đó không thể thành hiện thực nếu người dân và du khách vẫn phải “xin đường” giữa lòng phố. Trả lại vỉa hè cho người đi bộ chính là bước đầu tiên để đi đến đô thị văn minh, hiện đại.

Ông Thân Vĩnh Long – Phó Trưởng phòng Phát triển đô thị (Sở Xây dựng TPHCM) cho biết, UBND TPHCM vừa bãi bỏ Quyết định số 32/2023/QĐ-UBND của UBND TPHCM (cũ). Đồng thời, báo cáo, đề xuất HĐND TPHCM xem xét sửa đổi, bổ sung Nghị quyết số 15/2023/NQ-HĐND. Hiện nay, TPHCM đang chuẩn bị cho đề án mới, với việc nghiên cứu phương án giao Sở Xây dựng phối hợp Viện Nghiên cứu và phát triển TPHCM xây dựng Đề án quản lý, khai thác và sử dụng lòng đường, vỉa hè trên địa bàn (theo Luật Quản lý, sử dụng tài sản công), trong đó có thu thập các thông tin, đề án… có liên trên địa bàn tỉnh Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ) để làm cơ sở triển khai áp dụng trên toàn địa bàn TPHCM (đề án bao gồm nhiều hoạt động, trong đó có cả kinh doanh dịch vụ, mua bán hàng hóa trên vỉa hè).

Thành Luân - Đoàn Xá

Nguồn Đại Đoàn Kết : https://daidoanket.vn/quan-ly-via-he-tai-tphcm-cho-cach-tiep-can-moi-ky-2-tu-duy-bang-mot-de-an-moi-10311863.html